Tanzimat’tan günümüze kelam’ı yenileme çalışmaları ı
Bu çalışmada Tanzimat sonrasında başlayan Kelam’ı yenileme çalışmalarının bir kısmı ele alınmaktadır. Yenilenme ihtiyacının tarihsel, kültürel ve siyasi arka planı, ye- nilik arayışının sebepleri, Yeni İlm-i Kelam Projesinin yöntemsel ve içeriksel boyutu ele alınıp irdelenmiştir. Tanrı düşüncesi ve bu düşünceye bağlı olarak vahiy, nübüv vet ve ahiret konularını hedef alan Materyalizm, Darwinizm, Pozitivizm, Panteizm düşünce akımları, Kelamcıların ortaya koyduğu görüşler üzerinden ele alınmıştır. Bu bağlamda görüşlerine yer verilen kelamcılar Abdüllatif Harputî, Filibeli Ahmet Hilmi, İsmail Hakkı İzmirli, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi ve Ömer Nasûhi Bilmen’dir.
The studies renovation of al-kalam from tanzimat to present-day I
In this article it has been dealt with a part of studies of new teology which started after Tanzimat. It has been discussed the need for renewal of the historical, cultural and political background, the reasons for the innovation studies, aspects of methodo- logy and content of new ilm al-kalam project discussed. It has also been discussed the responses of theologians to Materialism, Darwinism, Positivism, Pantheism about the idea of God and revelation, prophecy and afterlife depending on God’s idea. In this context, these theologians whose ideas have been discussed are Abdullatif Harputî, Filibeli Ahmet Hilmi, Ismail Hakki Izmirli, Shaykh al-Islam Musa Kazim Efendi, Shaykh al-Islam Mustafa Sabri Efendi and Omar Nasuhi Bilmen.
___
- Akgül, Mehmet, Türk Modernleşmesi ve Din, Çizgi Kaitabevi, Konya 1999.
- Atay, Hüseyin, İslam’ı Yeniden Anlama, Atayy Yay., Ankara 2011.
- Ay, Mahmut, “Kelam’ın Doğuşu, Gelişimi ve İslam Bilimleri İçindeki Yeri”, Sistematik Kelam, edt. Ahmet Akbulut, Ankara Üniversitei Uzaktan Eğitim Yay., Ankara 2011.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelam, Fethi Demir Matbaası, İstanbul 1955.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Mülahhas İlm-i Tevhid Akaid-i İslamiyye, Cevat Şen Kitabevi, İstanbul 1962.
- Bolay, Süleyman Hayri, Felsefî Doktrinler Sözlüğü, Ötüken Yay., İstanbul 1979,
- Bolay, Süleyman Hayri, Türkiye’de Maddeci ve Ruhçu Görüşün Mücadelesi, Töre Devlet Yayıne- vi, İstanbul, 1979.
- Dardağanzade, Ahmet Nazif, “Yeni ilm-i Kelam’a Luzum Var mı Yok mu?”, Sebilu’r-Reşad, C.XXII, S. 561-562, İstanbul 1339.
- Doğan, Recai, II. Meşrutiyet Döneminde Batıcılık Akımının Din ve Eğitim-Öğre- tim Görüşlerinin Değerlendirilmesi, A. Ü. Sosyal Bilimler Entitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1996.
- Düzgün, Şaban Ali, Allah, Tabiat ve Tarih, Lotus Yay, Ankara 2005.
- Ebû Dâvûd, Suleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sunen, Çağrı Yayınları, İstan- bul 1981.
- Filibeli Ahmed Hilmi, Filibeli, Huzur-u Aklu Fende Maddiyyun Meslek-i Dalale- ti, Matbaa-ı İslamiyye, İstanbul 1332.
- Filibeli Ahmed Hilmi, Allahı İnkar Mümkün Müdür?, Matbaa-ı İslamiyesi, İstanbul 1327.
- Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
- Harputî, Abdüllatif, Kelam Tarihi, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1332.
- Harputî, Abdüllatif, Tenkihu’l Kelam fi Akaid-i Ehl-i İslam, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1327.
