KAYGIYLA BAŞA ÇIKMADA İNŞİRÂH/HİSLERİ GENİŞLETME: KURAMSAL BİR MODEL DENEMESİ

Bu çalışmada, zor yaşam olaylarına maruz kalan bir insanın yaşadığı kaygıyla başa çıkabilmesinde, “Kur’an temelli inşirâh (hisleri genişletme) kavramı üzerinden yerel bir model önerilebilir mi?” sorusuna cevap aranmaktadır. Amacı ise “Biz senin göğsümü genişletmedik mi?” (İnşirah suresi, 1) ayetine dayanarak yaşanan psikolojik sorunlara karşı algı ve hisleri genişletmenin işlevsel değerini ortaya koymak, buradan hareketle bilim dünyasına evrenselle yereli harmanlayan, Doğu bilgeliğiyle Batının bilimselliğini iç içe sokan kuramsal bir model denemesi sunmaktır. Veriler literatür taramasına dayalı olarak toplanmış, betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Kaynaklardan edinilen bilgilere göre inkıta-ı vahiy (vahyin bir müddet kesilmesi hadisesi) yaşadığı dönemde iç ve dış faktörlerin etkisiyle kaygı ve endişe düzeyi ziyadesiyle yükselen Hz. Peygamber, zihinsel ve duygusal açıdan sıkıntılı günler geçirmiştir. Bununla birlikte o, Duhâ suresinin nüzulü ile kendisini rahatsız eden duygu ve düşüncelerden (kaygı halinden) kurtulmuştur. İnşirah suresinde ise Hz. Peygamberin yaşadığı sıkıntılı hallerden neden ve nasıl kurtulduğuna yönelik psikolojik izahlar mevcuttur. Duhâ ve İnşirâh surelerinde vurgulanan hususları çözümleyecek ve günümüz kavramlarıyla ifade edecek olursak şu tespiti yapabiliriz: Her iki surenin nüzul sebebi, anlamı ve verdiği mesajlar; kısmen bilişsel davranışçı, kısmen fenomenolojik, kısmen varoluşçu danışma kuramları kapsamında değerlendirilebilecek özgün bir model içermektedir. Ancak vurgulamak gerekir ki söz konusu özgünlük, Batılı yaklaşımların eklektik bir şekilde sunumundan değil İslam bilgi anlayışı ve insan modelinden kaynaklanmaktadır. “İnşirah” modelinde insan, kartezyen felsefeden mülhem bilinç-beden, şekil-öz, madde-mana, fizik-metafizik ayrımına tâbi değildir. Bu nedenle bahsi geçen çağdaş psikolojik danışma kuramları için “kısmen” ifadesi özellikle kullanılmıştır. Çünkü inşirah modelinde sadece bilişsel düzeyde yanlış ve mantıksız düşüncelerden kurtulmak değil göğsün genişle(til)mesi de önemlidir. Bu bağlamda, inşirâh ya da hisleri genişletme haline yönelik açıklamalar ve verilen örnekler, Kur’an-ı Kerim ve İslam kültürüne dayalıdır. Bununla birlikte önerilen model her ne kadar yerellik içerse de Batılı kuramlara bütünüyle ters değildir.

Anahtar Kelimeler:

İnşirâh, Hz. Muhammed, kaygı, dindarlık, manevi danışmanlık.

Inshirah/Emotional Relief in Dealing with Anxiety: A Proposal for A Theoretical Model

In this study, an answer to the following question is sought: “Can a local model based on the Quranic concept of inshirah (emotional relief) be proposed for humans who -having experienced difficult events- dealing with anxiety?”. The purpose of the study is to propose a theoretical model -based on Surah Al-Inshirah: 1: “Have We not uplifted your heart for you?”- which demonstrates the functional value of perceptional and emotional relief in the face of psychological problems, blends the universal and local in a scientific perspective and combines the Eastern wisdom with the Western scientific approach. The data has been collected based on a literature review and examined with the descriptive analysis technique. According to the sources on the issue, the Prophet experienced some troublesome days in a period where revelations were interrupted as his level of anxiety rose considerably due to some internal and external factors. He, however, was able to move past these feelings and thoughts (the situation of anxiety) with the revelation of Surah Ad-Duhaa. The Surah Al-Inshirah contains pshychological explanations as to why and how the Prophet had overcome these troubles. The following observations can be made when we analyze what the two aforementioned surahs emphasize and reformulate these in today’s concepts: A model, which can be considered within the framework of partially phenomenological and partially existentialist counseling theories, can be inferred from the reason for revelations of both surahs, their meaning and the messages they convey. It must be emphasized, however, this authenticity results from the Islamic understanding of knowledge and the modality of human, and not from an eclectic presentation of Western approaches. In the “Inshirah” model, the human is not subject to the consciousness-body, form-essence, material-meaning, physical-metaphysical distinction inspired from the Cartesian philosophy. Therefore, the word “partially” has been used intentionally with reference to the aforementioned modern psychological counseling theories. This is because in the Inshirah model, it is important not only to overcome the wrong or illogical thoughts but also to expand one’s heart (or let one’s hart expand). In this context, the explanations and examples about the situation of inshirah or emotional relief are based on the Quran and the Islamic culture. Nevertheless, the proposed model -despite being local- not entirely adverse to the Western theories

