SOSYAL BİLİŞ VE DÜŞÜNME İHTİYACİ KAVRAMLARININ ÜST BİLİŞSEL FARKINDALIĞI YORDAYICI ETKİLERİNİN GELİŞİMSEL OLARAK İNCELENMESİ

Öz Bu çalışmada üstbilişsel farkındalığı etkileyen olası faktörleri (sosyal biliş ve düşünme ihtiyacı) cinsiyet ve eğitim süreci gibi demografik değişkenlerle birlikte farklı yaş gruplarına göre gelişimsel olarak (beliren yetişkinlik ve genç yetişkinlik yaş dönemleri) incelemek amaçlanmıştır. Kültür Üniversitesi’nde okuyan rastlantısal örnekleme yöntemi ile seçilen farklı sınıf düzeyi ve yaş aralıklarında bulunan 19-29 yaşları arasında 228 kadın ve 215 erkek olmak üzere 443 kişilik bir örneklem grubu belirlenmiştir. Araştırmanın amacı ve hipotezleri temel alınarak iki bağımsız örneklemli t testine göre anlamlılık seviyeleri saptanmıştır. Tek ve çift yönlü varyans analizleri, çoklu regresyon analizi, pearson çarpım moment korelasyon analizi uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre kadınlar ve erkeler arasında üstbilişsel farkındalık açısından kadınların lehine istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kadınların üstbilişsel farkındalık puanları erkeklerden fazladır. Yapılan tek yönlü varyans analizi sonucuna göre, 3 ayrı gruba ayrılan yaş değişkeninde, bu grupların üstbilişsel farkındalık toplam puanları açısından aralarında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Düşünme ihtiyacı ve üstbilişsel farkındalık arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Düşünme ihtiyacı ve sosyal bilişin üstbilişsel farkındalığı yordayıcılığında, düşünme ihtiyacı ters orantılı bir şekilde yordarken, sosyal bilişin üstbilişsel farkındalık üzerinde yordayıcı etkisine rastlanılmamıştır. Çalışma, zihin kuramı, sosyal davranış ile düşünüş ve üstbilişsel araştırmaların birleşerek yaşam boyu üstbiliş gelişimi çalışmalarının oluşumuna katkı sağlayacağı düşünüldüğü için önem taşımaktadır. ABSTRACT In this study, it was aimed to investigate the possible factors (social cognition and need for thinking) effect metacognitive awareness as developmental with demographics variables such as gender and education process (emerging adults and young adults). A sample group of 443 persons who were different grade levels and age ranges 228 women and 215 men, between 19-29 years of age, who were selected as random sampling method from the Kültür University. In analyzing the data Independent Samples t Test, Correlation Analysis, one and two way ANOVA, Multi-Regression Analysis were used; according to Two-Way t Test at p < .05 significance level. According to the results of the research, a difference was found between women and men in favor of women in scores of metacognitive awareness. According to the results of one way ANOVA, there was no significant difference in total cognitive awareness scores between these 3 different groups of age. There was a significant negative relationship between the need for thinking and matecognitive awareness. The need for thinking has negative predictive effect on metacognitive awareness. The study is important that contributes to mind theory, social behavior - thinking and metacognitive researches as lifespend cognitive development studies.

Anahtar Kelimeler:

üstbiliş, düşünme ihtiyacı, sosyal biliş

PDF

___

Akın, A. ve Abacı, R. (2011). Biliş Ötesi. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
Akpunar, B. (2011). Biliş ve Üstbiliş (Metabiliş) Kavramlarının Zihin Felsefesi Açısından Analizi. Electronic Turkish Studies. 6(4), 353-365.
Akturk, A.O. ve Şahin, I. (2011). Literature review on metacognition and its measurement. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 15, 3731-3736.
Aydemi̇r, H. ve Kubanç, Y. (2014). “Problem Çözme Sürecinde Üstbilişsel Davranışların İncelenmesi.” Electronic Turkish Studies. 9(2), 203-219.
Baron-Cohen S, Wheelwright S, Hill J, Raste Y. & Plumb I. (2001). The Reading the mind in the eyes' test revised version: A study with normal adults, and adults with Asperger syndrome or high-functioning autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 42(2), 241- 251.
Bartsch, K. & Estes, D. (1996). Individual differences in children's developing theory of mind and implications for metacognition. Learning And İndividual Differences. 8(4), 281-304.
Cacioppo, JT & Petty, RE (1982). The need for cognition. Journal of Personality and Social Psychology, 42, 116-131.
Çakıroğlu, A. (2007). Üstbiliş. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 21-27.
Cazan, AM & Indreica, SE (2014). Need for cognition and approaches to learning among university students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 127, 134-138.
Coutinho, S., Wiemer-Hastings, K., Skowronski, JJ & Britt, MA (2005). Metacognition, need for cognition and use of explanations during ongoing learning and problem solving. Learning and Individual Difference, 15(4), 321-337.
Coutinho, SA (2006). The relationship between the need for cognition, metacognition, and intellectual task performance. Educational Research and Reviews, 1(5), 162-164.
Efklides, A. (2006). Metacognition and affect: What can metacognitive experiences tell us about the learning process? Educational Research Review, 1(1), 3-14.
Erol, A., Ünal, E., Gülpek, D. ve Mete., L. (2009). Yüzde dışavuran duyguların tanınması ve ayırt edilmesi testlerinin türk toplumunda güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Anatolian Journal of Psychiatry, 10, 116-123.
Erkol, M. ve Şahintepe, S. (2020). Sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımının ortaokul öğrencilerinin Üstbiliş farkındalık düzeylerine etkisi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 668-690.
Evran, S. ve Yurdabakan, İ. (2013). İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin Bilişüstü farkındalık düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi Journal of Research in Education and Teaching, 2(1), 213-220.
Flavell, JH (1979). Metacognition and cognitive monitoring: A new area of cognitive-developmental inquiry. American Psychologist, 34(10), 906-911.
Freud, S. (2013). Ben ve O. (Çev. O. Kasap). Telos Yayıncılık.
Gkika, S., Wittkowski, A. & Wells, A. (2017). Social cognition and metacognition in social anxiety: A systematic review. Clinical psychology & Psychotherapy, 1-20.
Gülgöz, S. ve Sadowsky, C. (1995). Düşünme ihtiyacı ölçeğinin türkçe’ye uyarlaması ve öğrenci başarısı göstergeleri ile korelasyonu. Türk Psikoloji Dergisi, 10(35), 15-24.
Hasson-Ohayon, I., Mashiach-Eizenberg, M., Arnon-Ribenfeld, N., Kravetz, S. & Roe, D. (2017). Neurocognition and social cognition elements of social functioning and social quality of life. Psychiatry Research, 258, 538-543.
Irak, M. (2005). Hatırlamanın ve unutmanın farkındalığı sağlıklı bireylerde ve bazı beyin hasarlarında Üst biliş sürecinin işleyişi. Türk Psikoloji Yazıları, 8, 1-15.
Jelinek, L., Van Quaquebeke, N. & Moritz, S. (2017). Cognitive and Metacognitive Mechanisms of Change in Metacognitive Training for Depression. Scientific Reports, 7(1), 3449.
Kağıtçıbaşı, Ç. (2012). Günümüzde insan ve insanlar. (13. Basım). Evrim Basım. Karakelle, S. ve Saraç, S. (2010). Üst biliş hakkında bir gözden geçirme: Üstbiliş çalışmaları mı yoksa üst bilişsel yaklaşım mı? Türk Psikoloji Yazıları, 13(26), 45-60.
Karsli, TA (2015). Meta-cognition and locus of control in university students in context of viewpoint to rape. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 205, 48-52.
