Betül GÜRER

Nazarî Tasavvuf Geleneğinin El Kitabı: Muhtevası ve Tesirleri Bağlamında Sadreddin Konevî'nin Miftâhu'l-Şayb'ı

Tasavvuf düşüncesinin en önemli isimlerinden biri olan İbnü'l-Arabî ile birlikte tasavvuf tarihi "muhakkikler dönemi/metafizik tasavvuf dönemi" olarak adlandırılan yeni bir sürece girmiştir. İbnü'l-Arabî, bu dönemin kendisine mahsus anlayışını telifleriyle teşekkül ettiren muhakkiklerin başında gelmektedir. Ancak ondan tevarüs eden irfanî malumatı düzenleyerek sistemli bir nazariyat üreten ise hiç şüphesiz Sadreddin Konevî olmuştur. Onun bu katkısının en mühim meyvesi ise kendisinden sonraki muhakkik sûfîler tarafından adeta başucu kitabı olarak kabul edilen ve nazarî tasavvuf anlayışının usul ve esaslarına tahsis edilmiş olan Miftâhu'l-Şayb'dır. Muhtevasının yoğunluğu ve önemi sebebiyle bu eser üzerine pek çok şerh yazılmış ve böylece nazarî tasavvuf anlayışı, Konevî şârihleri vasıtasıyla Ekberî-Konevî çizgide şekillenerek Türk-İslam düşüncesinde yerini almıştır. Bu makalede, tasavvuf tarihindeki metafizik dönemin özelliklerinden kısaca bahsedilerek Miftâhu'l-Şayb'ın muhtevası ve tesirleri hakkında bilgi verilecek, Miftâhu'l-Şayb şârihlerinden oluşan ve bahsi geçen nazarî tasavvuf anlayışını şekillendiren Ekberî-Konevî damar, ana hatlarıyla tanıtılmaya çalışılacaktır.

The Guide Book of Theoretical Tasawwuf: Sadr al-Din al-Qunawi's Miftah al-ghayb the Point of View of Its Content and Influences

The history of sufism entered a new process called "period of muhaqqiqs /period of metaphysical sufism/ tasawwuf" with Ibn al-Arabi one of the most important intellectuals of sufi/tasawwuf thought. Ibn al-Arabi is the leading muhaqqiqs formulating the understanding of this period which is peculiar to itself with his books. However, the person who regulated the knowledge inherited from him and produced a new doctrine from it is Sadr al-Din al-Qunawi. His book in which he exhibited this contribution is Miftah al-ghayb acceptedas an essential book by muhaqqiqs after Qunawi and assigned to principles and orders of theoretical tasawwuf thought. Because of its complicated and important content, many commentaries were written on Miftah al-ghayb. Thus, theoretical tasawwuf thought by the commentators of Qunawi have taken Akbarian-Qunawian form and gained a place in TurkishIslamic thought. In this article, characteristics of metaphysical term in history of sufism will be mentioned shortly, the content and influences of Miftah al-ghayb will be stated and the Akbarian-Qunawian movement consisting from commentators of Miftah al-ghayb, which have shaped the theoretical Tasawwuf thought will be introduced in general

