Birinci Dünya Savaşı Sürecinde ve Sonrasında Bursa ve Çevresinde Ermeni Faaliyetleri

Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından Osmanlı Devleti Mondros Ateşkes Antlaşmasını imzalamış ve savaştan yenik sayılarak ayrılmıştır. Antlaşmanın yürürlüğe konmasıyla birlikte Anadolu’nun iç kısımları hariç tamamına yakını İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmeye başlanmıştır. Bunu fırsat olarak gören Anadolu’daki Ermeni ve Rumlar da kendilerine bağımsız bir devlet kurma düşüncesiyle, çeşitli şekillerde örgütlenerek hem Osmanlı Devleti’ne karşı isyan hareketlerinde bulunmuşlar hem de yüzyıllar boyunca barış içerisinde yaşadıkları Türk halkına yönelik katliamlara girişmişlerdir. Bu olaylar karşısında zor durumda kalan Osmanlı Devleti de olaylara karışanları ülkenin farklı bölgelerine göç ettirerek bu isyan ve katliamların önüne geçmek istemiştir. Bu makalede, arşiv belgelerinden de istifade ederek Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında özellikle Bursa ve çevresinde yaşanan terör olayları, buna karşı Osmanlı Devleti’nin almış olduğu tedbirler ve sonuçları ele alınmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Bursa, Ermeni, Yunan

PDF

___

Altıntaş, A., Canatar, M., Karakaya, R., Kaya, A., Çakıl, O., & Kulüp, B. (1995). Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915–1920). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
Büyükcan Sayılır, Ş. (2005). Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri (1914-1918) (Cilt I). Genelkurmay Basımevi.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1914). Hüdavendigar vilayetinin Pazarköy kazasında Ermeniler’in eşkiyaya yataklık ettikleri için tutuklandıklarını gösterir belge. BOA DH.EUM.EMN 87/21.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1921). Yunanlıların silanlandırıp himaye ettikleri Rum ve Ermeni çetelerinin Yalova ve Gemlik’te müslüman halka karşı yaptıkları mezalim. BOA DH.KMS 60/55.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1915a). Adapazarı, İzmid ve Bahçecik Ermenilerinin ihraçlarının temini hakkında, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’nden, İzmid Mutasarrıflığı’na çekilen telgraf. BOA DH.ŞFR 54/340.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1915c). Yalova havalisindeki Ermeni eşkıyasının kesreti sebebiyle icab eden tedabirin alınması ve gerekli takibatın yapılması hakkında, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’nden Hüdavendigar vilayetine çekilen telgraf. BOA DH.ŞFR 55/104.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1915b). İzmid ve Bursa’nın körfez sahillerine yakın yerlerinde Müslüman köylere baskınlar yapan Ermeni çetelerinin tenkillerine dair, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’nden, İzmid Mutasarrıflığı’na çekilen telgraf. BOA DH.ŞFR 55/327.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). (1916). Ermenilerin sevki hususunda suistimalleri görülen jandarmaların Divan-ı Harbe tevdilerine dair, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’nden Hüdavendigar Vilayeti’yle Heyet-i Tahkikiye Reisi İsmail Hakkı Bey’e çekilen telgraf. BOA DH.ŞFR 64/289.
Genelkurmay ATASE Başkanlığı (1983). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 32(83). Genelkurmay Basımevi.
Genelkurmay ATASE Başkanlığı (1985). Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, 34(85). Genelkurmay Basımevi.
Gündüz, T., Apak, A., & Karataş, A. İ. (2004). Bursa’da işgal günlüğü: Bursa vilayetinde Yunan fecayii. Düşünce Kitabevi.
Gürün, K. (2005). Ermeni Dosyası. Remzi Kitabevi.
Halaçoğlu, Y. (2001). Ermeni tehciri ve gerçekler (1914–1918). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Küçük, C. (1986). Osmanlı diplomasisinde Ermeni meselesinin ortaya çıkışı. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
Parin, F., & Balcı, G. (2007). Yalova’da Ermeni faaliyetleri. Truva Yayınları.
Sarıhan, Z. (1994). Kurtuluş savaşı günlüğü, II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Sonyel, S. R. (1995). Kurtuluş savaşı günlerinde İngiliz istihbarat servisinin Türkiye’deki eylemleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Süslü, A. (1990). Ermeniler ve 1915 Ermeni tehcir olayı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
Taşkıran, C. (1996). 1915 Ermeni Tehciri sırasında Osmanlı Devleti’nin aldığı tedbirlere bir bakış. Beşinci Askeri Tarih Seminer Bildirileri (ss. 132–141). Genelkurmay ATASE Yayınları.
Tayla, M. (2001). Batı Anadolu’da Yunan mezalimi. Stratejik araştırma Etüdler Milli Komitesi.
TBMM Zabıt Ceridesi (Cilt 15). (1958). TBMM Matbaası.
Uras, E. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni meselesi. Belge Yayınları.
Yüceer, S. (2005). Tanıkların anlatılarıyla Bursa tarihi (sözlü tarih arşivi 1919-1938). Uludağ Üniversitesi Basımevi.
Yüceer, S. (2006). Bursa Ermenileri üzerine bazı saptamalar ve Orhangazi’de Ermeni olayları (1914–1922). Akademik Araştırmalar Dergisi, 29, 27–49.