ÜÇ NESİL HADİS İCÂZETİ TOPLAYAN BİR ULEMÂ ÂİLESİ: REİSÜLKÜTTAP MUSTAFA EFENDİ, ŞEYHÜLİSLAM ÂŞİR EFENDİ, KAZASKER HAFÎD EFENDİ

Osmanlı Devleti’nde ilk müstakil kütüphanenin kurucuları olan Köprülü ailesin-in hem kıymetli nüshaların İstanbul’a taşınması konusundaki öncülükleri hem de farklı bölgelerdeki âlimleri İstanbul’a davet etmeleri sayesinde İstanbul’da ilmî anlamda yeni bir dönemin başladığını söylemek mümkündür. Bu başlangıç, hadis ilmi açısından önemli gelişmeleri beraberinde getirmiş, icâzet geleneğinin ve kıymetli nüshaların İstanbul’a taşınmasını sağlamıştır. XVIII. yüzyılda bür-okraside etkin görev alan Reisülküttap Mustafa Efendi de ilmî kişiliğinin verdiği sâikle olsa gerek, Arap coğrafyasındaki âlimlerle irtibat kurarak ailesinin hadis icâzeti toplama konusundaki ilgisinin ilk kurucusu olmuş, bu ilmî faaliyet XVIII. yüzyıl boyunca ilmiyede önemli makamlara gelmiş aile fertleri tarafından de-vam ettirilmiştir. Bu makalede XVIII. yüzyılda yaşayan Hicâz, Şam ve Mısır âlim-lerinden icâzet alan Reisülküttap Mustafa Efendi’nin ve ailesinin farklı kütüphane koleksiyonlarında yer alan icâzetleri çerçevesinde İstanbul’a taşınan hadis icâzetleri tetkik edilecek, bu icâzetlerin Diyâr-ı Rûm’da hadis ilmine hangi bağlamda etki ettiğine dair bazı gözlemler paylaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, İcâzet, Sebet, Kütüphane, Osmanlı Âlimleri

A Family of Scholars Collecting Hadith Ijazat for Three Generations: Rais al-Kuttap Mustafa Efendi, Shaykh al-Islam Âşir Efendi, and Kazasker Hafîd Efendi

As the founders of the first independent library in the Ottoman Empire, Kö-prülü family pioneered the beginning of a new era in scientific sense both tak-ing precious copies and the scholars from different regions to Istanbul. This beginning brought important advances in the perspective of hadith science and brought the valuable copies of the Ijazat tradition and hadiths to Istan-bul. Rais al-Kuttap Mustafa Efendi, who took an active role in bureaucracy in the 18th century, was also the first founder of his family's interest in collecting hadiths by contacting scholars in the Arab geography, owing to his scientific personality. This scientific activity was continued by the family members who came to the important authorities in the Ottoman science throughout the 18th century. This article discusses the effects of the ijazats found in different libraries, that were taken from 18th century Hijaz, Damascus and Egyptian scholars and carried to Istanbul by Rais al-Kuttap Mustafa Efendi and his fami-ly, on the science of hadith of Diyar-ı Rum.

Keywords:

