ARAP HALK EDEBİYATINDA MUHĀHE SÖYLEME GELENEĞİ (TARSUS ARAP ALEVİLERİ ÖRNEĞİ)

Bu araştırmada Tarsus Arap Alevilerinin Arapça sözlü edebiyat geleneklerinin bir parçası olan muhāhe (başta kına, nişan törenlerinde gelin, damat ve katılımcılara yönelik olmak üzere asker uğurlama, askerden dönüş, uzun bir ayrılıktan sonra kavuşma, eğitimde gösterilen başarı, mezuniyet vs. gibi hayatın diğer önemli aşamalarında söylenen mani türü ezgiler) örnekleri derlenmiş, halkbilim yöntemleri açısından incelenmiş ve bu örneklerin Arap dünyası halk edebiyatı muhāhe örnekleriyle karşılaştırmalı değerlendirmesi yapılmıştır. Tarsus Arap Alevileri tarafından söylenen muhāhelerin araştırma alanından derlenmesi, tasnif edilmesi ve kayıt altına alınması ile bu türün yaşatılması ve bilim dünyasının hizmetine sunulması amaçlanmıştır. Nitekim küreselleşen dünyada kayıt altına alınmadığı müddetçe Tarsus Arap Alevileri arasında kullanılan Arapça sözlü edebiyat ürünlerinin yakın gelecekte tamamen yok olması oldukça muhtemeldir. Çalışmada, araştırma malzemesinin derlenmesi sırasında alan araştırma metodu ve bu metot dâhilinde gözlem ve görüşme teknikleri kullanılmıştır. Muhāhe örneklerinin derlenmesinde sözlü kaynaklardan yararlanılmıştır. Kaynak kişilerin seçiminde çoğunlukla yöre halkının yönlendirmeleri dikkate alınmıştır. Araştırmamızda faydalandığımız kaynak kişilerin yöre Arapçasını, Arapça sözlü edebiyat ürünlerini ve kültürel değerlerini iyi bilen kişilerden olmasına dikkat edilmiştir. Bu bakımdan araştırmamızın kaynak kişileri genelde Arapça konuşabilen ve anlayabilen 50 yaş üzeri bireylerden oluşmuştur. Sözlü edebiyat ürünlerinin varyantlarına erişebilmek için kaynak kişiler farklı yerleşim yerlerinden seçilmiştir. Alan araştırması sırasında birçok kişiyle görüşülmüş bu kişilerden 26’sı araştırmamız için kaynak şahıs olabilmiştir. Kaynak şahısların biri hariç tamamı kadın katılımcılardan oluşmuştur. Muhāhe metinleri referansla gittiğimiz evlerde, kıraathanelerde, tarla ve iş yerlerinde derlenmiştir. Kaynak kişilerle yapmış olduğumuz görüşmeler derleme araç-gereçlerinden olan ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmıştır. Kaydedilen muhāhe örnekleri yazıya geçirilirken evvela Arap harfleriyle yazımına, lehçenin ses özelliklerini yansıtan metin transkriptine ve her metnin Türkçe çevirisine yer verilmiştir. Sonuç olarak araştırmada özellikle evlilik gibi toplumun sıkça karşılaştığı durumlara dair ürettiği sözlü edebiyatın (muhāhe örneklerinin) diğer sözlü edebiyat türlerine göre daha yaygın ve varyantlarıyla birlikte sayılarının daha fazla olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Tarsus Arap Alevileri tarafından Arapça söylenen muhāhe örneklerinde kullanılan dilin, günlük hayatta kullanılan dilin aksine daha az Türkçe sözvarlığı unsuru barındırdığı ve bu örneklerin genel olarak Arap dünyası halk edebiyatı muhāhelerinin kendine özgü yapısını, form özelliklerini muhafaza ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Muhâhe, hahalama, Tarsus Arap Alevileri, sözlü edebiyat, Arap halk edebiyatı

The Tradition of Saying Muhāhe in Arabic Folk Literature (Example of Tarsus Arab Alevis)

