İzmirli İsmail Hakkı’da Kötülük Problemi ve Teodise

Bu makalede İzmirli İsmail Hakkı’nın (ö. 1946) kötülük problemiyle ilgili iddiaları tahlil edilecektir. Öncelikle İzmirli’den ve onun ilmî metodolojisinden bahsedilecek sonra İzmirli açısından kelâmî anlamda kötü olarak kabul edilebilecek olay ve olgular sınıflandırılacaktır. Ardından bu kötülüklere karşı onun tercih ettiği çözüm yolları, onun eserleri merkeze alınarak tartışılacaktır. Eserde teodise ile ilgili ana konuyu ilahi inâyet tasavvuru oluşturmaktadır. Bu teodiseye göre kötülükler Allah’a isnat edilemez. Bunun sebebi Allah’ın evrende hâkim kıldığı düzenli sistemdir. İzmirli’nin bu husustaki temel tezi, evrende var olan düzene tâbi olunduğu sürece hiçbir kötü olgu ve olayla karşılaşılmayacak olmasıdır. Kötülükler, insanların cüz’î iradelerine dayanarak kötü fiillere yönelmesiyle ortaya çıkmıştır. O halde düşünüre göre kötülüklerin kaynağı insandır. Düşünürün bu husustaki görüşleri ve kötülükleri Allah’tan kaldırıp insana hamlederken nasıl bir yol izlediği bu çalışmanın temel konusunu teşkil edecektir.

Anahtar Kelimeler:

İzmirli İsmail Hakkı, Kötülük Problemi, Teodise, İnayet, Kaide

The Problem of Evil and Theodicy in the Works of Izmirli Ismail Haqqi

This study analyzed Izmirli Ismail Haqqi’s main arguments about the problem of evil. First, Haqqi’s life and his scientific methodology were examined, and then, the cases that can be accepted as kalām evil were classified as per his understandings. Further, some of his results and solutions of the problem of evil and theodicy were highlighted. The basic viewpoint of theodicy in his work constituted a form of "divine grace." In particular, this theory asserted that evil things can never be attributed to God whose governance of the universe is regular and just. According to Haqqi, no evil phenomenon will be encountered when this mode of interpretation is applied. For Haqqi, evil emerges when people volitionally turn to wrong deeds. Hence, according to him, the source of evil is humanity itself.

Keywords:

Izmirli Ismail Haqqi, The Problem of Evil, Theodicy, Grace, Will,

PDF

___

Adams, Robert M. The Cambridge Dictionary of Philosophy. edited by Robert Audi. New York: Cambridge University Press, 1996.
Augustine. Confessions and Enchiridion. çev. Albert C. Outler. Philadelphia: Westminster Press, 1955.
Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Ulemâsı. İstanbul: Zafer Matbaası, 1980.
Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2014.
Babanzâde, Ahmet Naim. Ahlâk-ı İslâmiye Esasları. İstanbul: Amedi Matbaası, 1340.
Başçı, Vahdettin. “İsmail Hakkı İzmirli’de Felsefe, İlim ve Mantık Anlayışı.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 11 (1993): 415-424.
Birinci, Ali. “İzmirli İsmail Hakkı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Bolay, Süleyman Hayri. Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1966.
Bozbuğa, Hande Nur. “İzmirli İsmail Hakkı’nın ‘Felsefe-i Ûlâ’sının Çeviri Yazısı ve Eserdeki Kötülük Probleminin Tahlili.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
Çağrıcı, Mustafa ve Hayati Hökelekli. “İrade.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Çankı, Mustafa Namık. Büyük Felsefe Lûgatı. 3 cilt. İstanbul: Nebioğlu Matbaacılık, 1958.
Çetinkaya, Bayram Ali. İzmirli İsmail Hakkı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebetü’n-nekdâti’l-Mısriyye, 1969.
Fârâbî, Ebû Nasr. et-Ta‘lîkât. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Usmâniyye, 1346 H.
Hick, John. Evil and the God of Love. London: Macmillan, 1985.
Hume, David. Din Üstüne. çev. Mete Tunçay. Ankara: İmge Kitabevi, 1995.
İbn Hümâm, Kemâleddin. Müsâyere. Bulak: el-Matbaatü’l-Mahmûdiyyeti’t-ticariyye, 1317/1899.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali. Ahlâkî Olgunlaşma. çev. Abdülkadir Şener, İsmet Kayaoğlu, Cihad Tunç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali. Risâle fi mâhiyeti’l-adl. Leiden: E. J. Brill, 1964.
İbn Sina, Ebû Ali. eş-Şifâ: İlahiyat II. thk. ve nşr. Muhammed Yusuf Musa, Süleyman Dünyâ ve Said Zayed. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmme li’ş-Şuûni’l-Metâbi‘ el-Emiriyye, 1960.
İzmirli, Celâleddin. İzmirli İsmail Hakkı’nın Hayatı, Eserleri, Dinî ve Felsefî İlimlerdeki Mevkîi. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1946.
İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe-i Ûlâ. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1329.
İzmirli, İsmail Hakkı. İslâm’da Felsefe Cereyanları. İstanbul: Şehzadebaşı Evkaf Matbaası, 1930.
İzmirli, İsmail Hakkı. “İslâm’da Felsefe: Yeni İlm-i Kelâm.” Sebilürreşâd, XIV/344 (1333), 43-45, 43.
İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassalü’l-kelâm ve’l-hikme. İstanbul: Evkâf Matbaası, 1336.
İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassal: Yeni Kelâm İlmine Giriş. haz. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.
İzmirli, İsmail Hakkı. Mülahhas İlm-i Tevhîd. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1338.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. 2. cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340.
Kam, Ferid. Mebâdî-i Felsefeden İlm-i Ahlâk. Ankara: Vilâyet Matbaası, 1339-1341.
Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi. 2 cilt. İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
Karadeniz, Osman. “İzmirli’nin Din-Hikmet Anlayışı ve ‘Din-i İslâm ve Din-i Tabîi’ Adlı Eseri.” İzmirli İsmail Hakkı (sempozyum: 24-25 Kasım 1995). haz. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu. Ankara: TDV Yayınları, 1996, 77-92.
Kılavuz, Ahmet Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
Korlaelçi, Murtaza. Pozitivizm’in Türkiye’ye Girişi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
Kutluer, İlhan. “Pozitivizm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Manafov, Rafiz. John Hick’in Din Felsefesinde Kötülük Problemi ve Teodise. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-sünne. haz. İbrahim Avadayn, Seyyit Avadayn. Kahire: 1971.
Öner, Necati. Tanzimat’tan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
Özdemir, Metin. İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Furkan Kitaplığı, 2001.
Özervarlı, M. Sait. Kelâmda Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
Özervarlı, M. Sait. “İzmirli İsmail Hakkı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Peterson, Michael v.dğr. Din Felsefesi Seçme Metinler. çev. Rahim Acar v.dğr. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
Plantinga, Alvin. “Özgür İrade Savunması.” çev. Cenan Kuvancı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12/1 (2002), 313-329.
Plotinus. Porphyry on Plotinus Ennead. edited by Jeffrey Henderson. çev. A. H. Armstrong. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1989.
Öztürk, Resul. Yeni İlm-i Kelâm Hareketi ve Mehmed Vehbi Efendi. Erzurum: Ertual Yayınları, 2014.
Rowe, William. “Evil and Teodicy”. Philosophical Topics. 16/2 (1988): 119-132.
Topaloğlu, Aydın. “Materyalizm.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 2 cilt. İstanbul: Ülken Yayınları, 1966.
Wenner, Charles. Kötülük Problemi. çev. Sedat Umran. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000.
Wykstra, Stephen. “The Humean Obstacle to Evidential Arguments from Suffering: on Avoiding the Evils of ‘Appearance’.” Problem of Evil. edited by Marilyn McCord Adams and Robert Merrihew Adams. Oxford: Oxford University Press, 1990, 138-160.
Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.