Eser ERGUVANLI TAYLAN

9781

Türkçe Dilbilgisel Kiplikte Olasılık ve Gereklilik

Bu çalışma, Türkçede çoklu biçim-işlev ilişkisi gösterebilen dilbilgisel kiplik biçimlerinden -Abil, -(A/I)r, -mAlI ve -DIr’ın anlamlarını inceleyerek Türkçeye özgü hangi kiplik ayrımlarını yansıttıklarını çözümlemeğe çalışır. Farklı kiplik sınıflandırmalarına kısaca bakıldıktan sonra Türkçede kiplik anlamsal alanı, bilgisellik ile bilgisellik-dışı olmak üzere iki alt alan olarak incelenmiştir. Tümcenin bir kiplik anlamı olduğu durumlarda önerme, olasılık ya da gereklilik kiplik güçlerinden birini içinde barındırır. Dolayısıyla bilgisellik ve bilgisellik-dışı alanının kapsamına giren farklı kiplik türleri, olasılık ve gereklilik kavramları ile kesişir. Çalışmada -Abil biçiminin tüm farklı kiplik okumalarındaki (beceri, izin, tahmin) kiplik gücünün olasılık, yükümlülük ve mantıksal çıkarım ifade edebilen -mAlI’nın kiplik gücünün ise gereklilik olduğu ileri sürülmüştür. Ayrıca, -(A/I)r’ın kiplik değerinin, bu iki ekten farklı olarak, yansız da olabilmesi nedeniyle zayıf belirtili olduğu, -DIr’ın ise diğer kiplik biçimlerinden farklı olarak tümceyi içine alan bir üst konum sözeylem göstergesi olduğu savunulmuştur. Bu biçimlerin farklı kiplik anlamları, Kratzer (1981,1991)’in ileri sürdüğü gibi, yer aldıkları dilgisel ve/veya söylemsel bağlam tarafından belirlenmektedir. Bu da bize Türkçede biçim-işlev ilişkisini betimlemede bağlamın nasıl belirleyici bir etken olduğunu gösterir.
Anahtar Kelimeler:

dilbilgisel kiplik, bilgisel kiplik, bilgisellik-dışı kiplik, olasılık, gereklilik, biçim-işlev ilişkisi

Possibility and Necessity in Grammatical Modality in Turkish

This study focuses on the semantics of -Abil, -(A/I)r, -mAlI and -DIr as grammatical markers of modality assocated with multiple functions/ meanings. After a brief survey of the different classifications proposed for the modal field, these four morphemes are analyzed in terms of the epistemic and non-epistemic split. Furthermore, following Kratzer, A. (1981, 1991) it is argued that the modal distinctions have the underyling modal forces of either possility or necessity. Investigating the different modal senses of the four grammatical modality markers in Turkish from the point of view of possibility and necessity, it is argued that -Abil underlyingly has the modal force of possibility while -mAlI has that of necessity. Furthermore, as -(A/I)r may be neutral in terms of its modal sense it is claimed to have a weak modal specification, and -DIr is analyzed as a sentence level speech act operator. The different modal senses associated with these forms, in fact, spring from the grammatical and/or discourse context, as claimed by Kratzer. This illustrates the role of context in form-function relations in grammatical formatives of Turkish.
Keywords:

form-function relation, grammatical modality, epistemic and non-epistemic modality, possibility, necessity,

