Türkçede Yerleşikleşme Süreci

Yerleşikleşme dile yeni bir sözcük kazandırma sürecidir. Sözcüksel Yerleşikleşme olarak da adlandırılan bu sürecin ilk basamağında anlık oluşumlar yer alır. Bir dilde belirli bir ortamda en az bir kere görülmüş, ancak dili konuşanlarca benimsenmemiş sözcükler olarak adlandırılan anlık oluşumlar belirli bir oranda yaygınlaştığında yerleşikleşmiş olurlar. Türkçe alanyazında yerleşikleşme süreci üzerine kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma Türkçede yerleşikleşme sürecine giren sözcüklerin saptanması ve bu sözcüklerin sözlükselleşmeye ne kadar yakın yapılar olduklarını, bu süreçteki sözcüklerde görülen sözcük yapım yolları ile türetim biçimbirimlerinin tipolojik verilere koşut olup olmadıklarını kullanım sıklıkları üzerine uygulanan istatistiksel bir ölçüm yoluyla saptamayı amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda yerleşikleşme sürecindeki sözcükler belirlenmiş, bu sözcüklerin yerleşikleşme oranlarını saptamak için Türkçe Ulusal Derlemi’nin 3.0. sürümüne başvurulmuştur. Sözcüklerin frekans değerleri üzerinde uygulanan çeyreklik hesaplama yoluyla yerleşikleşme oranları üç temel kümeye ayrılmıştır. Q1 kümesi geyikle- ve ebelemeç sözcükleri gibi görece en az yerleşikleşenleri; Q2 kümesi tırcı ve negzel sözcükleri gibi orta derecede yerleşikleri; Q3 kümesi ise yerleşikleşme sürecinde sözlükselleşmeye en yakın analiz değerini taşıyan tırsak ve terso gibi sözcüklerini kapsar. Örneklemi oluşturan sözcüklerin %52.9’u ekleme, %7.8’i eşit oranlı olarak ödünçleme; kırpma; bileşme ve yansıma yollarıyla türetilmiştir. Türetimde en sık kullanılan türetim biçimbirimleri ise -CI ve -lIk’tır, ancak bu biçimbirimler sözlükselleşmeye en yakın aşamadaki sözcüklerde görülmemiştir.

Institutionalization Process in Turkish

Institutionalization is defined as the process of bringing a new word in the society speaking the language. Nonce words are the first step of the institutionalization process. Words that appear in a language at least once in a particular context, yet are not adopted by language speakers, are called nonce formations. A nonce word is institutionalized if it becomes widespread to a certain extent. No comprehensive and detailed study exists on the process of institutionalization and the scaling of this process in the literature. To this end, this study aims to find out words which are in the process of institutionalization, to reveal how close they are to the lexicalization process, and to determine whether the word formation methods and derivational morphemes in the words in this process are parallel to the typological data by a statistical measurement applied on the frequency of use. First, words in the institutionalization process have been determined, and then in order to determine the institutionalization ratios of the words examined, the Turkish National Corpus 3.0. has been used. Institutionalization ratios are divided into three basic sets by means of a quartile analysis applied on the frequency values of the words. Q1 set with geyikle- and ebelemeç covers those that are relatively least institutionalized; Q2 covers a set moderately institutionalized such as tırcı and negzel, words; The set of Q3 covers the words that are the closest analysis value to lexicalization in the process of institutionalization, such as tırsak and terso. Of the words in the sample, 52.9% have been derived by affixation, evenly with 7.8% by borrowing, clipping, compounding and onomatopoeia. The most common derivative morphemes are -CI and -lIk, but these morphemes have not been among the words in the final stage of institutionalization.

