MUVATTA’ VE SAHÎH-İ BUHÂRÎ ÇERÇEVESİNDE İRSÂL-İTTİSÂL MESELESİ

Erken dönemde telif edilen ve mürsel rivayetleri muhtevi önemli bir eser olan İmâm Mâlik’in (ö. 179/795) Muvatta’ı, gerek Müslüman gerekse gayrimüslim araştırmacılar tarafından pekçok yönüyle çeşitli çalışmalara konu edilmiştir. Aynı şekilde İmâm Buhârî’nin (ö. 256/870) Sahîh’i de hicrî III. yüzyıldaki telifâtın zirvesi kabul edilip geçmişte ve günümüzde pek çok cihetten incelenip tetkik edilmiştir. Muvatta’ ve Sahîh-i Buhârî arasındaki ilişki bazen müstakil eserlerde bazen belli başlıklar altında ele alınarak her iki kitabın müşterek yönleri, ravileri, rivayetler arasındaki benzerlikleri, farklılıkları, müelliflerinin ortak özellikleri-yöntemleri inceleme konusu olmuştur. İsnâdın sorulmaya başlandığı dönem ve bu dönemi müteakip sistematik şekilde kullanımı ile hadis tarihinin ilk asırlarına ait çalışmalarda hadis rivâyetinin genel karakteristiği, hem isnâdlı nakil hem de ilgili döneme ait kitapların yapısı hakkında önemli bilgiler sunmaya elverişli konulardır. Bu sebeple şifâhî ve yazılı rivâyet meselesi ile ilişkili olmak üzere isnâdın başlangıcı ve teşekkülü araştırıldığında başta oryantalist literatür olmak üzere modern dönemde kaleme alınan pek çok çalışmada Muvatta’ ve Kütüb-i sitte’de yer alan rivayetlerin isnadları itibariyle mukayese edildiği görülmektedir. Bu bağlamda özellikle erken dönem eserlerinde yer alan rivayetler, belli özellikleri itibariyle başta Buhârî’nin Sahîh’i olmak üzere temel hadis kitaplarıyla mukayese edilmek suretiyle hadis rivayet tarihi hakkında çeşitli değerlendirmeler yapılmaktadır. Bu makale “bir hadisin irsâl edilmek suretiyle rivayet edilmesi ve aynı hadisin mevsûl tarikle nakledilmesi” konusuna yoğunlaşarak her iki eseri irsâl-ittisâl açısından mukayese etmeyi amaçlamaktadır. Söz konusu amaç, irsâl-ittisâl meselesini ortaya koymak üzere Muvatta’ ve Sahîh-i Buhârî’den seçilen iki rivayetin isnad-metin analizi yapılmak suretiyle gerçekleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

İmâm Mâlik, Muvatta’, Buhârî, el-Câmiu’s-sahîh, İrsâl, İttisâl, Mürsel, Mevsûl, İsnad-metin analizi

The issue of Irsāl and Ittisāl in the in the Context of Muwatta’ and Sahīh of Bukhārī

