Hz. Ali’ye Ait Yüz Sözün Manzum Bir Tercümesi

Türk edebiyatı tarihinde Hz. Muhammed’in dört halifesinin hayatı ve şahsiyeti çevresinde meydana gelen methiye, hilye, menkıbe gibi birtakım edebî türler vardır. Anılan halifelere ait özlü sözlerin derleme, tercüme ve şerhi mahiyetindeki eserler de bahis konusu edebî türlerden birini teşkil eder. Bu çalışmada Hz. Ali’ye nispet edilen ve meşhur Arap âlimi Câhız (ö. 255/869) tarafından seçildiği rivayet edilen yüz veciz sözün Türkçe manzum bir tercümesi tanıtılmakta ve tenkitli metni sunulmaktadır. Eserin tespit edilebilen yazma nüshalarında mütercim adı ve tercüme tarihi konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Bu nüshalara göre, Sad Kelime’yi nazmen Türkçeye çeviren şair, eseri için mukaddime, sebeb-i telif ve hatime gibi bahisler yazma gereği duymamış; yüz Arapça vecizeyi birer kıt’ayla Türkçeye tercüme etmekle yetinmiştir. Bununla birlikte, nüshaların en eski tarihli olanı ve dil hususiyetleri, çevirinin tahminen 15. asırda veya 16. asır başlarında yapılmış olabileceğini düşündürmektedir. Eserin bilinen nüshalarının üçünde kayıtlı Farsça kıt’alar, Reşîdüddîn Vatvat’ın Hz. Ali’ye ait yüz sözün tercüme ve şerhi konusundaki “Matlûbu Külli Tâlib Min Kelâmi Emîri’l-mü’minîn Alî bin Ebî Tâlib” adlı kitabında yer alan şiirleridir. İsmi meçhul şairimiz, anılan eserde yüz söze dair mensur Arapça ve Farsça tercümelerle açıklamaları dilimize nakletmeksizin Farsça kıt’aları aynı şekilde Türkçeye çevirmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ali, Sad Kelime, Câhız, Reşîdüddîn Vatvat, Türkçe.

The Verse Translation of Hundred Sayings That Belong to Caliph Ali

In the history of Turkish literature, some literary genre such as “medhiye (eulogy), hilye (portrait), menkıbe (legend)” are formed by inspired from the life and characteristics of Hz. Muhammed's four great caliphs. The literary works such as compliation, translation and annotation taken from four great caliphs'es wise sayings also constitutes one of these literary genres. In this work, a poetical translation and critised text of a hundered wise sayings which might be related to Caliph Ali and which is rumoured that famous Arabian scholar Cahız (ö. 255/ 869) selected these wise sayings is introduced and presented accordingly. In the hand written sample of these literary works, the name of translator and the translation date is not determined. According to these samples, the poet who translated the “Sad Kelime” to the Turkish in a poetic way did not add the introduction, the reason of writing and the epilogue to the literary sample. Furthermore, poet only translated a hundred Arabian aphorism to the Turkish with quatrain of each. Moreover, the oldest sample and characteristics of the language of these translation gives the clue of it might be written in the begining of 15. or 16. centuries. In the three of these known translations there are Persian quatrains can be found. These quatrains are the poems from Residüddin Vatvat’s book of “Matlûbu Külli Tâlib Min Kelâmi Emîri’lmü’minîn Alî bin Ebî Tâlib” which is translation and annotation related to Caliph Ali’s a hundered wise sayings. The unknown poet translated the Persian quatrains to the Turkish without translating the Arabian and Persian prosaic interpretations which are related to a hundered wise sayings.

Keywords:

Caliph Ali, A Hundred Word, Câhız, Reşîüddîn Vatvat, Turkish.,

PDF

___

ATEŞ, Ahmed (1968). İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler, İstan- bul: Millî Eğitim Basımevi.
ATEŞ, Ahmed (1959). “Raşîd Al-Dîn Vatvat’ın Eserlerinin Bâzı Yazma
Nüshaları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Eylül 1959, c. 10, sayı: 14, s. 12, 13, 17-19, 21, 22, 24.
CEYHAN, Âdem (2006). Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Vecizeleri, Ankara: Öncü Kitap.
CEYHAN, Âdem ve Hasan CANKURT (2012). “Vardarlı Bir Hocadan Dost- lara Armağan: Hz. Ali’nin Yüz Sözünün Şerhi: Tuhfetü’l-ihvân”, Uluslar arası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, (10-12 Mayıs 2012), haz. Ünal Şenel, Manisa, c. 1, s. 279-311.
DEVLETŞAH (1977). Devletşah Tezkiresi, Tezkire-i Devletşah, çev. Necati Lu- gal, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
FLEİSCHER, Heinrich Leberecht (1837). Ali’s hundert Sprüche arabisch und persisch paraphrasirt von Watwat, Leipzig.
GÖLPINARLI, Abdülbâki (1967-72). Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, I-III, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü yayını.
HARLEY, A. H. (1927). Sad Kalima or Centiloquium of Ali b. Abi Tâlib, With the metrical paraphrase of Rashîd-i Watwât, Calcutta.
źillet-i šuŞyān İ: ü dil leb M, ‘afv it yā Rab S. L’de şu kıt’a var:
“Şol günāhlar ki yād itsem gerek
Fażluñla anı ‘afv eyle yā Rabb
Remz-i elģāž u hefvet-i elfāž
Şehvet-i nefs zelletindedir leb”
Kâtib Çelebi, (1941-43). Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (nşr. Kilisli Muallim Rifat- Şerefeddin Yaltkaya), I-II, İstanbul: Maarif Matbaası.
Reşîdüddin Vatvat (2011). Hazret-i Ali’nin Yüz Sözü Gül-i Sad-Berg, çev. Hocazâde Abdülaziz Efendi, haz. Âdem Ceyhan, İstanbul: Buhara yayını.
Reşîd-i Vatvat, (1382). Matlûbu Külli Tâlib Min Kelâmi Emîri’l-mü’minîn Alî bin Ebî Tâlib, İntihâb: Câhız, Şerh: Reşîd-i Vatvat, (haz. Mîr Celâleddîn-i Huseynî Urumavî Muhaddis) Kum.
RIEU, Charles (1888). Catalogue of Turkish Manuscripts in the British Museum.
Rûşen Eşref (1334), Diyorlar Ki ... Dersaâdet: Kanâat Matbaası.
ŞEŞEN, Ramazan, (1970). “Cāģiž’in Eserleri Hakkında Bâzı Yeni Malzeme- ler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Ekim, Sayı 1, s. 231-272.