PDF

___

Abbas, Hasan. el-Mūsiḳī et-taḳlīdiyye fī Sūriyā. Paris: UNESCO, 2018.
Abduddāyim, Muhammed. el-Kelimātu’t-Turkiyye fī ḳavāidi’l-luġati’l-‘Arabiyye ve’l-lehceti’s-Sūriyye. Humus: yy, 2006.
Abdurrahim, Yasin. Mavsū‘atu’l-‘āmmiyyeti’s-Sūriyye. Dımeşk: Vizāratu’s-Sekāfe, 2012.
Acat, Yaşar. “Anadolu’da Konuşulan Arap Diyalektleri Üzerine Avrupa ve Türkiye’de Yapılan Çalışmalar”. Turkish Studies 13/5 (2018), 29-44.
Alp, Musa. “Kelimelerin Göçü: Türkçe Nispet Eki “-ci’nin” Şam Bölgesi (Suriye, Ürdün, Filistin Ve Lübnan) Arap Halk Ağzında Kullanımı Hakkında Bir Araştırma”. Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2007), 179-226.
Bekr, Mahmut. Urcūzetu’l-Mer’e fī bilādi’ş-Şām -el-Muhāhāt-. Dımeşk: Menşūrātu Vizārati’s-Sekāfe, 2014.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
Dāye, Muhammed Rıdvān. Mu‘cemu’l-‘āmmi’l-faṣīḥ min kelāmi ehli’ş-Şām. Dımeşk: Dāru’l-Fikr, 2004.
Ebū İsmail, Nasr. el-Uṣūl ve’l-funūn -şi‘ru’l-aġāni’ş-şa‘biyye ve’l-ehāzīc fī terāsi cebeli’l-Arab-. Şam: Menşūrātu’l-Hey’eti’l-‘Āmmeti’s-Sūriyye li’l-Kitāb, 2012.
Enīs, İbrahim. Mūsīḳa’ş-şi‘r. Kahire: Mektebetu Encūli’l-Mısrıyye, 1952.
Ġavānim, Muhammed. “Aġāni’n-nisā fi’l-Ürdün”. el-Mecelletu’l-Ürdüniyye li’l-Funūn 2/1 (2019), 1-36.
Harakāt, Mustafa. Evzānu’ş-şi‘r. Kahire: ed-Dāru’s-Sekāfiyye li’n-Neşr, 1998.
Hassād. Küllu’ṭ-ṭarab fī henhūnāti Ḥaleb. b.y.: Arşīfu Haleb el-Vatanī, 1955.
Huxley, Henry Minor. “Syrian Songs, Proverbs, and Stories Collected, Translated, and Annotated”. Journal of the American Oriental Society 23 (1902), 175-288.
İbn Manzūr, Ebu’l-Fazl Cemāluddīn Muhammed b. Mükerrem b. Alī b. Ahmed el-Ensārī. Lisānu’l ‘Arab. thk. ‘Āmir Hasan Haydar. Beyrut: Dāru’l Kutubi’l-‘İlmiyye, 1971.
Kal‘acî, Abdulfettah. Dırāsāt ve nuṣūṣ fi'ş-şi‘ri'ş-şa‘bi'l-ġınā‘ī. Şam: Menşūrātu Vizārati's-Sekāfe, 2009.
Nabhan, Fatıma. Osmanlı Türkçesinin Halep Lehçesine Etkisi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Özcan, Yusuf. Tarsus Araplarının Sözlü Edebiyatı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Prochazka, Stephan. “From Language Contact to Language Death: the Example of the Arabic Spoken in Cilicia (Southern Turkey)”. Orientalia Suecana 48 (1999), 115-125.
Prochazka, Stephan. “Women’s Wedding Songs From Adana: Forty Quatrains in Cilician Arabic”. Estudios De Dialectología Norteafricana Y Andalusí 13 (2009), 235-255.
Rosenhouse, Judith. “A Comparative Study of Women’s Wedding Songs in Colloquial Arabic”. Estudios De Dialectología Norteafricana Y Andalusí 5 (2000), 29-48.
Sādır, Karin. Zeġārīdu’l-a‘rās fī bilādi’ş-Şām. Dımeşk: Menşūrātu Vizārati’s-Sekāfe, 2010.
Tuzcu, Kemal. “Arap Şiirinde Recezin Ortaya Çıkışı”. Nüsha Dergisi 35 (2012), 109-129.
Zebīdī, Seyyid Muhammed Murtazā. Tācu’l-‘arūs min cevāhiri’l-ḳāmūs. thk. Abdulmun‘im Halīl İbrāhīm. Beyrut: Dāru’l Kutubi’l-‘Ilmiyye, 2012.