Ölüm Kaygısı ve Dindarlık Arasındaki İlişki Üzerine Bir Değerlendirme

Ölüm kaygısı, varoluşsal sorunların başında gelmektedir. Dindarlık ise ölüm kaygısıyla baş etmede önemli bir işlev görmektedir. Ancak ölüm kaygısı ve dindarlık arasındaki ilişki üzerinde yapılan çalışmalar çelişkili sonuçlar ortaya koymuştur. Bu çalışmanın temel amacı, dindarlık ve ölüm kaygısı arasındaki ilişkiyi değerlendirmek ve çelişkili sonuçların muhtemel nedenlerini tespit etmektir. Çalışmada hem ilişkisel hem de deneysel araştırmaları incelemek için sistematik derleme yöntemi benimsenmiştir. Bu konudaki araştırmalar incelendiğinde ortaya iki önemli sonuç çıkmaktadır. Birincisi, dindarlık ve ölüm kaygısı arasında genelde tutarsız ilişkiler olmasına rağmen özellikle içsel dini yönelimin ölüm kaygısı ile olumsuz yönde ilişkili olduğu görülmüştür. İkincisi, ölümlülük belirginliği dindarların dinî inançlarını daha da arttırırken, dindar olmayanlar üzerinde tutarsız sonuçlar üretmektedir. Öte yandan, incelenen araştırmaların önemli bazı sınırlılıkları bulunmaktadır. Birincisi, araştırmalarda kullanılan dindarlık ve ölüm kaygısı ölçümleri çok çeşitlilik göstermekte ve bunların güvenilirliği ve kültürler arası geçerliliği sorun olabilmektedir. Dindarlığı ve ölüm kaygısını örtük olarak ölçmek bu sorunu çözmeye yardımcı olabilir. İkinci sınırlılık, deneysel çalışmaların çok az sayıda olması ve olanların da çoğunlukla Yahudi-Hristiyan dinî gelenekten gelen katılımcılarla yapılmış olmalarıdır. Dolayısıyla farklı dinî ve kültürel geleneklerden çalışmaların (özellikle deneysel) yapılması bu kısıtlılığın giderilmesi adına bir ihtiyaç olarak durmaktadır. Mevcut çalışma, dindarlık ve ölüm korkusu arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılması ve ileride yapılacak çalışmalara yol göstermesi açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Din Psikolojisi, Dindarlık, Ölüm Kaygısı, Ölüm Korkusu, Dehşet Yönetimi

An Evaluation on the Relationship between Death Anxiety and Religiosity

The death anxiety is one of the leading existential problems. Religiosity, on other hand, plays an important role in coping with death anxiety. However, studies on the relationship between death anxiety and religiosity have revealed conflicting results. The primary purpose of this study is to evaluate the relationship between religiosity and death anxiety and to identify possible causes of conflicting results. The study used a systematic review method to examine both correlational and experimental studies. The studies reviewed draw attention to two important results. First, although there are generally inconsistent relationships between religiosity and death anxiety, especially intrinsic religious orientation is negatively associated with death anxiety. Second, mortality salience increases the religious beliefs of the religious while producing inconsistent results for the nonreligious. On the other hand, these studies have some critical limitations. One of these limitations, the measures of religiosity and death anxiety used in studies wide variety, and their reliability and cross-cultural validity can be problematic. Implicitly measuring religiosity and death anxiety can help solve this problem. Another limitation is that the experimental studies were very few and those that did were mostly done with participants from the Judeo-Christian religious tradition. Therefore, there is a need to conduct studies (especially experimental) from different religious and cultural traditions to overcome this limitation. The current review is essential to have better understanding the relationship between religiosity and fear of death and guiding future studies.

