HADÎS RİVÂYETİ VE ÖĞRETİMİ KARŞILIĞINDA ÜCRET ALMA HAKKINDA BAZI MÜLAHAZALAR

İlk vahyi “Oku!” emr-i ilâhî ile insanlığa önemli bir mesaj veren İslâm’ın şiarını içselleştiren Müslümanlar yaşayan Kur’ân, üsve-i hasene ve numune-i imtisal olan Hz. Peygamber’in tasarruflarını öğrenme ve öğretmeye dair üst düzeyde hassasiyet göstermişlerdir. Yine hadîsin dindeki konumu sebebiyle fitnelerin vuku bulması sonrası cerh-ta‘dîl âlimleri hadîs usûlü alanında râvîler hakkında ayrıntı kabul edilebilecek bazı bilgilere dahi ulaşarak rivâyette gösterdikleri titizlik, hadîsi naklî ilimler arasında seçkin bir konuma yerleştirmişlerdir. Dinin ikinci kaynağı olan hadîsin isnâd ve mervîsine gösterilen duyarlılıklar arasında rivâyet karşılığında ücret alan râvî ve muhaddislerin durumu da tartışılmıştır. Bunun yanında hadîsin sahâbeden günümüze kadar ulaşmasını sağlayan zincir halkalarını oluşturan neslin kendi içinde veya nesiller arasında rivâyet karşılığında ücret alma konusunda farklı görüşlerin olup olmadığı varsa bunda zaman ve mekâna bağlı şartların veya hadîs ilminin meslek haline gelmesinin etkilerini incelemek gerekmektedir. Hadîs rivâyeti karşılığında ücret alma hususunda tarihî süreçte görülebilecek değişimin geçirdiği aşamalar toplumun canlı ve dinamik yapısının tesiriyle siyasî ve fikrî hareketlerin hadîs ilmi ve usûlü alanındaki etkilerine de delalet eder. Bundan dolayı hadîs rivâyeti ve öğretimi karşılığı maddî imkân elde etmenin kapsam ve niteliği farklı boyutlarıyla ele alınarak İslâm eğitim geleneğinde geçirdiği merhaleler tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hadîs, Râvî, Ücret, Rivâyet, Cerh ve Ta'dîl

DELIBERATIONS OVER RECEIVING PAY IN EXCHANGE FOR ḤADĪTH NARRATION AND TEACHING

Muslims who internalize the symbols of Islam which gives an important message to humanity with its first divine order and revelation “Read”, have showed a high level of sensitivity about learning and teaching the conducts of The Prophet who is living Qur’an, a good example and paradigm. Further, following the eruption of conflicts due to the position of ḥadīth within the religion, the scholars of al-jarh and al-ta’dil have placed ḥadīths in a distinguished place in the field of narrative sciences thanks to their meticulousness in narrations by even gaining access to some very detailed information related to narrators in the field of ḥadīth methodology. The situation of narrators and ḥadīth scholars who receive pay in exchange for narrations has been discussed amid the sensitivity showed towards the sanad and text of the ḥadīth as the second source of religion. Furthermore, it needs to be analysed if there are different views about receiving pay between generations or among the generation that makes the links of chain which has enabled ḥadīths to come over to us, and if there are any, it is necessary to examine the effects of time and place-related conditions or the process of science of ḥadīth becoming a profession. The stages of the change that could be seen in the historical process regarding receiving pay in exchange for the ḥadīth narration also signifies the effects of political and intellectual movements in the field of ḥadīth science and methodology with the impact of the lively and dynamic structure of the society. For this reason, by means of handling the scope and quality of receiving pay in exchange for ḥadīth narration and teaching in various aspects, it is aimed for specifying the stages it has undergone within the tradition of Islamic education.

Keywords:

Ḥadīths, Narrator, Narration, Pay, al-Jarh and al-Ta’dil,

PDF

___

Acâc, Muhammed el-Hatîb. Ebû Hüreyre rivâyetü’l-İslâm. Kâhire: Mektebetü’l-Vehbe, 3. Basım, 1402/1982.
Acâc, Muhammed el-Hatîb. es-Sünnetü kable’t-tedvîn. Beyrût: Darü’l-Fikr, 3. Basım, 1400/1980.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavût-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Aydın, M. Akif .“Cuâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak. Avnü’l-mabûd. 14 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Bardakoğlu, Ali. “İcâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Ma‘rifetu sunen ve’l-âsâr. 15 Cilt. Haleb: Dâru’l-Va‘y, 1412/1991.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 9 Cilt. Kâhire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1400/1980.
Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
Ca’ferî, Burhânettîn Ebû İshâk İbrâhîm. Rusûmu’t-tahdîs fî ulûmi’l-hadîs. thk. İbrâhîm b. Şerîf. Beyrût: Dârü İbn Hazm, 1421/2000.
Çelebi, Ahmet. İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınları, 1998.
Çetin, Abdurrahman. “Ücretle Kur’ân Öğretme ve Okuma Meselesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/5 (1993), 119-131.
Demirel, Hasan. Bedrüddîn el-Aynî ve Nuhabu’l-Efkâr Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016.
Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrût: Dârü’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Ebû Yûsuf, Ya‘kub b. İbrâhîm. el-Harâc. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 2000.
Efendioğlu, Mehmet. “Bazı Sahâbîler Ücret Karşılığı Hadîs Uydurtmuş veya Uydurmuş Olabilir mi?”. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe-II. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
Furat, Ayşe Zişan. “Medreselerde Eğitim: Osmanlı Dönemi Medreseleri”. Ana Hatlarıyla İslâm Eğitim Tarihi. ed. Mustafa Köylü & Şakir Gözütok. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed. İhyâʾü ʿulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
Güner, Osman. Ebû Hureyre’ye Yönelik Eleştiriler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Câmi‘ li-ahlâkir’râvî ve âdâbi’s-sâmî. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Medîne: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdât. 24 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417.
Hatipoğlu, İbrahim. “Ebû Ya‘lâ el-Mevsılî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Hatipoğlu, İbrahim. “İbnü’l-Cevzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Hatipoğlu, Mehmet Sait. Şerefü ashâbi’l-hadîs. Ankara: Dârü İhyâü’s-Sünneti’n-Nebevî, ts.
Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn el-Irâkī. Elfiyetü’l-İrâkî. Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1428.
İbn Abdilberr, Ebû Umer Yûsuf en-Nemerî. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1412/1992.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer ed-Dımaşkī. Mecmûatü resâil. 2 Cilt b.y.: y.y., ts.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer ed-Dımaşkī. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1412/1992.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddîn Alî. Târîhu Dımaşk. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Ebi’l-Hadîd, Abdulhamîd b. Hibetullâh. Şerhu Nehci’l-belâğa. 20 Cilt. Bağdât: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1959.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1371/1952.
İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ el-Medenî. ed-Dîbâcü’l-Müzheb fî Ma‘rifeti Ulemâi’l-Mezheb. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’t-Türâs, ts.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbuddîn el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbuddîn el-Askalânî. Fethu’l-bârî. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbuddîn el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzan. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-A‘lemî, 1390/1971.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim el-Büstî. Sikât. 9 Cilt. Haydarâbât: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn. el-Bâ‘isü’l-hasîs ilâ ihtisâri ulûmi’l-hadîs. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed el-Hâşimî. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Müntezam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülük. 19 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan İzzuddîn Alî el-Cezerî. Usdu'l-ğâbe fî marifeti’s-sahâbe. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddin eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1406/1986.
İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. Ma‘rifetü’s-sikât. 2 Cilt. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
Kâbisî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Kayrevânî. er-Risâletü’l-mufassıla li-ahvâli’l-müteʿallimîn ve ahkâmi’l-muʿallimîn ve’l-müteʿallimîn. Tûnus: eş-Şeriketü’t-Tûnusiyye, 1986.
Kanbaş, Mahmut Sami. İlk Üç Asırda Muhaddislerin Meslekleri ve Geçim Kaynakları. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
Kandemir, M. Yaşar. “Muhaddis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
Karacabey, Salih. “Hadîs Öğretiminde Medrese Ve Dârü’l-Hadîslerin Yeri”. Anadolu’da Hadîs Geleneği ve Darü'l-Hadîsler. ed. Muhittin Düzenli. Samsun: Çankırı Belediyesi, 2011.
Karacabey, Salih. Hattâbî’nin Hadîs İlmindeki Yeri. İstanbul: Sır Yayıncılık, 2002.
Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. el-Furûk Envâru’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk. 4. Cilt. b.y.: Âlemu’l-Kütüb, ts.
Kazıcı, Ziya. Osmanlı Vakıf Medeniyeti. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2003.
Kayrevânî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ebî Zeyd Abdurrahmân. en-Nevâdir ve'z-ziyâdât alâ mâ fi’l-müdevvene min gayrihâ mine’l-ümmehât. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
Köktaş, Yavuz. Günümüz Hadîs Problemleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
Köymen, M. Altan. Alparslan ve Zamanı I. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi, 1983.
Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Müezzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Basrî. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. Beyrût: Dârü Mektebeti’l-Hayât, 1986.
Mizzî, Cemâluddîn Ebü’l-Haccâc Yûsuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ mine’s-sünen. 9 Cilt. Haleb: Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1406/1986.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Tibyân fî âdâbi hameleti’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1414/1994.
Özaydın, Abdülkerim. “İbnü’l-Esîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Özdilek, Recep & Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Özen, Şükrü. “Kâdî Şüreyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Öztürk, Betül Şimşek. İbn Hacer el-Askalânî’nin Hadîs Usûlcülüğü. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007.
Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen. el-Muhaddissü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1404.
Rıdvanoğlu, Mahmut. “Hacamat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. İsmâîl. es-Sübülü’s-selâm. b.y.: Dârü’l-Hadîs, ts.
Sarı, Mehmet Ali. “İbn Habîb en-Nîsâbûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn. Fethü’l-mugîs bi-şerhi elfiyyeti’l-hadîs. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
Sibâî, Mustafâ. es-Sünne ve mekânetühâ fî’t-teşrî’i’l-İslâmî. b.y.: Mektebü’l-İslâmî, 2000.
Talas, M. Asad. Nizâmiyye Medresesi ve İslâm’da Eğitim Öğretim. çev. Sadık Cihan. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
Toksarı, Ali. “Selçuklularda Hadîs Eğitimi ve Öğretimi”. Selçuklu Tarihi Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türk Tarihi Kurumu, 2014.
Vekî‘, Ebû Bekir Muhammed b. Halef. Ahbârü’l-kudât. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1366/1947.
Vellevî, Muhammed b. Alî. Zehîratü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. 42 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Mi‘râci’d-Düveliyye, 1416/1996.
Yücel, Ekrem. “Dâru’l-Hadîslerin Müfredatı ve Eğitimi”. Anadolu’da Hadîs Geleneği ve Darü'l-Hadîsler. Samsun: Çankırı Belediyesi, 2011.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-İ‘tidâl. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1382/1963.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1993.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Tezkiratu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
Zerkeşî, Muhammed b. Abdillâh. İ‘lâmü’s-sâcid bi-ahkâmi’l-mesâcid. thk. Ebü’l-Vefâ Mustafâ el-Merâgî. Kâhire: el-Meclisü’l-‘ala li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1416/1996.