XVI. Yüzyıl Dîvânlarında Aşk ve Âşığa Dair Nasihatler
Dîvân edebiyatının başlıca eserlerinden olan dîvânlarda, muhteva itibariyle incelendiğinde nasihat-nâme tarzında yazılmış şiirlerin ya da bir manzumenin içinde nasihat etmek gayesiyle söylenmiş beyitlerin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Türk-İslâm kültürünün bir tezahürü olarak bir kısım dîvân şairleri toplumda iyiliği yaymak, kötülükten sakındırmak misyonunu yüklenmiş ve bu amaca yönelik mesajlarını şiirle ifade etme yoluna gitmişlerdir. Toplumun aydın kesimini temsil eden dîvân şairleri; dinî ve tasavvufî kavramlar, genel ahlâk kaideleri ile sosyal ve kültürel hayata dair meseleleri şiirlerinde işlemiş, birtakım tavsiye ve öğütler ile yaşadığı topluma olan sorumluluğunu yerine getirme gayretinde olmuştur. Dîvân şiirinin ana temasının aşk olduğu düşünüldüğünde dîvânlarda yer alan nasihatlerin büyük bir kısmının da ilham kaynağının aşk olduğu görülür. Bu makalede XVI. yüzyıl dîvân edebiyatının belli başlı şairlerinin dîvânlarında, nasihat-nâme tarzında yazılmış manzumeler ve bir gazel yahut kasidenin içinde yer alan nasihat içerikli beyitler aşk teması çerçevesinde incelenmiştir. Seçilen dîvânlar, yazıldığı dönemden itibaren ilgiyle okunan, XVI. yüzyılı temsil eden, edebiyat tarihçileri tarafından önemli kabul edilen eserlerdir. İncelenen dîvânlar: Hayretî (ö. 1535), Usûlî (ö. 1538), Zâtî (ö. 1546), Fuzûlî (ö. 1556), Hayâlî (ö. 1556-57), Muhibbî (ö. 1566), Emrî (ö. 1575), Murâdî (ö. 1595), Bâkî (ö. 1600) ve Bağdatlı Rûhî (ö. 1606) dîvânlarıdır. Dîvânlarda aşk ve âşığa dair verilen nasihatler; aşkı bir yaşam tarzı olarak benimseme, dünya hayatını Allah’ın hoşnutluğunu kazanmaya yönelik düzenleme ve ahiret yurdunda Hakk’a kavuşabilmek için gayret gösterme düşüncesi üzerinde şekillenir. Aşk, Allah’ın dilediği kuluna nasip ettiği manevî bir hâldir. İnsanın tekâmülünde aşkın önemli bir rolü vardır.
Anahtar Kelimeler:
Türk İslam Edebiyatı, XVI. yüzyıl, divan, şiir, nasihat, aşk, aşık
Advice on Love and Lover in the XVIth Century’s Divans
When divans, which are among the main works of divan literature, are examined in terms of content, it is seen that poems written in the style of nasihat-name or couplets uttered with the aim of giving advice in a poem have an important place. As a manifestation of Turkish-Islamic culture, the divan poets have undertaken the mission of spreading goodness and preventing evil in society and have tried to express their messages for this purpose with poetry. Divan poets represent the intellectual part of the society; religious and mystical concepts, general moral rules and issues of social and cultural life are handled in their poems; they tried to fulfill their responsibility to the society they lived in with some advice and recommendations. Considering that the main theme of divan poetry is love, it is seen that the inspiration source of most of the advice in divans is love. In this study, the divans of the main poets of the XVIth century Divan literature, the poems written in the style of nasihat-nâme and the advice couplets interspersed in a ghazal or ode were examined within the framework of the theme of love. Divans that are the source of our study; Hayreti (d. 1535), Usuli (d. 1538), Zati (d. 1546), Fuzuli (d. 1556), Hayali (d. 1556-57), Muhibbi (d. 1566), Emri (d. 1575), Muradi (d. 1595), Baki (d. 1600) and Ruhi from Baghdad (d. 1606) divans. Advice about love and lover in divans that shaped by the idea of adopting love as a lifestyle, arranging the worldly life to gain the pleasure of Allah, and making an effort to reach the Allah the hereafter. Love is a spiritual state that Allah bestows on whomever He wishes. Love has an essential role in human maturation.
Keywords:
Turkish Islamic literature, XVIth century, divan, poetry, advice, love, lover,
___
- Ak, Çoşkun. Muhibbî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
- Ak, Çoşkun. Bağdatlı Rûhî Dîvânı Karşılaştırmalı Metin I-II. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 2001.
- Akkuş, Metin. Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası (Edebî Türler ve Tarzlar). Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2007.
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
- Çağrıcı, Mustafa. “Nasihat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/408. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Çavuşoğlu, Mehmet ve Ali Tanyeri. Hayretî Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
- Çavuşoğlu, Mehmet. Zâtî Dîvânı III. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1987.
- Durdu, Mustafa. “Türk Edebiyatında Nasihat.” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
- Durmaz, Gülay. “Dîvân Şiirinde Rind ve Zâhid Çekişmesi.” Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2003.
- Gültekin, İbrahim. "Taşlıcalı Yahyâ Bey’in Divanı’nda Nasihatname Türünde Yazılmış Şiirler Ve Bu Şiirlerin Konuları, Dili Ve Üslubuna Dair Bazı Hususiyetler", Journal of Turkish Studies (2013), 1525-1552.
- Kaplan, Mahmut. Hayriyye-i Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2008.
- Kılınç, Abdülhakim. Fuzûlî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
- Kırkkılıç, H. Ahmet. Murâdî Dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
- Küçük, Sebahattin. Bâkî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
- Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
- Musluoğlu, Ferhat. Hayretî Dîvânı (Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2022.
- Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995. Polat, Esma. “XVII. Yüzyıl Dîvânlarında Nasihat.” Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2018.
- Saraç, M. A. Yekta. Emrî Dîvânı. İstanbul: Eren Yayınları, 2002.
- Tarlan, Ali Nihad. Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1945.
- Tarlan, Ali Nihad. Zâtî Dîvânı I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
- Tarlan, Ali Nihad. Zâtî Dîvânı II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1970.
- Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
- Uzun, Mustafa İsmet. “Firdevs (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/124. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- YAVUZ, Kemal-YAVUZ, Orhan. Muhibbî Dîvânı I-II. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Küresel Güvenlik ve Strateji Derneği
Sayıdaki Diğer Makaleler
XVI. Yüzyıl Dîvânlarında Aşk ve Âşığa Dair Nasihatler
Fatma MOLLAHALİLOĞLU, Mehmet AKKUŞ
Ahlâkın Değişmesinin İmkânı Konusunda Celâleddin Devvânî’nin İslam Ahlâk Düşüncesine Katkısı
Niyâzî Misrî'nin Şiirinde Semiyotik ve Hermenötik İnceleme Denemesi
İbn Haldun’un Galip-Mağlup Dikotomisinde Güç İlişkisinin Sosyolojik Analizi