Keywords:

Psychology of Religion, Religiosity, Death Anxiety, Fear of Death, Terror Management.,

PDF

___

Allport, Gordon W. “The Religious Context of Prejudice”. Journal for the Scientific Study of Religion 5/3 (1966), 447–457.
Alparslan, Kenan. Tasavvuf ve Dehşet Yönetimi: Sûfîler, Diğer Dindarlar ve Ateistlerin Ölümlülük Belirginliğine Yönelik Tepkilerinin Kıyaslanması. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Arrowood, Robert Britton vd. “Intrinsic Religiosity Protects Believers from the Existential Fear of a Human Jesus”. Mental Health, Religion and Culture 21/5 (2018), 534–545. https://doi.org/10.1080/13674676.2018.1512564
Ayten, Ali. “Üniversite Öğrencilerinde Ölüm Kaygısı: Türk ve Ürdünlü Öğrenciler Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (2009), 85–108.
Batson, C. Daniel - Stocks, E. L. “Religion: Its Core Psychological Functions”. Handbook of Experimental Existential Psychology. ed. Jeff Greenberg vd. 141–155. New York: The Guilford Press, 2004.
Becker, Ernest. Ölümü İnkar. çev. Arzu Tüfekçi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
Burling, J. W. “Death Concerns and Symbolic Aspects of the Self: The Effects of Mortality Salience on Status Concern and Religiosity”. Personality and Social Psychology Bulletin 19/1 (1993), 100–105. https://doi.org/10.1177/0146167293191011
Çakmak, Aişe Hümeyra. Yetişkinlerdeki Dindarlık, Ahlaki Olgunluk ve Ölüm Kaygısı Arasında İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
Cohen, Adam B. vd. “Intrinsic and Extrinsic Religiosity, Belief in the Afterlife, Death Anxiety, and Life Satisfaction in Young Catholics and Protestants”. Journal of Research in Personality 39/3 (2005), 307–324. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2004.02.005
Dağlı, Emel Nuriye. Yaşlılarda Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2010.
Doğan, Mebrure - Karaca, Faruk. “Covid-19 Salgın Sürecinde Aktif Çalışan Sağlık Çalışanlarında Ölüm Kaygısı ile Dini Başa Çıkma Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (2021), 327–351. https://doi.org/10.29288/ilted.885721
Donovan, James M. Defining Religion: Death and Anxiety in an Afro- Brazilian Cult.. New Orleans: Tulane University, Doktora Tezi, 1994.
Ellis, Lee - Wahab, Eshah A. “Religiosity and Fear of Death: A Theory-oriented Review of the Empirical Literature”. Review of Religious Research 55/1 (2013), 149–189. https://doi.org/10.1007/s13644-012-0064-3
Erdoğdu, M Yüksel - Özkan, Mustafa. “Farklı dini İnanışlardaki Bireylerin Ölüm Kaygıları İle Ruhsal Belirtiler ve Sosyo-Demografik Değişkenler Arasındaki İlişkiler”. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 14/3 (2007), 171–179.
Evans, Jonathan St B.T. - Stanovich, Keith E. “Dual-process Theories of Higher Cognition: Advancing the Debate”. Perspectives on Psychological Science 8/3 (2013), 223–241. https://doi.org/10.1177/1745691612460685
Ghazaei, Maryam vd. “Testing the High-risk Behavior Model among the Students Based on Religious Orientation with the Mediation of Fear of Death”. OMEGA—Journal of Death and Dying 85/1 (2022), 114–125. https://doi.org/10.1177/0030222820941277
Greenberg, Jeff vd. “Evidence for Terror Management Theory II: The Effects of Mortality Salience on Reactions to Those Who Threaten or Bolster the Cultural Worldview.” Journal of Personality and Social Psychology 58/2 (1990), 308–318. https://doi.org/10.1037/0022-3514.58.2.308
Greenberg, Jeff vd. “The Causes and Consequences of a Need for Self-esteem: A Terror Management Theory”. Public Self and Private Self. ed. Roy F. Baumeister. 189–212. New York: Springer, 1986. https://doi.org/10.1007/978-1-4613-9564-5_10