___

Ahmad, K. (2000). Neologisms, nonces and word formation. U. Heid, S. Evert, E. Lehmann & C. Rohrer (Yay. haz.), Proceedings of the Ninth Euralex International Congress içinde (s. 711-730). Münih: Universitat Stuttgart.
Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede söz yapımı yolları ve sözlükselleşme. XI. Milli Türkoloji Kongresi bildirileri içinde (s. 831-841). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Aksan, D. (1995). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Akşehirli, S. (2013). Türkçede AD+lI: AD+sIz Karşıtlık Örüntüsü ve Olası Sözlüksel Boşluklar. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 24(2). 49-63.
Aktunç, H. (1990). Türkçenin büyük argo sözlüğü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü (Tanıklı). Ankara: Anı Yayıncılık. Arcodia, G. F. & Sarı, I. (2018). Towards a typology of coordinating compounds in Turkish. Folia Linguistica, 52(2): s. 319-349.
Bauer, L. (1983). English word-formation. Cambridge: Cambridge University Press.
Brinton, L. J., ve Traugott, E. C. (2005). Lexicalization and language change. Cambridge: Cambridge University Press.
Can, Ö., ve Kayabaşı, D. (2016). Türkçede {-gA/Iç} ve {-(I/A) ç} Biçimbirimleri: Türetkenlik çerçevesinde eşsüremli bir çalışma. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 27(1). 17-38.
Crystal, D. (2000). Language death. Cambridge: Cambridge University Press.
Dil Derneği. Türkçe Sözlük. http://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html (erişim tarihi: 27.02.2019)
Dryer, M. S. (2013). Position of case affixes. M. S. Dryer & M. Haspelmath (Yay. haz.), The world atlas of language structures online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology http://wals.info/chapter/51 (erişim tarihi: 03.11.2020)
Eker, S. (2013). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker.
Fernández-Domínguez, J. (2010). Productivity vs. lexicalization: Frequency-based hypotheses on word-formation. Poznan Studies in Contemporary Linguistics, 46(2). 193-219.
Fischer, R. (1998). Lexical change in present-day English: A corpus-based study of the motivation, ınstitutionalization, and productivity of creative neologisms. Tübingen: Gunter Narr Verlag Tübingen.
Fromkin, V. R., Rodman, R. H. & Hyams, N. (1991). An introduction to language. Boston: Thomson Wadsworth.
Gries, S. T. (2004). Shouldn't it be breakfunch? A quantitative analysis of blend structure in English. Linguistics, 42(3). 639-668.
Haspelmath, M. (2002). Understanding Morphology. Londra: Arnold.
Hohenhaus, P. (2005). Lexicalization and institutionalization. P. Štekauer & R. Lieber (Yay. haz.), Handbook of word-formation içinde (s. 353-373). Amsterdam: Springer.
Huber, E. (2008). Dilbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
Janssen, T. M., & Partee, B. H. (1997). Compositionality. J. van Benthem & A. G. B. ter Meulen (Yay. haz.), Handbook of logic and language içinde (s. 417-473). Cambridge: MIT Press.
Katamba, F. & Stonham, J. (2006). Morpholog or morphology. New York: Palgrave Macmillan.
Kara, M. (2011). Ayrı düşmüş kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
Kıran, Z. & Kıran, A. (2013). Dilbilime giriş (4. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Kornfilt, J. (1997). Turkish. Londra: Routledge.
Lieber, R. (2009). Introducing morphology. New York: Cambridge University Press.
Lipka, L. (1992). Lexicalization and institutionalization in English and German. L.
Duskova (Yay. haz.), Linguistica Pragensia/Akademie içinde (s. 1-13). Prag: Academia.
Oturakçı, N. (2014). İkinci yeni şiirinde anlık oluşumlar. N. Demir & F. Yıldırım (Yay. haz.), Prof. Dr. Mehmen Özmen Armağanı içinde (s. 247-262). Adana: Çukurova Üniversitesi.
Özer, F. C. (2019). Türkçede anlık oluşumlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sebzecioğlu, T. (2013). Anlık oluşum ve Türkçe anlık sözcüklerin oluşum süreçleri üzerine bir betimleme. Dil ve Edebiyat Dergisi, 10(3). 17-47.
Štekauer, P. (2002). On the theory of neologisms and nonce-formations. Australian Journal of Linguistics, 22(1). 97-112.
Thackston, W. M. (2006). Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings. Renas Media.
Türk Dil Kurumu. Büyük Türkçe Sözlük. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (erişim tarihi: 27.02.2019)
Türkçe Ulusal Derlemi. Erişim adresi: https://v3.tnc.org.tr/ (erişim tarihi: 27.02.2019)
Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim, temel kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
Uzun, N. E., Uzun, L., Aksan Y. & Aksan M. (1992). Türkiye Türkçesinin türetim ekleri: Bir döküm denemesi. Ankara: Şirin.
van Schaaik, G. (2002). The noun in Turkish: Its argument structure and the Compounding. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Velupillai, V. (2012). An introduction to linguistic typology. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
Yule, G. (2010). The study of language. New York: Cambridge University Press.