Türk Mûsikîsinde Seyir Kavramı ve Yeni Bir Form: Seyr-i Nâtık

Türk Mûsikîsi makam nazariyesinin en önemli unsuru olan “seyir”, kısaca “ezgi dolaşım kuralları” olarak tanımlanabilir. Günümüz Türk Mûsikîsi anlayışına uygun seyirler, en erken XV. yy.’dan itibaren edvar kitaplarında görülmeye başlamıştır. Gerek klâsik gerek modern nazarî eserlerinde seyir hakkında, uygulamadan (amelî) ziyade yazılı (nazarî) tarifler yer almaktadır. Makam seyir çeşitlemeleri de özellikle yazılmış değil, makamlara ait eser örneklerinden ibarettir. Nazarî eserlerde makamlar, birbirlerine yakınlıklarıyla değil, bilhassa basit-bileşik-şed tasnifi anlayışıyla yazılmış ve bu durum, makam akrabalıklarının öğrenciler tarafından yeterince anlaşılamamasına yol açmıştır. “Seyr-i Nâtık” isimli enstrumantal form, daha önceleri makam öğretiminde amelî olarak kullanılan Türk Mûsikîsinin “Kâr-ı Nâtık” isimli sözlü formundan mülhem olarak, nazarî eserlerdeki bu eksikliği gidermek amacıyla Cinuçen Tanrıkorur tarafından bestelenmiştir. Eser, elli tane makam seyrinin tek usûl kullanılarak (yürüksemâî) ve makam akrabalıkları gözetilerek onaltışar ölçü şeklinde ard arda sıralanmasından meydana gelmektedir. Makam öğretiminde amelî (egzersiz) olarak yol göstermesi bakımından oldukça önemli bir işlevi vardır.

Anahtar Kelimeler:

Seyir, taksim, çeşni, dizi, makam, istif

Türk Mûsikîsinde Seyir Kavramı ve Yeni Bir Form: Seyr-i Nâtık

PDF

___

Abdülbâkî Nâsır Dede, Tedkîk ü Tahkîk, Süleymâniye Kütüphânesi, Nazif Paşa no:1242/1.
Akdoğan, Bayram, Fethullah Şirvani ve Mecelletun Fi`l-Musika adlı eserinin XV. yüzyıl Türk musikisi nazariyatındaki yeri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1996.
Ali Şir Nevâyî, Mizanü’l-Evzân (Haz: Kemal Erarslan), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
Ayan, Özata, Gülzâr-ı Mûsikî Adlı Eserin Transkripsiyonu ve Bilimsel Analizi, Đstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul 2001.
Başer, Fatma Âdile, Türk Mûsikîsi’nde Abdülbâki Nâsır Dede, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Đstanbul, 1996.
Behar, Cem, Zaman, Mekân, Müzik, Afa Yayınları, Đstanbul 1992.
Ezgi, Suphi, Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi, Đstanbul Konservatuarı Neşriyâtı, Đstanbul 1933-1953.
Kaçar, Gülçin, Türk Mûsikîsi Rehberi, Maya Akademi Yayınları, Ankara, 2011.
Kamiloğlu, Ramazan, Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvar-ı Musiki Adlı Eseri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.
Karabaşoğlu, Cemal, Abdülkâdir-i Merâgî'nin Makâsidu'l-Elhân Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Đstanbul, 2010.
Koç, Ferdi, Abdülaziz b. Abdülkâdir Merâgî ve “Nekāvetü’l-Edvâr” isimli eserinin XV. yüzyıl mûsikî nazariyatındaki yeri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
Kolukırık, Kubilay, Abdülkâdir Merâgî ve Şerhu'l-Edvâr Adlı Eserinin XIV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Na