Hayta, Akif. “Nesne İlişkileri Kuramı ve Tanrı Tasavvuru Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”. Değerler Eğitimi Dergisi 8/20 (2010), 39–79.
Heflick, Nathan A. vd. “Death Awareness and Body-self Dualism: A Why and How of Afterlife Belief”. European Journal of Social Psychology 45/2 (2015), 267–275. https://doi.org/10.1002/ejsp.2075
Hökelekli, Hayati. “Ölümle İlgili Tutumların Dini Davranışla İlişkisi Üzerine Bir Araştırma (I)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1992), 57–85.
Jackson, Joshua Conrad vd. “Testing the Causal Relationship between Religious Belief and Death Anxiety”. Religion, Brain & Behavior 8/1 (2018), 57–68. https://doi.org/10.1080/2153599X.2016.1238842
Jonas, Eva vd. “Currencies as Cultural Symbols - An Existential Psychological Perspective on Reactions of Germans toward the Euro”. Journal of Economic Psychology 26/1 (2005), 129–146. https://doi.org/10.1016/j.joep.2004.02.003
Jong, Jonathan vd. “Foxhole Atheism, Revisited: The Effects of Mortality Salience on Explicit and İmplicit Religious Belief”. Journal of Experimental Social Psychology 48/5 (2012), 983–989. https://doi.org/10.1016/j.jesp.2012.03.005
Jong, Jonathan vd. “The Religious Correlates of Death Anxiety: a Systematic Review and Meta-analysis”. Religion, Brain & Behavior 8/1 (2018), 4–20. https://doi.org/10.1080/
Jong, Jonathan - Halberstadt, Jamin. “What is the Causal Relationship Between Death Anxiety and Religious Belief?” Religion, Brain & Behavior 7/4 (2017), 1–3. https://doi.org/ 10.1080/2153599X.2016.1249916
Kandemir, Fatih. “Bazı Demografik Değişkenler Bağlamında Covid- 19 Pandemi Neslinin Dindarlık ve Ölüm Kaygısı İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (2020), 100–129. https://doi.org/https://doi.org/10.5281/zenodo.3876200 İntihal
Karaca, Faruk. Ölüm Psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
Kımter, Nurten - Köftegül, Özlem. “Yetişkinlerde Ölüm Kaygısı ile Dindarlık Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/36 (2017), 55–82. https://doi.org/10.17335/sakaifd.327235
Kıraç, Ferdi. Dindarlık Eğilimi, Varoluşsal Kaygı ve Psikolojik Sağlık. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2007.
Kumagai, Tomohiro - Ohbuchi, Ken-ichi. “The Effect of Mortality Salience and Collaborative Experience on Aggression of Third-party Victims”. Tohoku Psychological Folia 62 (2003), 109–119. https://doi.org/http://hdl.handle.net/10097/54742
Kurtulan, Merve Halıcı - Karaırmak, Özlem. “Examination of the Relationship among Death Anxiety, Spirituality, Religious Orientation and Existential Anxiety”. Spiritual Psychology and Counseling 1/2 (2016), 206–217. https://doi.org/10.12738/spc.2016.2.0007
Latipun, Mr vd. “Religiosity and Death Anxiety among Outpatients with Chronic Diseases: Sense of humor as mediation variable”. Advances in Social Science, Education and Humanities Research 231 (2018), 182–185. https://doi.org/10.2991/amca-18.2018.50
Lifshin, Uri vd. “Mortality Salience, Religiosity, and Indefinite Life Extension: Evidence of a Reciprocal Relationship between Afterlife Beliefs and Support for Forestalling Death”. Religion, Brain & Behavior 8/1 (2018), 31–43. https://doi.org/10.1080/2153599X.2016.1238841
Mutlu, Emine. İç Güdümlü ve Dış Güdümlü Dindarlık İle Ölüm Kaygısı Arasındaki İlişki: Üniversite Öğrencileriyle Bir Çalışma. İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2013.
