Tunus Eyaletindeki İslam Mezhepleri ve XVI. Yüzyılda Osmanlı Otoritesiyle İlişkisi

Bu araştırma, Tunus'taki İslam mezhepleri konusunu ve 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ile olan ilişkilerini ele almaktadır. Nitekim Tunus, İslam tarihi boyunca Sünnî, Şîî ve Hâricî dahil olmak üzere birçok İslam mezhebini tanımıştır. Bu mezheplerin yaygınlaşması, İslam fetihlerinden Osmanlı döneminin sınırlarına kadar Tunus'un tanık olduğu siyasi gelişmelere bağlanmıştır. Tunus'ta bugüne kadar Mâlikî, Hanefî ve İbâdî olmak üzere üç İslam mezhebi kaldı. Tunus’taki diğer mezhepler ise artık kalmamıştır. Öte yandan Mâlikî mezhebi, Tunus ve Kuzey Afrika'da en yaygın mezhep olmaya devam etti. Tunus, Osmanlı hakimiyetine girdiğinde, Hanefî mezhebi yeniden yayılmaya başladı ve devletin resmi mezhebi haline gelmiştir. Osmanlılar Tunus'ta tüm mezheplere karşı hoşgörülü bir politika izlemiştir. Bu bağlamda, bu araştırmayı üç bölümde ele alacağız: Birincisi, Osmanlı'ya girmeden önce Tunus'ta var olan en önemli İslam mezhepleri. İkincisi, Osmanlı'nın Tunus'a girişi ve bunun mezhep haritasındaki yansıması. Üçüncüsü ise, Osmanlıların Tunus'ta kurdukları kurumlarda İslam mezheplerinin rolü.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlılar, Tunus, malikiler, hanefiler, ibadiler

Islamic Sects in Tunisian Province and its Relationship with the Ottoman Authority during the 16th Century

This research deals with the issue of Islamic sects in Tunisia and their relationship with the Ottoman Empire during the 16th century. Throughout its Islamic history, Tunisia has known many Islamic sects, including Sunnis, Shiites, and Kharijites. The spread of these sects was linked to the political developments that Tunisia witnessed from the Islamic conquest to the borders of the Ottoman era. There have remained in Tunisia three schools of thought to this day, namely Malikiyya, Hanafiyya and Ibadiyya. The rest of the sects no longer exist in Tunisia. On the other hand, the Maliki school of thought remained more prevalent in Tunisia and in the North African region. And when Tunisia entered under the Ottoman rule, the Hanafi school of thought returned to spread again, and it became the official sect of the state. The Ottomans pursued a tolerant policy with all sects in Tunisia. From this point of view, we will address our research in three sections: First, the most important Islamic sects of thought that existed in Tunisia before the Ottoman entry, second, the Ottoman entry into Tunisia and its repercussions on the sectarian map in it, and thirdly, the institutions established by the Ottomans in Tunisia and the role of religious sects in it.

Keywords:

