“Bir Münekkit Var Şarihten İçeri” Türk Şerh Edebiyatı’nda “Reddiye” Geleneği ve Sudî-i Bosnevî Örneği

Türk Şerh Edebiyatı, İran-Arap klasikleri ile tasavvufî muhtevalı manzumelerin şerhedildiği metinleri kapsayan genel bir başlıktır. Her biri ayrı öneme sahip şerhler, barındırdıkları kıymetli bilgilerin yanısıra edebî tartışmalara ev sahipliği yapmalarıyla da dikkate değer eserlerdir. Nitekim 16. yüzyıldan itibaren bazı şerh metinlerinde, şarihlerin birbirlerinin yaptıkları yorumları tenkit ettiği, yeri geldikçe itirazlarda bulunduğu görülmektedir. “Reddiye” adı verilen bu gelenek, aynı zamanda şarihler arası bir rekabetin metinle takip edilebilen yönüdür. Bu geleneğin hatırı sayılır temsilcilerinden biri de 16. yüzyıl şarihlerinden Sudî-i Bosnevî’dir. Sudî, Fars edebiyatının klasik eserlerinden Gülistân, Bostân ve Divan-ı Hafız’ı şerhetmekle kalmamış, aynı eserleri şerheden diğer şarihlerden bazılarının yorumlarını eleştirip, beğenmediği kısımları reddetmiştir. Bu makalede, öncelikle Türk Şerh Edebiyatı’nda reddiye geleneği hakkında bilgi verilecek, ardından Sudî’nin reddiye anlayışı, eserlerinden seçilmiş örneklerle muhteva ve üslup açısından ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Şerh, Reddiye, Sudî, Şerh-i Gülistân, Şerh-i Bostân, Şerh-i Divan-ı Hafız.

The Tradition of “Refutation” in the Turkish Commentary (Sharh) Literature and The Example of Sudî-i Bosnevî There is a Critic in The Commentator

Turkish Commentary Literature, as an umbrella term, encompasses the commentary texts in which Persian- Arabic classics and sufic poetries are evaluated. Commentaries are invaluable resources not only because they provide invaluable insights and information about the original work, but they also provoke the emergence of literary discussions. Since 16th century, these discussions have led some commentators to criticize and refute other commentaries on a specific work. This literary tradition, which is called “refutation/reddiye”, enables the tracking of the competetive behaviour amongst various commentators by means of the “text”. One of the most important representatives of this tradition is Sudî-i Bosnevî, a 16th century commentator. Sudî, not only commented Gülistân, Bostân and Divan-ı Hafız but also criticized and refutated other commentators who commented the same works. The current article first discusses the tradition of refutation in the Turkish Commentary Literature and then describes Sudî’s understanding of refutation in terms of content and style by providing respective samples from his work.

Keywords:

Sudî, Commentary of Gülistân, Commentary of Bostân, Commentary of Divan-ı Hafız.,