PDF

___

  • Bybee, J., Perkins, R. ve Pagliuca,W. (1994). The evolution of grammar, tense, aspect and modality in the languages of the world. Chicago: The University of Chicago Press.
  • Coates, J. (1988). Modal meaning: The semantic-pragmatic interface. Journal of Semantics, 7(1), 53-65.
  • Corcu, D. (2005). Zorunluluk kipliği belirtisi: –mAlI’nın anlamsal iç yapısı. Dilbilim Araştırmaları, 16, 33-45.
  • Corcu, D. (2006). Gereklilik/zorunluluk kipliği kodlayıcılarının anlam yapısı üzerine. XX. Ulusal Dilbilim Kurultayı, Maltepe Üniversitesi.
  • Doğan, G. ve Kocaman, A. (1999). Sözcede kişisel tutum ve belirteçler. Dilbilim Araştırmaları, 10, 64-79.
  • Emeksiz, E. (2008a). Türkçede kiplik anlamının belirsizliği ve anlamsal roller. Dil Dergisi, 141, 55-66.
  • Emeksiz, E. (2008b). Deontic modality in Turkish: Pragmatic and semantic constraints. MIT Working Papers, 58.
  • Göksel, A. ve Kabak, B. (2012). Covert modality and context shift: The 'perplexive' construction. W. Abraham & E. Leiss (Haz.), Covert patterns of modality içinde, (ss. 106-132). Newcastle-upon-Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
  • Gül, D. (2012). Anlamsal İşleçler ve –Ar biçimbiriminin kiplik alt-anlamları. Dilbilim Araştırmaları, 23, 25-40.
  • Güven, M. (2001). Türkçe’de -Abil eki ve kiplik belirteçleri üzerine. XV. Dilbilim Kurultayı bildirileri içinde, (ss. 79-87). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları.
  • Kaya, N. (2011). -DIR ekinin kiplik özellikleri: Dil dışı bağlam ve kiplik belirteçleri ile ilişkisi. 24. Ulusal Dilbilim kurultayı bildiri kitabı içinde, (ss. 199-210). Ankara: ODTÜ Yayınları.
  • Kerimoğlu, C. ve Aksu, C. (2015). {-DIr} biçimbiriminin sözlü söylemdeki kiplik alanları ve kullanımları. Dil Araştırmaları, Güz, 73-94.
  • Kerslake, C. (1990). The semantics of possibility in Turkish. Current Issues in Turkish Linguistics içinde, (ss. 85-104). Ankara: Hitit Yayınevi.
  • Kısa, N. (2018). A Tripartite Division of Stative Verbs in Turkish. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi.
  • Kocaman, A. (1983). Türkçede kip olgusu üzerine görüşler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten içinde (ss. 81-85). Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Kocaman, A., A. (1988). Modality in the Turkish discourse. Sabri Koç (Haz.), Studies on Turkish Linguistics içinde, (ss. 463-468). Ankara: ODTÜ.
  • Kocaman, A., A. (1990). The necessitive mood in Turkish. Current issues in Turkish linguistics içinde, (ss. 104-111). Ankara: Hitit Yayınevi.
  • Kratzer, A. (1991). Modality. Semantics: An international handbook of contemporary research içinde, (ss. 639-650). Berlin: Walter de Gruyter.
  • Kratzer, A. (1881). The notional category of modality. Words, worlds, and contexts. New approaches in word semantics, içinde (ss. 38–74). Berlin: de Gruyter.
  • Lyons, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Lyons, J. (1968). Introduction to theoretical linguistics. London: Cambridge University Press.
  • Palmer, F. (1979). Modality and the English Modals. London: Longman.
  • Palmer, F. (1986). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Palmer, F. (2001). Mood and modality (2nd. Edition). Cambridge: Cambridge University.
  • Papafragou, A. (2000). Modality: Issues in the semantics-pragmatics interface. Amsterdam: Elsevier.
  • Portner, P. (2009). Modality. Oxford: Oxford University Press.
  • Ruhi, Ş, Zeyrek, D & Osam, N. (1997). Türkçe’de kiplik belirteçleri ve çekim ekleri ilişkisi üzerine bazı gözlemler. Dilbilim Araştırmaları, 8, 105-111.
  • Savaşır, İ. (1986). Habits and abilities in Turkish. Studies in Turkish linguistics içinde, (ss. 137-147). Amsterdam: John Benjamins.
  • Taylan, E. ve Özsoy, S. (1993). Türkçede bazı kiplik biçimlerinin öğretimi üzerine. Zeyrek, D. ve Ruhi, Ş. (Haz.), VII. Dilbilim kurultayı bildirileri içinde (ss. 1-13). Ankara: ODTU Yayınları
  • Taylan, E. (2013). Türkçe’de yantümcelerde kipliğin imlenmesi. 26. Ulusal Dilbilim kurultayı bildirileri içinde, (ss. 82-96). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
  • Taylan, E. (2014). A modality map of Turkish. Davetli konuşmacı sunumu, 16. Uluslararası Türk Dilbilimi Kurultayı, Rouen.
  • Taylan. E. (2000). Semi-grammaticalized modality in Turkish. Studies on Turkish and Turkic languages içinde, (ss. 133-143). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
  • Terziyan, T. (2013). The Acquisiton of Modality in Turkish. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi.
  • Tura, S.S. (1986). -DIr in modern Turkish. Proceeding of the 2nd international conference on Turkish linguistics içinde, (ss. 145-158). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
  • Underhill, R. (1976). Turkish grammar. Cambridge, Mass.: MIT Press.
  • Uzun L., Erk Emeksiz, Z. (2002). Türkçede –Ar biçimbiriminin sözdizimsel ve anlambilimsel yapısı üzerine, 18. Türk Dilbilim kurultayı bildirileri içinde, (ss. 129-145). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  • Van der Auwera, J. ve Zamorana Aguilar, A. (2016). The history of modality and mood. The Oxford handbook of modality and mood içinde, (ss. 9-31). Oxford: Oxford University Press.
  • Yavaş, F. (1982). The Turkish aorist. Glossa 16, 40-53.
  • Yavaş, F. (1980). On the meaning of the tense and aspect markers in Turkish. Doktora Tezi, Kansas Üniversitesi.
Dil ve Edebiyat Dergisi-Cover
  • ISSN: 1304-6594
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2004
  • Yayıncı: Mersin Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Türkçede Kahkaha: Derlem Görünümleri ve Örüntüleri Üzerine Bir Ön Çalışma

Aygül UÇAR

Türkçede Edimsel Belirleyiciler Olarak Hayır ve Yok: Sözlü Türkçe Derlemi'nden Bulgular

Serap ALTUNAY, Yeşim AKSAN

Türkçe Dilbilgisel Kiplikte Olasılık ve Gereklilik

Eser ERGUVANLI TAYLAN

Genel Ağ Dilinde Kullanılan Seslenme Ögelerinin Toplumdilbilimsel Açıdan Değerlendirilmesi

Züleyha Hande AKATA