Hadith, ijazat, Thabat, Library, Ottoman Scholars,

PDF

___

Abdülbâkî el-Hanbelî. Rıyâzü’l-cenne fî âsâri ehli’s-sünne. Aşir Efendi, 37, 48: Süleymaniye Kütüphanesi.
Abdürrezzak b. Hasan el-Baytar. Netîcetü’l-fikr fî men derrase tahte Kubbeti’n-Nesr. Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 1998/1418.
Aclûnî. Hilyetu ehli’l-fazl. Âşir Efendi, 37: Süleymaniye Kütüphanesi.
Ahmed en-Nahlî. Buğyetü’t-tâlibîn. Reisülküttap, 442: Süleymaniye Kütüphanesi.
Ahmed es-Süleymânî. İcâzet. Aşir Efendi, 414: Süleymaniye Kütüphanesi.
Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversi-tesi, 2018.
Ayyâşî. er-Rıhletü’l-Ayyâşiyye. Abu Dabi: Dâru’s-Süveydî li’n-neşr, ve’t-Tevzî, 2006.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2009
el-Babili. Muhammed b. Alâeddin el-Müntehabü’l-esânîd. Reisülküttap 442: Süleymaniye Kütüphanesi.
el-Basrî, Abdullah b. Sâlim. el-İmdâd. Reisülküttab, 116: Süleymaniye Kütüphanesi.
Birmâvî. İcâzet. Aşir Efendi, 413: Süleymaniye Kütüphanesi.
DİA, “Mustafa Efendi, Tavukçubaşı Damadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-efendi-tavukcubasi-damadi (27.06.2019).
Ebu’l-Abbas ed-Der‘î. er-Rıhletü’n-Nâsırıyye. Abu Dabi: Dâru’s-Süveydî li’n-neşr ve’t-tevzî, 2011.
Ebu’l-Mevâhib el-Hanbelî. Muhtasaru sebeti Abdülbâkî el-Hanbelî. Aşir Efendi, 37: Süley-maniye Kütüphanesi.
Erünsal, İsmail E. Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 1988.
Erünsal, İsmail E. Türk Kütüphaneleri Tarihi II-Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1991.
Hafîd Mehmed Efendi. Erbaîn. Hafîd Efendi, 29: Süleymaniye Kütüphanesi.
Haksever, Halil İbrahim. “Münşeat Mecmuaları ve Edebiyat Tarihimiz İçin Önemi”. İlmi Araştırmalar, X, (İstanbul, 2000): 65-76.
Halil b. Halil. Evâil. Aşir Efendi. 271: Süleymaniye Kütüphanesi.
Hüseyin el-Basrî el-Mîmî. Hulâsatu’l-esânid. Aşir Efendi. 36: Süleymaniye Kütüphanesi.
İbn Âbidîn. Ukûdu’l-leâlî. Thk. Muhammed b. İbrahim el-Hüseyin, Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2010/1431.
İbn Akîle. el-Mevâhibü’l-cezîle fî merviyyâti Muhammed b. Ahmed Akîle. Aşir Efendi, 65: Süleymaniye Kütüphanesi.
İbn Hacer el-Askalânî. el-Mecma‘u’l-müesses. Aşir Efendi, 75: Süleymaniye Kütüphanesi.
el-Kâmilî. Sebetü’l-Kâmilî. Aşir Efendi. 37: Süleymaniye Kütüphanesi.
Kandemir, M. Yaşar. “Fehrese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/fehrese (22.06.2019).
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifin: terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, 1957.
Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr. Fihrisü’l-fehâris. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1982.
Küzberî, Muhammed b. Abdurrahman. İcâzet. Aşir Efendi, 37: Süleymaniye Kütüphanesi.
Menînî, Ahmed b. Ali. el-Kavlü’s-sedîd. Aşir Efendi, 34: Süleymaniye Kütüphanesi.
--------, İcâzetnâme (li-Beşir Ağa). Nuruosmaniye, 625.
Muhammed b. Halil el-Aclûnî. Sebetü’l-Aclûnî. Hafîd Efendi, 24M: Süleymaniye Kütüphanesi.
Muhammed Saîd b. Seyyid Abdülganî Ravi Bağdadi. Tarihü’l-üseri’l-ilmiyye fî Bağdad. Thk. İmad Abdüsselam Rauf, Bağdad: Dârü’ş-Şuuni’s-Sekafiyyeti’l-Amme, 1997.
Murâdî, Muhammed Halîl b. Ali. Silkü’d-dürer. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1988.
Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efendi. Devhatü’l-meşâyih (yy. ty.).
Reisülküttap Mustafa Efendi. Münşeât. Esad Efendi, 3308: Süleymaniye Kütüphanesi.
Rûdânî, Muhammed b. Muhammed b. Süleymân. Cem‘u’l-fevâid. Reisülküttap, 128: Süleymaniye Kütüphanesi.
---------, Sılatü’l-halef. Aşir Efendi, 65: Süleymaniye Kütüphanesi.
Sezgin, Fuat. “Atıf Efendi Kütüphanesinin Vakfiyesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi [İstan-bul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi] VI, (İstanbul, 1954): 132-144.
es-Süveydî, Muhammed Saîd. İcâzet. Aşir Efendi, 34: Süleymaniye Kütüphanesi.
Uzun, Mustafa. “Münşeât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/munseat (20.07.2019).
Voll, John Obert. “Hadis Âlimleri ve Tarîkatler: 18. Yüzyıl Haremeyn Ulemâ Grubu ve İslâm Dünyasındaki Etkileri”. Trc. Mustafa Ertürk. Türkiye Günlüğü 61 (2000): 76-84.
Zirikli. el-A‘lâm: Kamusu teracimi li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-Arabi’l-mübta‘ribîn ve’l-müsteşrikîn. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1984.