Mâtürîdî’nin Teʾvîlât’ında Mübhemâta İlişkin Mesaj Odaklı Yorum Anlayışı

Kur’ân anlatımlarında yer alan bazı lafızların mahiyeti ve muhtevası açık, bazı lafızların ise kapalıdır. Mübhemâtü’l-Kur’ân olarak adlandırılan kapalı lafızların açıklanması ve yorumlanması çabaları, sahâbe döneminden itibaren başlamıştır. Mübhemât konusuna temas eden tefsirlerden birisi de dirâyet tefsirinin ilk örneklerinden olan Ebû Mansûr Muhammed el-Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân’ıdır. Mâtürîdî, tefsirinde Kur’ân’da mübhem lafızlarla anlatılan hususlarda “ليس لنا إلى معرفة ذلك حاجة/Bu hususu bilmemize gerek yoktur” şeklinde yaklaşımda bulunur. Bu çalışmada Mâtürîdî’nin bu tavrını hangi konular hakkında sergilediği incelenmiştir. Araştırmada Mâtürîdî’nin mübhemât konusunda, önce o hususla ilgili ihtilaflı rivâyetlere yer verdiği, daha sonra “Bu hususu bilmemize gerek yoktur” şeklinde bir ifadeyle, mübhem lafızların geçtiği ayetlerde asıl anlatılmak istenen mesajlara dikkat çekerek teʾviller yaptığı tespit edilmiştir. Mâtürîdî’nin Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân’da 10 ayrı konuda 75’ten fazla yerde bu şekilde bir yaklaşım sergileyerek Kur’ân’ı mesaj odaklı tefsir ettiği bulgusuna ulaşılmıştır. Mâtürîdî’nin mesaj odaklı yorum anlayışı; şahıs ve isim, görünmeyen varlık, mekân, zaman, ölçü, miktar ve sayı, olay ve kıssa, maksat, sebep ve hikmet, ne olduğu, iki ihtimalden hangisi olduğu, nitelik, mahiyet, keyfiyet ve nasıllık bilgisi gibi başlıklar altında örnekler verilerek tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Mâtürîdî, Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân, Mübhemât, Mesaj

Message Oriented Commentary Approach Regarding Ambiguities/al-Mubhamāt in al-Māturīdī's Taʾwīlāt al-Qurʾān

The nature and content of some words in the Qurʾānic narratives are clear, while some of them are closed. The efforts to explain and interpret the vague words called ambiguities/Mubhamāt al- Qurʾān started from the period of the Companions. One of the tafsīr that touches on the subject of mubhamāt is Ebū Manṣūr al-Mātürīdī’s (d. 333/944) Taʾvīlāt al-Qur’ān, which is accepted as one of the first examples of dirāyah tafsīr. In the research, it has been determined that Māturīdī first mentioned the controversial narrations on the subject of mubhamāt, and then made comments by drawing attention to the messages that are intended to be conveyed in the verses with an expression such as “We do not need to know this.” It has been found that Māturīdī interpreted the Qur’ān with a message-oriented approach by displaying such an approach in more than 75 places on 10 different subjects in Taʾvīlāt al-Qur’ān. Māturīdī’s understanding of message-oriented interpretation has been analyzed; with the presentation of 21 sample verses under the headings of; person and name, invisible being, place, time, measure, quantity and number, event and story, purpose, reason and wisdom, what happened, which of the two possibilities, knowledge of the essence and attribute.

Keywords:

Tafsīr, Māturīdī, Taʾvīlāt al-Qur’ān, Mubhamāt, Message,

PDF

___

Bakkal, Mustafa Cihat. “Kıssalar Bağlamında Mâturîdî’nin Kur’ân’daki Mübhemlere Yaklaşımı”. EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 21/72 (2019), 195-214.
Birışık, Abdulhamit & Muhammed, Hüseyin Abdülhâdî. “Mübhemâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/437-439. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Büyük, Enes. “Mâtürîdi’nin Tefsir-Te’vîl Ayrımı ve Bunun Te’vilât’taki Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 213-232.
Sıcak, Ahmet Sait. Tefsirde Spekülatif Yorum Ashâbü’l-Karye Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
Tay, Hekim. “Tefsir Faaliyetlerinde Mübhemâtü’l-Kur’ân İlminin Yeri: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (Ö. 333/944) Örneği”. Diyanet İlmi Dergi 55/3 (2019), 751-781.
عبدالرزاق، أبو بكر بن همام بن نافع الصنعاني الحميري. تفسير عبدالرزاق. تحقيق: مصطفى مسلم محمد. الرياض: مكتبة الرشد، 1410/1990
جصاص، أبو بكر أحمد بن علي. أحكام القرآن. تحقيق: عبدالسلام محمد علي شاهين. بيروت: دار الكتب العلمية، 1415/1994
.أبو داوود، سليمان بن الأشعث بن اسحاق بن بشير بن شداد بن عمر الأزدي السجستاني. السنن. تحقيق: محمد محي الدين عبدالحميد. بيروت: المكتبة العصرية، بدون تاريخ
الخازن، أبو الحسن علاء الدين علي بن محمد بن ابراهيم البغدادي. لباب التأويل في معاني التنزيل. تصحيح: عبدالسلام محمد علي شاهين. بيروت: دار الكتب العلمية، 1415/1995
ابن ماجة، أبو عبدالله محمد بن يزيد الربيعي القزويني. سنن ابن ماجة. تحقيق: محمد فؤاد عبدالباقي. القاهرة: دار احياء التراث العربي، 1395/1975
القرطبي، أبو عبدالله محمد بن أحمد. الجامع لأحكام القرآن. تحقيق: أحمد البردوني-ابراهيم اطفيش. القاهرة: دار الكتب المصرية، 1383/1964
الماتريدي، أبو منصور محمد بن محمد بن محمود السمرقندي. تأويلات القرآن. بيروت: دار الكتب العلمية، 1425/2005
مقاتل بن سليمان. تفسير مقاتل. تحقيق: عبدالله محمود. بيروت: دار احياء التراث العربي، 1423/2002
الثعلبي، أحمد بن محمد بن ابراهيم النيسابوري. الكشف والبيان في تفسير القرآن. تحقيق: محمد ابن عاشور. بيروت: دار احياء التراث العربي، 1422/2002
الطبري، محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب الآملي أبو جعفر. جامع البيان عن تأويل القرآن. تحقيق: عبدالله بن عبدالمحسن التركي. القاهرة: دار هجرة، 2001
الترمذي، أبو عيسى محمد بن عيسى بن سورة، السلمي. الجامع الصحيح. تحقيق: أحمد محمد شاكر. القاهرة: مصطفى البابي الحلبي، 1395/1975