NESTÛRÎLİĞİN ORTAYA ÇIKIŞ SÜRECİ *

Hıristiyanlığın ilk beş asrında kristolojik konulardan kaynaklanan birçok ayrılıkhareketi ortaya çıkmıştır. Özellikle İsa’nın şahsiyeti ve doğası ile ilgili Ortodoksanlayıştan farklı düşünen gruplar ve akımlar, ana akım kiliseyi ve döneminsiyâsîlerini oldukça meşgul etmiştir. Aryüs’ten sonra en büyük ayrılık hareketininöncüsü olarak kabul edilen Nestûrî hareketi de bunlardan biridir. Nestorius’unİsa’nın doğası ve Meryem’in tanrı taşıyıcısı olup olmadığı hakkındaki görüşleridönemin hâkim anlayışını rahatsız etmiştir. Bunun neticesinde Nestorius, 431 yılında Efes’te düzenlenen konsil kararları uyarınca patriklikten azledilerek kiliseden aforoz edilmiştir. Nestorius’tan sonra taraftarları onun öğretilerine sahip çıkarak bağımsız bir kilise olmayı başarmıştır. Yüzyıllar boyu farklı coğrafyalardayayılan ve birçok toplumu etkileyen Nestûrîlik, günümüze kadar varlığını devamettirerek diğer ayrılık hareketlerinden farklı bir konumda yer almıştır. 428 yılında İstanbul Patrikliği’ne atanan Nestorius ve onun öğretisi etrafında şekillenenNestûrî Kilisesi’ni konu edinen bu çalışma, Nestûrîliğin ortaya çıkış sürecini birbütün olarak ele almayı hedeflemektedir

Emergence Process of Nestorıanısm

Many separatist movements arising from Christological issues have emerged in the first five centuries of Christianity. Particularly the groups and currents with thoughts of Jesus’ personality and nature different from those in Orthodox conception have occupied the agenda of mainstream church and politicians in this period. Nestorian movement, which is considered as the pioneer of the greatest separation movement after Arius, was also one of these separatist groups occupying the agenda. The views of Nestorius about the nature of Jesus and whether Mary was a god-carrier has disturbed the period’s dominant religious understanding. As a result of this process, Nestorius was excommunicated from the church in accordance with the decree of council organized in Ephesus in 431. After Nestorius, his followers succeeded in establishing an independent church by adopting his teachings. Nestorianism, which has spread in different geographies for centuries and affected many societies, occupies a position in Christianity different from other separatist movements by continuing its existence until today. This work investigates Nestorius who was appointed to the Patriarchate of Istanbul in 428 and the Nestorian Church which is formed around his doctrine. It aims to analyze the emergence process of Nestorianism as a whole.