Koriat, A. & Ackerman, R. (2010). Metacognition and mindreading: Judgments of learning for self and other during self-paced study. Consciousness and Cognition, 19(1), 251-264.
Lambert, AJ & Scherer, L. (2013). Measurement and methodology in social cognition: A historical perspective. The Oxford Handbook of Social Cognition, 33-50.
Larkin, S. (2009). Socially mediated metacognition and learning to write. Thinking skills and Creativity, 4(3), 149-159.
Lysaker, PH, Gumley, A., Luedtke, B., Buck, KD, Ringer, JM, Olesek, K., Ringer, JM, Buck, KD, Grant, M., Olesek, K., Leudtke, BL, Hasson-Ohayon, I., Avidan-Msika, M., Mashiach-Eizenberg, M., Kravetz, S.,
Rozencwaig, S., Shalev, H. & Lysaker, PH (2015). Metacognitive and social cognition approaches to understanding the impact of schizophrenia on social quality of life. Schizophrenia Research, 161(2), 386-391.
Lysaker, PH, Leonhardt, BL, Brüne, M., Buck, KD, James, A., Vohs, J., Mazloom, M., Yaghubi, H. & Mohammadkhani, S. (2016). Post-traumatic stress symptom, metacognition, emotional schema and emotion regulation: A structural equation model. Personality and Individual Differences, 88, 94-98.
Lysaker, PH, Vohs, J., Hasson-Ohayon, I., Kukla, M., Wierwille, J. & Dimaggio, G. (2013). Depression and insight in schizophrenia: comparisons of levels of deficits in social cognition and metacognition and internalized stigma across three profiles. Schizophrenia Research, 148(1), 18-23.
Madran, HA (2012). Cinsiyet, cinsiyet rolü yönelimi ve düşünme ihtiyacı. Türk Psikoloji Yazıları, 29, 1-10. Maynes, J. (2015). Critical thinking and cognitive bias. Informal Logic, 35(2), 183-203.
Mohamed, AHH (2012). The relationship between metacognition and self-regulation in young children. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 69, 477-486.
Mowlaie, B. & Samarein, AE (2014). Investigating the Relationship among Gender, Critical Thinking and MetaCognitive Awareness Listening Strategies. Journal of Language and Translation, 1(7), 23-33.
Özsoy, G. (2008). Üstbiliş. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 6(4), 713-740. Paris, SG ve Flukes, J. (2005). Assessing children’s metacognition about strategic reading. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Paulus, M., Tsalas, N., Proust, J. & Sodian, B. (2014). Metacognitive monitoring of oneself and others: Developmental changes during childhood and adolescence. Journal of Experimental Child Psychologyi 122, 153-165.
Petty, RE, Briñol, P., Loersch, C. & McCaslin, MJ (2009). The need for cognition. Handbook of Individual Differences in Social Behavior, 318-329.
Reinhard, M. & Dickhauser, O. (2009). Need for cognition, task difficulty, and the formation of performance expectancies. Journal of Personality and Social Psychology, 96, 1062-1076.
Sandrock, JM (2012). Yaşam boyu gelişim. (Çev. Y.Galip). Nobel Yayıncılık. Saracaloğlu, AS, ve Çengel, M. (2013). Cinsiyet, yaş ve düşünme ihtiyacı düzeyinin bilişötesi farkındalığı yordayıcılığı. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1) 1-13.
Sarup, M. (2004). Post Yapısalcılık ve Post Modernizm. (Çev. A. Güçlü). Bilim ve Sanat Yayınları.
Schraw, G. & Dennison, RS (1994). Assesing Metacognitive Awarenes. Contemporary Educational Psychology, 19, 460-475.
Sternberg, RJ (2003). Wisdom, Intelligence, and Creativity Synthesized. Cambridge University Press.
Tajrishi, KZ, Mohammadkhani, S. & Jadidi, F. (2011). Metacognitive beliefs and negative emotions. ProcediaSocial and Behavioral Sciences, 30, 530-533.
Taylor, SE & David, O. (2005). Sosyal psikoloji. (Çev. A. Dönmez). İmge.
Tüysüz, C. (2013). Üstün yetenekli öğrencilerin problem çözme becerisıne yönelik üstbiliş düzeylerinin belirlenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(21), 157-166.
Wells, A. Papageorgiou, C. Vohs, JL, Lysaker, PH, Francis, MM, Hamm, J., Buck, KD, & Olesek, K. (2004). Metacognitive therapy for depressive rumination. Depressive Rumination: Nature, Theory and Treatment, 259-272.
Yıldırım, E. ve Alptekin, G. (2012). Şizofrenide öne çıkan yeni bir boyut: sosyal biliş. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 25, 368-375.
Yıldırım, EA, Kaşar, M., Güdük, M., Ateş, E., Küçükparlak, İ., ve Özalmete, EO (2011). Gözlerden Zihin Okuma Testi'nin Türkçe güvenirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(3).