Deyimlerin Edimbilimsel Olarak Ulamlaştırılmasına İlişkin Bir Öneri: Türkçede erkeke gönderimde bulunan deyimler
Deyimler, asıl anlamları dışında kullanılarak bir duygu, düşünce ya da durum anlatan, anlatım özgünlüğü olan ve bir kültürün zenginliklerini gösteren kalıplaşmış yapılardır. Bu çalışmada deyim sözlüklerinde deyimlerin nasıl ulamlaştırılması gerektiği tartışılmakta ve sonuç olarak alfabetik sıralanışa göre sunuma alternatif olabilecek edimbilimsel bir strateji önerisi yapılmaktadır. Çalışmanın veritabanını Türkiyede en çok satılan 3 deyim sözlüğünde yer alan içinde erkek sözcüğünün geçtiği ve içinde erkek sözcüğü kullanılmadığı halde erkeke gönderimde bulunan Türkçe deyimler oluşturmaktadır. Araştırmanın sonucunda, önceki çalışmalardaki sözdizimsel ve anlambilimsel deyim sınıflandırmalarının deyimlerin ulamlaştırılmasına ilişkin kapsamlı bir veri sağlayamadıkları; bu nedenle, deyim sözlüklerinin edimbilimsel ölçütler dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi gerektiği saptanmıştır. Bu sonuç, hem Türkçenin anadil ve yabancı dil olarak öğretilmesi için ders materyallerinin geliştirilmesine katkı sağlayacak hem de kültür ve düşünce dünyasının birer yansıması olan deyimlerin kavramsal ulamlarının ortaya konması, günümüzde çok çalışılmaya başlanan anlambilimsel ağ araştırmalarını da kapsayan bilgisayarlı dilbilim çalışmaları için Türkçenin kavram haritasının çıkartılması için bir başlangıç olacaktır.
A Proposal for the Pragmatic Categorization of Idioms: Turkish idioms referring to "man"
Idioms are expressions with a sense different from their compositional meaning. With their own idiosyncratic meanings, idioms reflect the cultural richness and the thought patterns of the society in which they are used. In this study, first a discussion is presented on how idioms should be represented in idiom dictionaries and then a pragmatic approach is proposed for sorting idiom entries in dictionaries as an alternative way to alphabetical ordering. The data of this study is drawn from three top-selling dictionaries with idiom entries either containing the word erkek (man) or those invoking the sense of man implicitly. The findings of the research reveal that studies which use syntactic and semantic classifications cannot provide a fully comprehensive picture of the idioms under discussion; therefore, it is suggested that idiom dictionaries should be reorganized based on pragmatic criteria. The results of the study may shed light on material development for teaching Turkish as a native or second/foreign language. Furthermore, using such pragmatic criteria for classifying idioms considering their cultural and conceptual aspects can also have implications for preparing a mind map of Turkish within the framework of computational linguistics, which also deals with semantic networks, a popular area of research today.
___
Akar, Y. (1991). Türkçe Deyimler ve Sorunları. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Adana.Aksan, D.(1996). Türkçenin Sözvarlığı. Engin Yay, Ankara.
Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: TDK Yayınları.
Aksoy, A.Ö. (2007). Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: İnkılâp Kitapevi.
Aktaş, A. (2008). Karşılaştırmalı dilbilim açısından Türkçe ve Almanca Deyimlerde Kadın. Bildiri Kitabı: Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın Uluslararası Sempozyumu. Edebiyat, Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eskişehir, 2008, s. 31-37.
Arıca-Akkök, E. (2009). Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi. Dil Dergisi (143), s. 59- 77.
Aygün, M. (2003). Türkçe ve Almancada Gözle İlgili Deyimlerin İncelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1,71-88
Batur, Z. (2011). Atasözü ve deyimlerde kadın ve kadının sosyopsikolojik özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, p. 577-584 TURKEY.
Cacciari, C. ve Levorato, M.C. (1998). The Effect of Semantic Analyzability of Idioms içinde Metalinguistic Tasks, Metaphor and Symbol, Vol. 13 (3), 159-177.
Demir, C. (2008). Türkçede Deyimlerin Sözdizimsel Özellikleri. Türk Dili, s. 677, ss. 428-444.
Gibbs, R. W. (1994). The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language and Understanding. UK: Cambridge University Press. Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç.
Glucksberg, S. (1993). Idiom Meanings and Allusional Contexts içinde Idioms: Precessing, Structure and Interpretation C. Cacciari and P. Tobossi (haz.) Italy: Lawrence Erbaum Associates, Publishers.
Gökdayı, H. (2008). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig Dergisi, 44, 89-110.
Gözler, H. F. (1983). Örnekleriyle Türkçemizin Açıklamalı Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Inkılap ve Aka Kitabevleri.
Korkmaz, Z. (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
Nunberg, G. (1978). The Prgamatics of Reference. Bloomington: India University Linguistics Club.
Nunberg, G., Sag, I. A. ve Wasow, T. (1994). Idioms. Language, Vol. 70(3), 491-509.
Püsküllüoğlu, Ali (1998). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
Sözer, V. (2001). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Epsilon Stomatov, S. (2007). Rus Dilinde Deyimlerin Tarihsel (Etimolojik) Açıdan İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Tursunova, A. (2007). Kırgızca ve Türkçede Göz ve Türkçede Göz ile İlgili Deyimler ve Çağrışım Alanlarının Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Tursunova, A. (2005). Türkçe Sözlük Ankara: TDK Yayınları.
Türközü. S.G. ve Ferendeci. S.Y. (2005). Türkçe ve Korecedeki Baş (kafa) ve Başta Bulunan Organ Adlarıyla İlgili Deyimlerin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. Cilt 44-Sayı 1.
Uzun, L. (1991). Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınlar.
Yule, G. (2000). Pragmatics. Oxford: OUP.
- ISSN: 1300-8552
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1990
- Yayıncı: Dilbilim Derneği