PDF

___

Akdemir, Salih, “Suriye’deki Etnik ve Dînî Yapının Siyasi Yapının Oluşmasındaki Rolü”, Avrasya Dosyası-Arap Dünyası Özel Sayısı, 2007, c. VI, sy. 1.
Albayrak, Kadir, “İznik Konsili Öncesinde ve Sonrasında Heretik Hıristiyan Akımları”, Uluslararası İznik Sempozyumu (5-7 Eylül), İznik, 2005. Albayrak, Kadir, “Keldânîler”, DİA, İstanbul, 2002, c. XXV.
Albayrak, Kadir, “Nestûrîler ve Nestûrî Kilisesi”, Demokrasi Platformu [Türkiye’de Tarikatlar ve Cemaatler - III], 2006.
Albayrak, Kadir, “Nestûrîlik”, DİA, İstanbul, 2007, c. XXXIII.
Albayrak, Kadir, Keldanîler ve Nasturîler, Vadi Yay., Konya, 1997.
Altungök, Ahmet, “Erken Ortaçağlarda İran ve Bizans İlişkilerinde Nestûrî Hıristiyanların rolü”, Akademik İncelemeler Dergisi, 2014, c. IX, sy. 2.
Ana Britannica, “Nasturilik”, Genel Kültür Ansiklopedisi, Ana Yay., İstanbul, 1989, c. XVI. Anzerlioğlu, Yonca, Nasturîler, Tamga Yay., Ankara, 2000.
Aprim, Frederick, Asurlular, çev. Vedii İlmen, Yaba Yay., İstanbul, 2008.
Aristoteles, Kategoriler, çev. Saffet Babür, İmge Kitabevi Yay., İstanbul, 2016
Atiya, Aziz S., Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, çev. Nurettin Hiçyılmaz, Doz Yay., İstanbul, 2005.
Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlıkta Teslis Doktrini ve Hıristiyan İ’tizalleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Ankara, 1982, c. V.
Aydın, Mehmet, “I. İznik (M.S. 325) ve Efes (M.S. 431) Konsilleri Doğrultusunda Hıristiyanlık’ta Hz. Meryem Kültü’nün Gelişimi”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Konya, 2015.
Aydın, Mehmet, Ansiklopedik Dinler Tarihi Sözlüğü, Damla Ofset, Konya, 2005. Aydın, Mehmet, Hıristiyan Genel Konsilleri ve II. Vatikan Konsili, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya, 1991.
Bahadır, Gürkan, “Kuruluşundan IV. Yüzyıla Kadar Antakya”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Antakya, 2010, c. VII, sy. 13.
Baş, Bilal, Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Aryüsçülük, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul, 2016.
Baum, Wilhem, Winkler, Dietmar W., The Church of The East, London, 2003.
Bethune-Baker, J.F., Nestorius and His Teaching: A Fresh Examination of the Evidence, Cambridge University Press, 1908.
Bilge, Yakup, Geçmişten Günümüze Süryânîler, Zvi-Geyik Yay., İstanbul, 2001.
Burkitt, F. Crawford, Early Eastern Christianity: St. Margaret’s Lectures on the SyriacSpeaking Church, London, 1904.
Carus, Paul, The Nestorian Monument An Ancient Record of Christianity İn China, Chicago, 1909.
Choo, Chai Yong, A Study of the Person of Christ According to Nestorius, Doktora Tezi, McGill Üniversitesi, 1974.
Colless, Brian E., “The Legacy of the Ancient Syrıan Church”, The Evangelical Quarterly, 1968, c. XXXX, sy. 2.
Çelik, Mehmet, “Süryânîler”, DİA, İstanbul, 2010, c. XXXVIII.
Çelik, Mehmet, Ortadoğu Mozaiği Süryânîler-Nasturiler, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ, 1996, sy. 4. Çelik, Mehmet, Süryânî Tarihi I, Ayraç Yay., Ankara, 1996.
Çoban, Bekir Zakir, “Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2013, c. X, sy. 2, ss. 13-27.
Dalyan, Murat Gökhan, 19. yüzyıl’da Nasturiler, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2009.
Davies, J.G., The Early Christian Church, London, 1965.
Downey, Glanville, A History of Antioch in Syria from Seleucus to the Arap Conquest, Princeton University Press, New Jersey, 1961.
Ebu’l Feth Muhammed b. Abdü’l Kerîm eş- Şehristânî, el- Milel ve en-Nihal, thk. Muhammed Abdü’l Kâdir el-Fazılî, Lübnan, 2010.
Eilers, Wilhelm, “Iran and Mesopotamia”, The Cambridge History of Iran, Ehsan Yarshater (Ed.), Cambridge University Press, Cambridge, 2000, c. III.
Erdemir, Hatice P., Erdemir, Halil, “Kudüs’te Yahudi İsyanı ve Yahudiler”, History Studies, 2010, c. II, Özel Sayı.
Eusebius, The History of the Church from Christ to Constantine, İngilizceye çev. G. A. Williamson, London, 1965.
Every, Edward, “Asuriler”, çev. Sami Kılıç, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ, 2005, c. X, sy. 1.
Fortescue, Adrian, The Lesser Eastern Churches, London, 1913.
Fortescue, Arian, The Orthodox Eastern Church, London, 1908.
Frazee, Charles A., Catholics and Sultans, The Church and the Ottoman Empire 1453- 1923, Cambridge, 1983.
Gilson, Etienne, Ortaçağda Felsefe, çev. Ayşe Meral, Kabalcı Yay., İstanbul, 2007.
Grant, Asahel, Nestûrîler ya da Kayıp Kabileler, çev. Hikmet İlhan, Avesta Yay., İstanbul, 2015.