PDF

___

Adanalı, A. Hadi (2001), “Osmanlı Medreselerinde Tartışma Metodolojisi”, Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Miletler Arası Kongresi: Tebliğler (12-15 Nisan 1999), IRCICA, 35-44.
Akpınar, Cemil (2002), “Kefevî Hüseyin Efendi”, DİA, 25, 186-188.
Batuk, Cengiz (2007), “Reddiye/Polemik Geleneği ve Mevlânâ’nın Hıristi- yanlık Algısı”, Tasavvuf, 20, 39-68.
Bursalı Mehmed Tahir (2000), Osmanlı Müellifleri (haz. Cemal Kurnaz-Mus- tafa Tatcı), Ankara: Bizim Büro Yay.
Ceylan, Ömür (2000), Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul: Kitabevi Yay.
_______, (2010), “Şerh (Türk Edebiyatı)”, DİA, 38, 565-568.
Coşkun, Menderes (2007), Klasik Türk Şiirinde Edebî Tenkit (Şairin Şaire Ba- kışı), Ankara: Akçağ Yay.
Çaldak, Süleyman (2005), “Urfî-Dânlar Arasında Urfî’nin Bir Beytinde Ge- çen “Abes” Kelimesi Üzerine Tartışmalar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/1, 71-84.
Hoca, Nazif M. (1980), Sûdî, Hayatı, Eserleri ve İki Risâlesinin Metni, İstanbul: İÜEFY.
İsmail Hakkı Bursevî (2004), Rûhü’l-Mesnevî (Mesnevî Şerhi) (haz. İsmail Gü- leç), İstanbul: İnsan Yay.
Kara, İsmail (2011), İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz: Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not, İstanbul: Dergâh Yay.
Kara, Mustafa (1992), “Bâli Efendi, Sofyalı”, DİA, 5, 20-21.
Karavelioğlu, Murat Ali (2005), On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem’î’nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi, II cilt, DR, Mar- mara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 659 s.
Kartal, Ahmet (2001a), “Sa˘dî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eserinin Türkçe Tercümeleri”, Bilig, 16, 99-125.
_______, (2001b), “Sa˘dî-i Şîrâzî’nin Bostân İsimli Eserinin Türkçe Tercüme ve Şerhleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 5, 99-120.
Kâtib Çelebi (1971), Keşfü’z-Zunûn ˘an-Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, 2 cilt, İstan- bul: MEB Basımevi.
Kefevî Hüseyin Efendi, Bostân-efrûz-ı Cinân Der-Şerh-i Gülistân, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye 1159, 206 vr.
Kılıç, Mahmut Erol (1996), “Fusûsu’l-Hikem”, DİA, 13, 230-237.
Kınalızade Hasan Çelebi (1989), Tezkiretü’ş-Şu˘arâ (haz. İbrahim Kutluk-İb- rahim Olgun), 2 cilt, Ankara: TTK Yay.
Murtaza Trabzonî, Şerh-i Kasâid-i Urfî, Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi 812, 1b-133.
Neşâtî, Şerh-i Ba‘z-ı Müşkilât-ı Urfî, Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi 812, 198b-229b.
Öz, Yusuf (2010), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Ankara: TDK Yay.
Safvet, Şerh-i Cedîd-i Dîbâce-i Gülistân, Süleymaniye Kütüphanesi, Serez 2559, 98 vr.
Sinanoğlu, Mustafa (2007), “Reddiye”, DİA, 34, 516-521.
Sudî-i Bosnevî, Şerh-i Bostân, Bayezid Devlet Kütüphanesi Bayezid: 5494, 577 vr.
_______, Şerh-i Divan-ı Hafız, Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi 1425- 1426-1427, 411+455+464 s.
_______, Şerh-i Gülistân, Bayezid Devlet Kütüphanesi Veliyüddin Efendi: 2693, 248 vr.
Sungur, Necati (2001), “Divan Şairlerinin Birbirlerine Yönelik Tenkitlerinin İlk Örneklerinden Biri: Cafer Çelebi’nin Şeyhî ve Ahmed Paşa’yı Tenkidi”, Bilig, 17, 71-77.
Tâhirü’l-Mevlevî (1994), Edebiyat Lügati, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Tolasa, Harun (2002), Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yay.
Tuman, Mehmet Nâil (2001), Tuhfe-i Nâ’ilî (haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı), Ankara: Bizim Büro Yay.
Ünver, İsmail (1985), “Şem’î Şem’ullâh”, Türk Dili, 397, 38-43.
Yılmaz, Ozan (2004), “Urfî’nin Kasidelerine Yapılan Türkçe Şerhler”, YL, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, 476 s.
_______, (2007), “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, TALİD: Türkiye Araştır- maları Literatür Dergisi, 5, 9, 271-304.
_______, (2010), “Şiraz’dan Trabzon’a Bir Kültür Köprüsü: Murtaza Trab- zonî ve Urfî Şerhleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 187, 139-158.
_______, (2012), Gülistân Şerhi Sudî-i Bosnevî, İstanbul: Çamlıca Yay.