Keywords:

Inshirah, prophet Muhammad, anxiety, religiosity, spiritual counseling,

PDF

___

Akçay, M. (2000). Vahiyde Fetret Problemi Üzerine Bir İnceleme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 79-88.
Allport, G. W. (2004). Birey ve Dini (Çev. Bilal Sambur). Ankara: Elis Yayınları.
Altıntaş, E. (2010). Çağdaş Eğitim Sisteminde Öğrenci Kişilik Hizmetleri ve Rehberlik. (Ed. G. Can). Psikolojik Danışma ve Rehberlik içinde (ss. 1-27). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Alûsî, M. (trz.) Ruhu’l-Meâni fi Tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: İdaretu’t-Tıbaati’l-Meniriyye.
Apaydın, H. (2010). Ruh Sağlığı‐Din İlişkisi Araştırmalarına Bir Bakış. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10 (2)v, 59‐77.
Argyle, M. (2022). Din ve Psikoloji (Çev. Hatice Büşra Gök): İstanbul: İz Yayınları.
Ayten, A. (2015). Dindarlık Ruhsal ve Fiziksel Sağlığı Etkiler mi? A. Ayten (ed.) Din, Erdem ve Sağlık içinde (ss. 19-91) İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Ayten, A. (2021). Tanrı'ya Sığınmak / Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık.
Beit-Hallahmi, B. & Argyle, M. (1997). The Psychology of Religious Behavoir, Belief and Experience. London & New York: Routledge.
Boehnlein, J. K. (2006). Religion and Spirituality in Psychiatric Care: Looking Back, Looking Ahead. Transcultural Psychiatry 43 (4), 634-651.
Buhârî (1979). el-Câmiu’s-Sahîh I-VIII. İstanbul: Cağrı Yayınları.
Cohen, A. B. & Koenig, H. G. (2005). Spirituality in Palliative Care. Geriatric Times. (http://www.geriatrictimes.com/g021225.html).
Doğan, M. (2016). Sabır Psikolojisi: Pozitif Psikoloji Bağlamında Bir Araştırma. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Doğanay, S. (2019). Acı ve Tahammül. Ankara: Maarif Mektepleri.
Ege, R. (2015). Din Hizmetlerinde Rehberlik. (Ed. R. Doğan ve R. Ege) Din Hizmetlerinde Rehberlik ve İletişim içinde (ss. 47-76). Ankara: Grafiker Yayınları.
Eisenbegr, S. & Delaney, D. (1993). Psikolojik Danışma Süreci (çev. N. Ören, M. Takkaç). İstanbul: MEB Yayınları.
Elmalılı, M. H. Y. (trz). Hak Dini Kur’an Dili 9 (Sdlş: İ. Karaçam, E. Işık, N. Bolelli, A. Yücel ve N. Yılmaz). İstanbul: Azim Dağıtım.
Erul, B. (2012). Varaka b. Nevfel. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 517-518.
Eryücel, S. (2018). Yaşam Olayları ve Dini Başa Çıkma. Beau Bassin: Lambert.
Esen Ateş, N. (2019). Din ve Başa Çıkma. Gaziler, Gazi ve Şehit Yakınları Örneği. İstanbul: Akademisyen Kitabevi.
Geçtan, E. (1995). Psikodinamik Psikiyatri ve Normal Dışı Davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Gürsu, O. (2015). Ergenlik Dönemi Dindarlığı ile Ruh Sağlığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Harran İlahiyat Dergisi 20 (34), 49-76.
Hamidullah, M. (2003). İslam Peygamberi (Çev. S. Tuğ). Ankara: Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı.
Holm, H. G. (2004). Din Psikolojisine Giriş (Çev. A. Bahadır). İstanbul: İnsan Yayınları.
Hood, C., Mangham, C., McGuirie, D. & Leigh, G. (1995). Explorer les liens entre la santé mentale et l’usage de substances. Section I: Document de travail et Section II: Table ronde. Canada: Stratégie Canadienne Antidrogue.
İbn-i Hişam (1992). Hz. Muhammed’in Hayatı: es-Siret’ün-Nebeviyye (Çev. İ. Hasan, N. Çağatay). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İsfehânî, R. (trz.). el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Marife.