Günay, Ünver, Güngör, Harun, Türklerin Dini Tarihi, Berikan Yay., Kayseri, 2015. Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yay., Konya 1998.
Gürkan, Salime Leyla, Yahudilik, İsam Yay., İstanbul, 2015.
H. Dermot McDonald, “Nestorius”, Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yay., İstanbul, 2004.
Hacaloğlu, Recep Albayrak, Türkmen Asur Kiliselerinde Okunan Türkçe İlahi Metinleri, TKAE Yay., Ankara, 1997.
Hayes, E. R., Urfa Akademisi, çev. Yaşar Günenç, yaba Yay., İstanbul, 2002.
Hefele, Charles Joshep, A History of The Christian Concils, London, 1883.
Joseph, John, The Modern Assyrians of The Middle East: Encounters With Western Christian Missions Archaeologists & Colonial Powers, Brill Academic Publishers, 2000.
Kaan, Enver Osman, Geçmişten Günümüze Dinler ve Mezhepler, Rağbet Yay., İstanbul, 2010.
Kaçar, Turhan, “Ebioniteler’den Arius’a: Eskiçağ Doğu Hıristiyanlığında İsa Teolojisi Tartışmaları”, AÜİFD, Ankara, 2003, c. XLIV, sy. 2, ss. 187-206.
Katar, Mehmet, “Tevhitten Teslise Geçiş Sürecinde Hıristiyanlık (Bir Yahudi İhya Hareketi Olarak Başlayan Hıristiyanlığın Evrensel Bir Din Haline Geliş Öyküsü)”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2007, c. XX, sy. 3, ss. 330-339.
Kosinki, Rafal, “The Life of Nestorius as Seen In Greek and Oriental Sources”, Electrum, Krakow, 2007, c. XIII.
Koyuncu, Süleyman, Sekizinci Asırda Gerçekleşen Dinler Arası İlk Diyalog, Ark Yay., İstanbul, 2007.
Kyle, Richard, “Nestorius: The Partial Rehabilitation of a Heretic”, Journal of The Evangelical Theological Society, 1989, c. XXXII/I,
Lietzmann, M. Hans, Eski Kilise Tarihi, çev. Mehmet Aydın, Literatürk Yay., Konya, 2016.
Loofs, Friedrich, Nestorius and His Place in the History of Christian Docktrine, Cambridge University Press, Cambridge, 1914.
Malik, Gorgis David, Süryânîlerin Tarihi, çev. Vedii İlmen, Yaba Yay., İstanbul, 2012.
Matfiyef, K.P., Asurlar ve Modern Çağda Asur Sorunu, Kaynak Yay., İstanbul, 1996.
Nikitine, B., “Nestûrîler”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, c. IX. Omarkhalı, Khanna, Kürdistan’da Dini Azınlıklar, çev. İbrahim Bingöl, Avesta Yay., İstanbul, 2014.
Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yay., Ankara, 1981.
Özcoşar, İbrahim, “Süryânî Kadîmleri (Yakubileri) Katolikleştirme Faaliyetleri ve Süryânî Katolik Patrikliğinin Kurulması”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Diyarbakır, 2006, c. VIII, sy. 1.
Saeki, P.Y., The Nestorian Monument in China, London, 1916.
Sanasarian, Eliz, “Babi- Bahais, Christian and Jews in Iran”, Iranian Studies, 1998, c. XXXI, sy. 3/4.
Sarıkçıoğlu, Ekrem, Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2008.
Satılmış, Selahattin, I. Dünya Savaşı Öncesinde Nestûrîler ve Misyonerlik Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, 2006. Sever, Erol, Asur Tarihi, Kaynak Yay., İstanbul, 2008.
Severius, Jacob, Târihü’l –Kenîssiyeti’s-Süryâniyye el-Antâkiyye, Beyrut, 1953, c. I.
Su, Erol, “Doğu Süryânî Kilisesi Tarihi Çerçevesinde İran Asuri-Keldânîlerine Genel Bir Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, c. IV, sy. 16.
Surma Hanım, Ninova’nın Yakarışı, çev. Meral Barış, Avesta Yay., İstanbul, 2015.
Tarakçı, Muhammet, “Nestorius ve Kristolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa, 2010, c. XIX, sy. 1, ss. 215-241.
Tümer, Günay, “Günümüzde Doğu Hıristiyanlığı”, Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münasebetleri, İstanbul, 1993.
Uyanık, Mevlüt, “İslam Felsefesinin Teşekkül Dönemi ‘Varlık’ Anlayışında Birinci ve İkinci Cevher Kavramı”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, Çorum, 2002, c. I.
Üçyiğit, E., “Nestorius”, Türk Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1977, c. XXV, ss. 204-206.
Vıne, Aubrey R., The Nestorian Churches, Independent press, London, 1937.
Wessel, Susan, Cyril of Alexandria and the Nestorian Controversy, Oxford University Press, 2004.
Whitham, A.R., The History of the Christian Church to the Separation of East and West, London, 1920.
Wigram, W.A., History of The Assyrian Church, London, 1910.
Wigram, W.A., The Assyrians and Their Neighbours, London, 1929.
Wright, David F., “Konseyler ve İnanç Bildirgeleri”, Hıristiyanlık Tarihi, Yeni Yaşam Yay., İstanbul, 2004.
Yohannan, Abraham, Mezopotamya’nın Kayıp Halkı Nasturiler, çev. Meltem Deniz, Beybûn Yay., Ankara, 2006.
Yücetürk, Orhan Seyfi, Hıristiyanlık İnançlarının Doğuşu”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 1987, sy. 4.