Norenzayan, Ara - Hansen, Ian G. “Belief in Supernatural Agents in the Face of Death”. Personality and Social Psychology Bulletin 32/2 (2006), 174–187. https://doi.org/10.1177/0146167205280251
Osarchuk, Michael - Tatz, Sherman J. “Effect of Induced Fear of Death on Belief in Afterlife”. Journal of Personality and Social Psychology 27/2 (1973), 256–260. https://doi.org/10.1037/h0034769
Pirutinsky, Steven. “The Terror Management Function of Orthodox Jewish Religiosity: A Religious Culture Approach”. Mental Health, Religion and Culture 12/3 (2009), 247–256. https://doi.org/10.1080/13674670802455756
Pyszczynski, Tom vd. “Thirty Years of Terror Management Theory: from Genesis to Revelation”. Advances in Experimental Social Psychology 52 (01 Ocak 2015), 1–70. https://doi.org/10.1016/BS.AESP.2015.03.001
Rosenblatt, Abram vd. “Evidence for Terror Management Theory I: The Effects of Mortality Salience on Reactions to Those Who Violate or Uphold Cultural Values”. Journal ofPersonality and Social Psychology 57/4 (1989), 681–690. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.57.4.681
Saroglou, Vassilis. “Believing, Bonding, Behaving, and Belonging: The Big Four Religious Dimensions and Cultural Variation”. Journal of Cross-Cultural Psychology 42/8 (2011), 1320–1340. https://doi.org/10.1177/0022022111412267
Solomon, Sheldon vd. “The Cultural Animal: Twenty Years of Terror Management Theory and Research”. Handbook of Experimental Existential Psychology. ed. Jeff Greenberg vd. 13–34. New York: The Guilford Press, 2004.
Thorson, James A. - Powell, F. C. “Meanings of Death and Intrinsic Religiosity”. Journal of Clinical Psychology 46/4 (1990), 379–391. https://doi.org/10.1002/1097- 4679(199007)46:4<379::AID-JCLP2270460402>3.0.CO;2-A
Tongeren, Daryl R. Van vd. “The Existential Function of Intrinsic Religiousness: Moderation of Effects of Priming Religion on Intercultural Tolerance and Afterlife Anxiety”. Journal for the Scientific Study of Religion 52/3 (2013), 508–523. https://doi.org/10.1111/jssr.12053
Tongeren, Daryl R. Van vd. “Where, O Death, is thy Sting? The Meaning-providing Function of Beliefs in Literal Immortality”. Mental Health, Religion and Culture 20/5 (2017), 413–427. https://doi.org/10.1080/13674676.2017.1355358
Üzer, Ayşe Bektaşoğlu. Yaşlı Bireylerdeki Ölüm Kaygısı Düzeyinin Çeşitli Benlik ve Kimlik Değişkenleri ile İlgisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Vail, Kenneth E. vd. “A Terror Management Analysis of the Psychological Functions of Religion”. Personality and Social Psychology Review 14/1 (2010), 84–94. https://doi.org/10.1177/1088868309351165
Vail, Kenneth E. vd. “Exploring the Existential Function of Religion and Supernatural Agent Beliefs among Christians, Muslims, Atheists, and Agnostics”. Personality and Social Psychology Bulletin 38/10 (2012), 1288–1300. https://doi.org/10.1177/0146167212449361
Vergani, Matteo vd. “Does the Awareness of Mortality Shape People’s Openness to Violence and Conflict? An Examination of Terror Management Theory”. Political Psychology 40/1 (2019), 111–124. https://doi.org/10.1111/pops.12488
Yen, Chih Long. “It is our Destiny to Die: The Effects of Mortality Salience and Culturepriming on Fatalism and Karma Belief”. International Journal of Psychology 48/5 (2013), 818–828. https://doi.org/10.1080/00207594.2012.678363
Yıldız, Murat. “İlahiyat Öğrencilerinde Dindarlık ve Ölüm Kaygıları Üzerine Boylamsal Bir Çalışma”. Akademik Araştırmalar Dergisi 14 (2002), 161–174.
Yıldız, Murat. Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2014.