PDF

___

Albayrak, Ali, “Fuad Sezgin’in Buhârî’nin Kaynakları Kitabı Üzerine Değerlendirmeler”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2016, sayı: 26, s. 51-100.
Albayrak, Ali, Buhârî’nin Kaynakları ve Fuad Sezgin, (İstanbul: İFAV Yayınları, 2020).
Avvâd Hüseyin Halef, “Merâsîlu Sahîhi’l-Buhârî”, Mecelletü’l-Buhûsu’l-Kânûniyye ve’l-İktisâdiyye, Mısır, 2001.
Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl, el-Câmiu’s-sahîhu’l-müsned min hadîsi Rasûlillâh sallallâhu ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmihi, I-IX, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, I. Baskı, Dâru Tavki’n-necât, 1422.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, Risâletü Ebî Dâvûd ilâ ehli Mekke fî vaṣfi Sünenihî, thk. Muhammed es-Sabbâğ, Beyrut, ts. (nşr. Daru’l-Arabiyye).
Erul, Bünyamin, “Hicrî II. Asırda Rivâyet Üslûbu (I)-Rivâyet Açısından Ma’mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Câmi’i”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLIII/1, 2002, s. 27-61.
İbn ‘Abdilberr, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf b. ‘Abdillâh b. Muhammed, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meânî ve’l-esânîd, Rabat, 1992.
İbn Balabân, ‘Alâüddîn ‘Ali b. Balabân el-Fârisî, el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, I-XVIII, thk. Şu‘ayb el-Arnavût, Müessesetür’r-Risâle, Beyrut, 1408/1988-1412/1991.
İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ebu’l-Fadl Ahmed b. ‘Ali, Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî (thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî ve Muhibbüddin el-Hatîb), Beyrut, 1379/1960.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî el-Büstî, ‘İlelü’l-ahbâr ve ma‘rifetü ruvâti’l-âsâr, Mektebetü’r-rüşd, Riyad, 1422/2001.
İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik, el-Muvatta’ (Ebû Mus‘ab Rivâyeti), thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Mahmûd Muhammed Halîl, I-II, 2. Baskı, Beyrut, 1418/1998.
İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik, el-Muvatta’ (Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî Rivâyeti, Leknevî’nin et-Ta‘lîku’l-mümecced’i ile birlikte), thk. Takıyyüddîn en-Nedvî, I-III, Dâru’l-kalem, 1. Baskı, Dımaşk, 1413/1992.
İmâm Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik, Muvattaü’l-İmâm Mâlik, thk. M. Mustafâ el-A‘zamî, I-VIII, Müessesetü Zayed b. Sultân Âli Nehyân, Abu Dabi, 1425/2004. Kandemir, Yaşar, “el-Câmiu’s-sahîh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, VII, 114-123.
Khalidi, Smain, İmâm Mâlik ve Muvatta’ Adlı Eseri, MÜSBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2002.
Kızılkaya Yılmaz, Rahile, Çağdaş Hadis Tartışmaları ve Muvatta’, İstanbul: İFAV Yayınları, 2020.
Özkan, Halit, “Zührî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zuhri (15.09.2021).
Polat, Salahattin, “Mürsel”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mursel (15.09.2021).
Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, The Clarendon Press, Oxford, 1975.
Sezgin, Fuad, Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, Kitâbiyât, Ankara, 2000.
Sprenger, Alois, “On the Origin and Progress of Writing Down Historical Facts Among the Musalmans,” Journal of the Asiatic Society of Bengal, Calcutta: S.I., 1857.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir, Tenvîrü’l-havâlik şerh ‘alâ Muvatta’i Mâlik, (I-II), el-Mektebetü’t-ticâriyye, Mısır, 1389/1969.
Şâfi‘î, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs, “İhtilâfü’l-hadîs”, el-Ümm, I-XI, thk. Rıf‘at Fevzî ‘Abdülmuttalib, X, Dârü’l-Vefâ, Mansure, 1422/2001.
Şâfi‘î, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs, Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfi‘î, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, [t.y.]
Şahyar, Ataullah, “Sahîhu’l-Buhârî’de Mutâbi’ Hadisler ve Mutâba’atın Amaçları”, Hadis Tetkikleri Dergisi, 2014, cilt: XII, sayı: 1, s. 61-77.
Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd, Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, I-IV, thk. Muhammed Abdülmuhsin et-Türkî, Hicr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr, Cize, 1419-1420/1999.
Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şâkir ve dğr., I-V, Dâru İhyâi’t-turâsi’l-‘arabî, Beyrut, ts.
Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbaki b. Yusuf, Şerhu’z-Zürkânî ‘alâ Muvatta’i’l-İmâm Mâlik, I-IV, Beyrut, ts.