Ottomans, Tunisia, Malikis, Hanafis, Ibadis,

PDF

___

Ali Hasan, Hasan. El-Hayât ed-Dîniyye fi’l-Meğrib el-Arabî. Kâhire: Dâr en-Nemir li’t-Tibâ'a, 1985.
Bekkây, Latîfe. İntikâl el-Fikir el-Hâricî ilâ Bilâd el-Meğrib, Hareketu’l- İnsan ve’l-Efkâr 'abra el-Mutevassit. Safakus: Dâr Mohammed Ali lin’Neşir, 2003.
Bucdîdî , Ali. ‘’eş’Şeyh Salim bin Ya'kûb- Hayat Racul ve Tecribet Cîl ’’, Mecellet el-Hayât 17 (2013): 249-273.
Gömbeyaz, Kadir. ‘’Telâti, Ebû Süleyman’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2019, EK-2, 588-589.
Guiga, Tahar. Dorgouth Rais Le Magnifique Seigneur de la Mer. Tunis: Maison Tunisienne de L’edition, 1974.
Heniyye, Abulhamîd. Tunus el-Osmâniyye Binâu’d-Devle ve’l-Mecâl. Tunus: Tibir ez’Zemân, 2012.
Hîlâtî, Süleyman b. Ahmed. Ulemâ Cerbe. Thk. Muhammed Gûce. Beyrût: Dâru’l-ğarb el-İslâmî, 1998.
İbn Âşûr, Mohammed el-Fâzil. Muhâzarât Meğrbiyye. Tunus: ed’Dâr et’Tûnisiyye lin’Neşri, 1974.
İbn ebî ez’Ziyâf, Ahmed. İthâf Ehl ez’Zamân fî Ahbâr Mulûk Tunus ve 'ahd el-Emân. Tunus: ed’Dâr el-Arabiyye lil’Kitab, 1999.
İbn el-Esîr, Ebu’l-Hasan. El-Kâmil fit’Tarih. Beyrût: Dâr el-Kitab el-Arabî, 1997.
İbn el-Hoca, Mohammed. Tarîh me'âlim et’Tevhîd fi’l-Kadîm ve’l-Cedîd. Tunus: el-Matba'a et-Tûnisiyye, 1939.
İfrîkî, Mohammed bin Ahmed et’Temîmî. ‘’ Tabakât 'ulemâ ifrîkiyye’’. Thk. Ömer Süleyman el-'ukeylî. Riyad: Dâru’l-'ulûm, 1984.
İstahrî, Ebû İshak İbrahîm. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Thk. Mohammed Câbir Abdü’l-'Âl. Kâhire: el-Hey’e el-'âmme el-misriyye li’l-kitab, 2004.
Kâdî, Ebû’l-fazl İyâz. Terâcim Eğlebiyye. Thk. Muhammed et’Tâlbî. Tunus: el-Matba'a er’Rasmiyye et’Tûnisyye, 1968.
Kâdî, Ebû’l-Fazl İyâz. Tertîb el-Medârik ve takrîb el-Mesâlik Limerifet A'lâm Mezheb Mâlik. Thk. İbn Tâvît et’Tancî. el-Memleke el-Meğribiyye: Vizâret el-Avkâf veş’şu’ûn el-İ slâmiyye, 1983.
Merîmî, Muhammed. el-Fi’e el-İctimâ'iyye fî Cerbe ve Alâkâtuhâ bis’Sulta el-Merkeziyye Hilâl el-Asr el-Hedîs. Tunus: el-Câmi'e et’Tûnisiyye, 2012.
Muhammed eş-Şinnâvî, Abdulaziz. Ed-Devle el-Osmâniyye Devletun İslamiyye Mufterâ Aleyhâ . kâhire: el-Mektebe el-Anglo’l-Masriyye, 2004.
Özcan, Abdulkadir. Kanunnâme-i Âl-i Osman, Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin. İstanbul Kitabevi, 2003.
Sahlioğlu, Halil. Tarih el-Aktâr el-Arabiyye fi’l-'Ahd el-Osmânî. İstanbul: İrcica , 2002.
Tâlbî, Muhammed, ‘’el-'alâkât Beyne İfrîkiyye ve’l-Endelus’’, Mecellet el-Kurrâsât et-Tûnisiyye 21 (1969): 39.
Temîmî, Abdulcelîl. ‘’Evvel Risâle Min Ehâlî el-Cezâir ilâ es-Sultan Selim el-Evvel Senet 1519’’, el-Mecelle et’Târihiyye el-Meğâribiyye 3 (1976): 116-120.
Temîmî, Abdulcelîl. ‘’Evvel Risâle Min Muslimî Ğarnâta ilâ es-Sultan Süleyman el-Kânûnî’’, el-Mecelle et’Târihiyye el-Meğâribiyye 3 (1976): 27-46.
Tîcânî, Ebû Muhammed Abdullah. Rihlet et’Tîcânî. Libya: ed’Dâr el-Arabiyye li’l-Kitab, 1981.
Yücel, Yaşar. I. Selim Kânûnnâmeleri 1512-1520. Ankara: Tarih Kurumu, 1995.
Zâhir, Fâris. ‘’Neş’et el-Mezheb el-Henefî ve Ri’âset el-Fetvâ el-Henefiyye fi Ahd ed-Devle el-Osmâniyye ve mâ B'adehâ bi İfrîkiyye Tunus Haliyyen ‘’, Mecellet el-Buhûs el-İlmiyye ve’d-Dirâsât el-İslâmiyye 16 (2018): 379.