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü'l-hafâ ve müzîlü'l-?ilbâs. 2 cilt. Beyrut: Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
Ahmed İlâhî. Mevâcîdü'z-zevkbi-lâ-reyb. nr. 414: 1a-423b. Yusuf Ağa Ktp.
Atpazârî, Osman Fazlı. Misbâhu'l-kalb. Reisülküttab, 511: 1b-88a. Süleymaniye Ktp.
Aydın, Hakkı. "Molla Fenârî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 245- 247. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Bayram, Mikail. "Fatih Sultan Mehmed'de Sadreddin Konevî Hayranlığı". I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri içinde, 37-41. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. F. Yavuz- İ. Özen. 2 cilt. İstanbul: Meral Yayınları, ts.
Bursevî, Abdurrahman Rahmi. Şerhu Miftâhi'l-Şayb. Halet Efendi, 286: 1b-209b. Süleymaniye Ktp.
Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî'de Bilgi ve Varlık. İstanbul: İz Yayınları, 2005.
Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.
Demirli, Ekrem. "Türk Düşüncesinin Kurucu Düşünürü Olarak Konevî". I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri içinde, 77-80. Konya: Mebkam Yayınları, 2010.
Ergin, Osman. "Sadreddin Al-Kunavi ve Eserleri". Şarkiyat Mecmuası 2 (1958): 63- 90.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. ?İhsâ?u'l-?ulûm. trc. A. Ateş. İstan- bul: M.E.B. Yayınları, 1990.
Fenârî, Muhammed b. Hamza. Misbâhu'l-?üns beyne'l-ma?kûl ve'l-meşhûd. nşr. Muhammed Hâcevî, Tahran: İntişârât-ı Mevlâ. 1384/2006.
Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed. Dalâletten Hidâyete. trc. Ahmet Suphi Furat. İstanbul: Şâmil Yayınları, ts.
Güçlü, Betül. "Sadreddin Konevî'nin Eserleri". Meram Kitabı. edt. Dilaver Gürer- Bekir Şahin. İstanbul: Mebkam Yayınları, 2007.
Gürer, Betül. Molla Fenârî'nin Varlık ve Bilgi Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
Gürer, Dilaver. "Klasiklerimiz: Fusûsu'l-Hikem". Tasavvuf Dergisi 5. sy. 13 (2004): 395-442.
İbnü'l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddîn Muhammed b. Ali. Fusûsu'l-hikem. thk. Ebu'l Ala el-Afîfî. byy: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye. 1946.
İbnü'l-Arabî, Ebû Abdullah Muhyiddîn Muhammed b. Ali. el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye. thk. Osman Yahya. 14 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1994.
İbn Sînâ, Ebû Ali Hüseyin b. Abdullah. ?Uyûnu'l-hikme. thk. Müctebâ Minovî. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran. 1333/1955.
Kartal, Abdullah. "Metafizik Dönemden Geriye Bakmak, İbnü'l-Arabî'nin İlk Sûfîlerin Bazı Görüşleri Hakkındaki Eleştirileri". Tasavvuf Dergisi 23 (İbnü'l-Arabî özel sayısı 2009): 357-382.
Kırımî, Ahmed b. Abdullah. Şerhu Miftâhi'l-Şayb. Ragıp Paşa, 695: 1b-295a. Süley- maniye Ktp.
Konevî, Sadreddin Muhammed b. İshak. Kitâbü'l-Fükûk fî-esrâri müstenidâti hikemi'l-Fusûs. nşr. Muhammed Hâcevî. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ. 1371/1993.
Konevî, Sadreddin Muhammed b. İshak. Miftâhu'l-Şayb. nşr. Muhammed Hâcevî. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1384/2006.
İznikî, Kutbüddinzâde. Fethu Miftâhi'l-Şayb. nr. 1632: 1b-335b. Konya Mevlânâ Müzesi Ktp.
Katip Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfü'z-zunûn ?an esmâi'l-kütüb ve'l- fünûn. 5 cilt. İstanbul: Maarif Vekaleti. 1941-1943.
Kılıç, Mahmut Erol. Şeyh-i Ekber. İstanbul: Sufi Yayınları, 2010.
Kutluer, İlhan. İslam'ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayınları, 2001.
Kutluer, İlhan. "Metafizik". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 399-402. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Mecdî Mehmed Efendi. Şakaik-ı Nu'maniye ve Zeyilleri. haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
Nasr, Seyyid Hüseyin. "Nazarî İrfan, Doktriner Tasavvuf ve Bugünkü Önemi". trc. Adnan Aslan. İslam Araştırmaları Dergisi 12 (2004): 1-26.
Öngören, Reşat. "Miftâhu'l-gayb". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 16-17. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Öngören, Reşat. "Kütbüddinzâde İznikî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 489-490. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Özdemir, Sema. Dâvûd Kayserî'de Varlık, Bilgi ve İnsan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Kitâbü Keşşâfi ?ıstılâhâti'l-fünûn. 3 cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
Tosun, Necdet. Bahâüddin Nakşbend. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
Türker, Ömer. "'Bir'den Bir Çıkar' İlkesinin Sadreddin Konevî Tarafından Yorumlanması". I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri içinde, 233-236. Konya: Mebkam Yayınları, 2010.
Yıldız, Sakıp. "Atpazarî Osman Fazlı". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 83-85. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
(Müellifi meçhul). Esrâru'ş-şühûd el-hâsıl min fethi'l-vücûd. Veliyyüddin Efendi. 1726: 1b-264a. Beyazıt Ktp.