- Gencer, Bedri İslam’da Modernleşme, Lotus Yay., Ankara 2008.
- İzmirli, İsmail Hakkı, İslam Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri Arasında Mu- kayase, sad. Süleyman Hayri Bolay, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1973.
- İzmirli, İsmail Hakkı, Muhassalü’l- Kelam ve’l- Hikme, Daru’l- Hilafeti’l Aliye Evkaf-ı İslamiyye Matbaası, İstanbul 1336
- İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelam, Sad. Sabri Hizmetli, Umran Yay., Ankara 1981.
- İzmirli, İsmail Hakkı, Fenni Menahic, Hukuk Matbaası, İstanbul 1329.
- İzmirli, İsmail Hakkı, Muhtasar Felsefe-i Ula, Hukuk Matbaası, İstanbul 1329.
- Kazım Efendi, Şeyhülislam Musa, Külliyât; Dini, İctimai Makaleler, Evkaf-ı İslamiye Matbaası, İstanbul 1336.
- Kılıçbay, Mehmet Ali, “Osmanlı Batılılaşması”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay.İstanbul trsz., I/148.
- Korlaelçi, Murtaza, Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, İnsan Yay., İstanbul 1986.
- Nuri, Celal, Tarih-i İstikbal, s. Yeni Osmanlı Matbaası, İstanbul 1331.
- Ortaylı, İlber, “Batılılaşma”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay.İstanbul trsz., I/137.
- Özervarlı, Mustafa Sait, Kelamda Yenilik Arayışları,İSAM Yay., İstanbul 1998.
- Sabri, Mustafa, Mevkıfu’l Akl ve’l İlm ve’l Alem min Rabbi’l Alemin ve İbadihi’l Murselin, Daru’l İhyai’t- Turasi’l Arabi, Beyrut 1921.
- Sabri, Mustafa, İnsan ve Kader, Çev. İsa Doğan, Kültür Basın Yayın Bitliği, İstanbul 1989.
- Sabri, Mustafa, Dini Mücedditler, Sebil Yay., İstanbul 1969.
- Sabri, Mustafa, Kavlü’l-Fasl, Kahire 1361.
- Sabri, Mustafa, Yeni İslam Müctehidlerinin Kıymet-i İlmiyesi, Daru’l- Hilafeti’l- Aliyye Matbaası, İstanbul 1337/1335
- Strobel, Lee, Hani Tanrı Ölmüştü, Çev. Sare Levin Atalay, Reşit Şahin, Edt., Emre Özbay, Ufuk Yay., İstanbul 2011.
- Şenturk, Recep, İslam Dünyasında Modernleşme ve Toplumbilim, İz Yayıncılık, İstanbul,1996.
- Şeyh Muhsin-i Fani ez-Zâhirî, “Yeni İlm-i Kelam Yazılmalımı Yazılmamalı mı?”, Sebilü’r- Reşad, C. XXI, S. 532-533, İstanbul 1338-13399.
- Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, Külliyât; Dini, İctimai Makaleler, Evkaf-ı İsla- miye Matbaası, İstanbul 1336.
- Timur, Taner, “Osmanlı ve Batılılaşma”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye An- siklopedisi, İletişim Yay.İstanbul trsz., I/139.
- Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmine Giriş, Damla Yay., İstanbul 1991.
- Ünal, Yaşar, Dini Düşünceyi Yenileştirme Çabaları Osmanlı Örneği, Yayınevi, Ankara 2012.
- ISSN: 1301-966X
- Yayın Aralığı: 2
- Başlangıç: 1998
- Yayıncı: MOTİF YAYINCILIK
Sayıdaki Diğer Makaleler
İslam kültür tarihinin ilk ilimler akademisi: beytü’l-hikme
İslam hukukunda kelâle: öz ve üvey kardeşlerin fürû ve usûl hısımlarla mirasçılığı
Tanzimat’tan günümüze kelam’ı yenileme çalışmaları ı
Sakyamuni buda’nın tarihsel kişiliği ve öğretisinin yeni bir din haline geliş süreci
Endülüs âlimlerinden ibnü’l-harrât el- işbîlî’nin hayatı ve hadisçiliği∗