İBN HAMDÛN’UN ET-TEZKİRETÜ’L-HAMDÛNİYYE ADLI EDEBÎ ESERİ BAĞLAMINDA “HEDİYE”

Birçok toplumda olduğu gibi eski Arap toplumunda da insanlar sevgilerini, sevinçlerini, takdirlerini göstermekiçin hediyeleşirlerdi. Bazen de belayı uzak tutmak, birini kendine bağlamak, birini etkilemek, birinin öfkesini yatıştırmakya da birinden bir şey istemek için birbirlerine hediye verirlerdi. Hediye takdim edilirken söylenen sözler, hediye edilennesnelerin niteliği, hediye alan ve verenin tutumları gibi açılardan hediye konusu, bir motif olarak klasik Arap edebiyatıkaynaklarında yerini almıştı. Bu kaynaklardan biri hicrî VI. yüzyılda yaşamış bir edebiyatçı, şair ve tarihçi olan İbnHamdûn’un et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye adlı eseridir. Oldukça hacimli olan bu eser siyaset, ahlak, fıkralar, şiirler, hutbelerve atasözleri gibi daha birçok konuyu ihtiva eden ansiklopedik mahiyetteki bir klasik Arap edebiyatı kaynağıdır. Sözkonusu eser hediye geleneği ile ilgili nesir ve şiirden birçok rivâyeti de bir araya getirmiştir. Bu çalışmada adı geçen edebîkaynağa yansıdığı ölçüde Arap kültür ve edebiyatında hediye olgusu araştırılmıştır.

A GIFT IN ARABIC CULTURE AND LITERATURE IN THE CONTEXT OF IBN HAMDÛN'S AT-TAZKIRATU’L-HAMDÛNIYYE

As in many other societies, in the old Arab society, people would give gifts to show their love, joy and appreciation. Sometimes they would give gifts to keep away from trouble, to attract one person, to destroy a person’s anger or to request something from a person. The subject of the gift took its place in classical Arabic literature sources as a motif from such angles The words that are given when giving a gift, the nature of the gifted objects, the attitudes of the people receiving and giving gifts. One of these sources is Ibn Hamdûn’s at-Tazkiratu’l-Hamdûniyye, a literary, poet and historian who lived in the sixth century of hijri. This book, which is quite voluminous, is a source of classical Arabic literature that resembles an encyclopedia which includes many subjects such as politics, morality, jokes, poems, oratinons and proverbs. The work also brought together many narratives from prose and poetry related to the gift tradition. In this study, the phenomenon of gifts in Arabic culture and literature will be investigated to the extent that it is reflected in said literary source.

PDF

___

Akalın, Şükrü Haluk vd. (2005), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Akdemir, Hikmet (2008). “Dinî Kaynaklarda Hediye Rüşvet Ayırımı”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (19), 25-31.
Bağdâdî, Abdülkadir b. Ömer (1981), Hizânetu’l-edeb ve lübbü lübâbi lisani’l-‘Arab, thk. Abdusselam Muhammed Harûn, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire.
Bardakoğlu, Ali (1998), “Hediye”, DİA, C.17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Câhiz, Ebû Osman Ömer b. Bahr (1423), el-Mehâsin ve’l-ez’dâd, nşr. Dâru Mektebet-i Hilâl, Beyrut.
Esbahânî, ‘İmâdu’d-dîn (1955), Harîdetu’l-kasr ve cerîdetu’l-‘asr, thk. Muhammed Behçet el-Esrî, Matbaatu’l-Mecma‘i’l-‘İlmî el-‘Irâkî.
Hamevî, Ebû Bekr Takiyüddîn b. Hicce (ts.), Semerâtu’l-evrâk fi’l-muhâdarât, nşr. Mektebetü’l-Cumhuriyeti’l-‘Arabiyye, Mısır.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed (1363), Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân, thk. İhsan Abbas, Menşûrâtu’ş-Şerîf er-Radî.
İbn Hamdûn, Muhammed b. Hasan (1996), et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye, thk. İhsân AbbâsBekr Abbâs, Dâr-u Sâdır, Beyrut.
İbn Kuteybe, Ebu Muhammed b. Abdillah b. Müslim (1925), ‘Uyûnu’l-Ahbâr, Daru’lKitabi’l-‘Arabi, Beyrut.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alî (1414), Lisânu’l-‘Arab, nşr. Dâru Sâdır. Beyrut.
İbn Tağrîberdî, Cemâluddîn Yusuf (1992), en-Nücûmu’z-zâhire fî mülûki Mısır ve’lKahire, thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddin, Dâru’l-kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
İbnu’l-İmâd, Ahmed b. Muhammed el-ʻAkrî (ts.), Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Beyrut.
İbnü’z-Zübeyr, Ebu’l-Hasan Ahmed b. er-Reşîd (1959), Kitâbu’z-zehâir ve’t-tuhef, thk. Muhammed Hamûdullah, et-Turâsu’l-‘Arabî, Kuveyt.
İbşîhî, Muhammed b. Ahmed b. Mansûr (1419), el-Müstetraf fî külli fennin müstezraf, ‘Âlemu’l-kutub, Beyrut.
İsâ, Abdülhalık- Şa‘bân, Eşref, “el-Hedâya’l-maddiye fi’ş-şi‘ri’l-‘Abbâsi”, Mecelletu’l- ‘ulûmi’l-hadîse ve’t-turâsiyye, 2016, 4 (1), ss. 64-89.
Kaçar, Mustafa, Bir, Atilla, “Usturlap”, DİA, C.42, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Kalkaşendî, Ahmed b. Alî (1340), Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, Kahire.
Kayaoğlu, İsmet (1977), “İbn Hamdûn’un Kitâbü’t-Tezkire’si”, AÜ İlâhiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, sy. 3, Ankara, ss. 351-355.
Koçak, İnci (1999), “İbn Hamdûn”, DİA, İstanbul.
Kortantamer, Samira (2007), “Memlüklerde Hediye”, Hediye Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Nuveyrî, Ahmed b. Abdilvehhâb (1423), Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb, Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâki’l-Kavmiyye, Kahire.
Öztürk, Levent (2008), “İbn Yahyâ el-Veşşâ’ya göre Abbasi Toplumunda Hediyelerin Gizli Dili”, İstem, 5 (12), ss. 9-15.
Öztürk, Necdet (2007), “Osmanlı Kroniklerinde Hediye Kayıtları (1299-1500)” Hediye Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Râgıb el-İsfehânî, Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal (1420), Muhâdarâtu’l-udebâ ve muhâverâtu’ş-şu‘âra ve’l-buleğâ, Şirketu Dar’il-Erkâm b. Ebî’l-Erkâm, Beyrut.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek (2000), el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâut-Türkî Mustafa, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
Se‘âlibî, Muhammed b. İsmail Ebû Mansûr (ts.), el-Letâif ve’z-zerâif, Dâru’l-Menâhil, Beyrut.
Suzan, Yahya (2018), Di‘bil ve Hicivleri, Son Çağ Yayınları, İstanbul.
Zemahşerî, Muhammmed b. Ömer (1992), Rebî‘u’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahbâr, thk. Abdulemîr Mihnâ, Müessesetü’l-A‘lemî, Beyrut.