Safahat'tan Türkçe Sözlük'e Katkılar

Her bir kelime taşıdığı mana ve öbür kelimelerle kurduğu bağ ile anlamlı bir bütünü meydana getirdiği için edebi eserlerde kelimelerin manalarının bilinmesi mühimdir. Manası bilinmeyen her bir kelime, metnin anlaşılması önünde bir mâni oluşturmaktadır. Kelimelerin ve kelime öbeklerinin manaları manzum eserlerde daha da ehemmiyet kazanmaktadır; çünkü manzum eserlerde mensur eserlere göre daha az kelimeyle daha çok şey ifade edilmeğe çalışılmakta ve böylece daha yoğun bir ifade kullanılmakta, kelime oyunları ve mana inceliklerine daha sık yer verilmektedir. Şairler, manzum eserlerde bazı kelime ve kelime öbeklerine kendisine has manalar da yükleyebilmektedir. Bu gibi kullanmalar dikkate alınmayarak kelimelerin ve kelime öbeklerinin sözlükte yer alan birkaç manası ile anlaşılmağa çalışılması metnin manasına zarar vermektedir. Şairin kendisine has manalar yüklediği kelimelerin ve kelime öbeklerinin manaları ise sadece şairin eserlerinin tamamındaki kullanımlar dikkate alındığında anlaşılabilmektedir. Mehmed Âkif böyle bir şair, Safahât da böyle bir eser olarak ihtiva ettiği farklı manalarla Türkçe Sözlük’e katkı sunacak mahiyettedir. Bu çalışmada Safahât’ta kullanıldığı mana ile Türkçe Sözlük’te kaydedilmemiş olan kelimelerden bir demet sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mehmed Âkif, Safahât, Türkçe Sözlük, mana, tarif.

CONTRIBUTIONS FROM SAFAHÂT TO THE TÜRKÇE SÖZLÜK

It is important to know the meanings of words in literary works, since each word creates a meaningful whole with the meaning it carries and the bond it establishes with other words. Each word whose meaning is unknown creates a barrier to understanding the text. The meanings of words and phrases gain more importance in poetic works; Because, in versed works vis-à-vis prosed works, meaning is conveyed with fewer words, and thus, expressions become more intense and compact, word games and subtleties of meaning are included more frequently. Poets can also attribute peculiar meanings to some words and phrases in verse. Ignoring such uses and attempting to understand the words and phrases with a few meanings in the dictionary harms the meaning of the text. The meanings of the words and phrases to which a poet attributes unique meanings can only be understood when taken into consideration all the uses in his or her works. Mehmed Âkif is such a poet, and Safahât, as such a work, will contribute to Türkçe Sözlük with the different meanings it contains. In this study, a bunch of words that are not recorded in Türkçe Sözlük with the meaning used in Safahât are presented.

Keywords:

Mehmed Âkif, Safahât, Türkçe Sözlük, meaning, definition,

PDF

___

ABDULKADİROĞLU, Abdülkerim; Nuran ABDULKADİROĞLU: Mehmet Akif Ersoy’un Makaleleri: Ankara 1990, Kültür Bakanlığı Yayınları.
AĞABEGÜM, Ayla: “Akif’in Manzum Hikâyeleri”, Türk Edebiyatı: 1983: Sayı: 113.
ALEMDAR, Ensar: Safahât’ın Dil Bilgisi Yönünden Dizini - Safahât: Birinci Kitâb: Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
AYVERDİ, İlhan; Ahmet TOPALOĞLU: Kubbealtı Lugatı - Asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük: İstanbul 2008, Kubbealtı.
Cenab Şehâbeddin: “Safahât Mübdi’i”, Servet-i Fünûn Dergisi: 1924: Sayı 1479.
DOĞAN, Orhan: Mehmet Akif Bibliyografyası Kitap-Makale: Ankara 1990, Millî Kütüphane Yayınları.
DUMAN, Musa: “Mehmet Akif’in Dile Bakışı”, İlmî Araştırmalar: İstanbul 1997, 4. sy. 127-139. ss. İlim Yayma Cemiyeti.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul: Mehmet Akif Hakkında Araştırmalar I - II: İstanbul 2000, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul: İstiklâl Şairi Mehmet Âkif Ersoy: İstanbul 2008, Fide Yayınları.
ERSOY, Mehmed Âkif: Safahat: Eski ve Yeni Hafli Metinler ile Tenkidli Neşir (Edisyon Kritik) Bir Arada: Neşre Hazırlayan: M. Ertuğrul DÜZDAĞ: İstanbul 1991, İz Yayıncılık.
ERSOY, Mehmet Akif: “Edebiyat Bahisleri”, Sırat- ı Müstakim: 1327: C. 6, No: 147.
Eşref Edip: Mehmet Akif – Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, 2. Baskı: İstanbul 1962, Sebilürreşad Neşriyat, C. 1.
İMRİÜL KAYS [520-565]: Yedi Askı al-mu‘allakatu ’s-sab‘a: Tercüme eden: Şerefeddin YALTKAYA, İstanbul 1943, 127+67 s. Dünya Edebiyatından Tercümeler Şark - İslâm Klâsikleri: 2. ÇANTAY, H[asan] Basri: “Eserler arasında: “İmriülkays“ ”Yedi Askı””, Sebilürreşad: Ankara 1951 (Aralık) V, 116. sy. 246-248. s. Not: Daha önce Balıkesir Postası’nda yayınlandığı kayıtlıdır.
KABAKLI, Ahmet: Mehmet Akif: İstanbul 1984, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları: s.107.
KESKİN, Mustafa: “Mehmed Âkif Ersoy’a Göre Doğu’nun Geri Kalmışlığının, Batı’nın Gelişmişliğinin Eğitim-Öğretim ile İlişkisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi: Kayseri 2005: Sayı: 18, s. 13.
[KUNTAY,] Mithat Cemal: Mehmed Akif Hayatı Seciyesi Sanatı Eserleri, İstanbul 1939, Semih Lütfi.
OKAY, M. Orhan: Mehmet Akif: Bir Karakter Heykelinin Anatomisi: Ankara 1989, Akçağ Yayınları.
OKAY, M. Orhan; M. Ertuğrul DÜZDAĞ: “Mehmet Akif Ersoy”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi (DİA): Ankara 2003: C. 28.
TAHİR’ÜL-MEVLEVİ: Edebiyat Lûgatı: Neşre hazırlayan: Kemâl Edib KÜRKÇÜOĞLU, [2. bs.] İstanbul 1973, 184 s. Enderun Yayınları: 3.
TANSEL, Fevziye Abdullah: Mehmed Akif Hayatı ve Eserleri, 3. Baskı: 1991, Mehmet Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Yayınları: s. 171, 174 – 181.
TÜRK DİL KURUMU: Türkçe Sözlük, 11. Baskı: Ankara 2011, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 549.
TÜRK DİL KURUMU: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü: Ankara 1963, I (A); 1965, II (B); 1968, III (C-Ç); 1969, IV (D); 1972, V (E-F); 1972, VI (G); 1974, VII (H-İ); 1975, VIII (K); 1977, IX (L-R); 1978, X (S-T); 1979, XI (U-Z); 1982, XII (Ek-I), Türk Dil Kurumu Yayınları - Sayı: 211[/1]-12.
TÜRK DİL KURUMU: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü: Ankara 1963, I (A-B); 1965, II (C-D); 1967, III (E-İ); 1969, IV (K-N); 1971, V (O-T); 1972, VI (U-Z); 1974, VII (Ekler); 1977, VIII (Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları - Sayı: 212[/1]-8.