Eşref Kuşçubaşı geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet döneminin dikkate değer şahsiyetleri arasında olup, aynı zamanda İttihat-Terakki ve Teşkilat-ı Mahsusa içerisinde oynadığı rol bakımından en tartışmalı olanlarındandır. Birinci Dünya Savaşı esnasında Arabistan ve Suriye’deki faaliyetleri dolayısıyla –fakat daha ziyade kendi anlattıklarından hareketle– “Türk Lawrence”i olarak adlandırılacak kadar şöhret sahibi olmasına rağmen, hakkında son zamanlara kadar ciddi bir tarih araştırması yapılmamıştır.[1] Enver Paşa’ya olan yakınlığıyla bilinen Eşref; Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşları’nda dikkate roller oynamış, İngilizlere esir düşmüş, 1920’de serbest bırakıldıktan sonra Milli Mücadele’ye katılmış, fakat Mustafa Kemal’le ters düşüp Yunanistan’a sığınmıştır. Bu sebeple Lozan’da Türkiye’ye girmesi yasaklanan 150’likler listesine dahil edilmiş ve 1950’lere kadar memleketine dönmesine izin verilmemiştir. Bütün bunlardan dolayı, geçtiğimiz Kasım ayında Osmanlı ve Türkiye eğitim tarihi üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Benjamin C. Fortna tarafından yayınlanan kitap, bu konuda önemli bir boşluğu doldurmaya adaydır [1] Eşref hakkındaki yegane çalışma Philip Stoddard’a ait olup, büyük oranda Eşref’in kendi anlattıklarından hareketle kurgulanmıştır ve Kuşçubaşı’nın anlattıklarını kritik bir sorgulamaya tâbi tutmadan kullanmaktadır. Stoddard’ın çalışmaları hakkında bir değerlendirme için bkz.: Polat Safi, “A First Button Done Up Wrongly: Revisiting Philip H. Stoddard’s “Special Organization” after Half a Century”, (basım aşamasında). Makale’nin basılmamış halini benimle paylaştığı için Dr Polat Safi’ye teşekkür ederim.