James, W. (1931). L’Expérience Religieuse: Essai de Psychologie Descriptive (Traduit par F. Abazit). Paris: Félix Alcan. Karapınar, A. (2016). Zorluk ve Sıkıntıların Aşılmasında Manevi Destek: İnşirah Suresi Örneğinde Hz. Muhammed (sav)'in Hayatı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Köksal, M. A. (1989). İslam Tarihi 3. İstanbul: Şamil Yayınevi.
Köylü, M. (2010). Ruh ve Beden Sağlığı ile Din İlişkisi Üzerine Yapılan Araştırmaların Bir Değerlendirmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28, 5-36.
Kula, M. N. (2021) Zorluk ve Sıkıntılarla Başa Çıkma Süreçlerinde Manevi Destek Örneği Olarak İnşirah Suresi Üzerine Psikolojik Analizler. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 3(3), 9-23.
Larson, D B. & Larson, S. S. (2003). Spirituality's Potential Relevance to Physical and Emotional Health: A Brief Review of The Quantitative Research. Journal of Psychology and Theology 31 (1), 37-51.
Mevdûdî, E. A. (1989). Tefhimu’l-Kur’ân: Kur’ân’ın Anlamı ve Tefsiri: Kur’an’ın Anlamı (Çev. M. Han Kayani ve ark.). İstanbul: İnsan Yayınları.
Moreira-Almeida, A., Lotufo, N. F. & Koenig, H. G. (2006). Religiousness and Mental Health: A Review. Journal: Revista Brasileira de Psiquiatria, 28 (3), 242-250.
Oral, O. (2017a). Mâtürîdî’de İnşirâh Sûresi ve Psikososyal İmânî Hikmetler. TİDSAD: Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies, 4 (15), 156-175.
Oral, O. (2017b). Fahreddin Râzî'ye Göre İnşirâh Sûresi'nin Psikososyal İmânî Hakikatleri. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 4 (17), 230-244
Pargament, K. I. (1997). The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: The Guilford Pres.
Pargament, K. I. (2005). Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri ve Faydaları Üzerine Bir Değerlendirme (Çev. A. U. Mehmedoğlu). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1), 279-313.
Peck, M. S. (2003). Az Seçilen Yol: Sevginin, Geleneksel Değerlerin ve Ruhsal Tekamülün Psikolojisine Yeni Bir Bakış (Çev. R. Özer). İstanbul: Akaşa Yayınları.
Râzî, F. (1995). Tefsîr-i Kebîr: Mefâtîhu’l-Gayb 23 (Çev. Komisyon). Akçağ Yayınları.
Rew, L. & Wong Y. J. (2006). A Systematic Review of Associations Among Religiosty / Spirituality and Adolescent Health Attitudes and Behaviors. Journal of Adolescent Health, 38 (4) 433-442.
Ross, C. E. (1990). Religion and Psychological Distress. Journal for the Scientific Study of Religion 29 (2), 236-245.
Sommers-Flanagan, J. & Sommers-Flanagan, R. (2015). Klinik Görüşme (Çev. G. Akbaş, L. Korkmaz). İstanbul: İthaki yayınları.
Tajfel, H. & Turner, J. C. (1986). An Integrative Theory of Intergroup Conflict. In: W. G. Austin & S. Worchel (Eds), The Social Psychology of Intergroup Relations (pp. 7-24). California: Brooks Cole.
Tajfel, H. (1972). La Catégorisation Sociale. In: S. Moscovisi (Ed), Introduction à la Psychologie Sociale I (pp. 272-302) Paris: Librairie Larousse.
Tokur, B. (2017). Stres ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Tokur, B. (2018). İmtihan Psikolojisi. Ankara: Fecr Yayınları.
Vural, F. (2015). Sebepleri ve Sonuçları Bakımından Fetret-i Vahiy Meselesi Üzerine Bir İnceleme. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 83-102.
Wong, Y. J., Rew, L. & Slaikeu, K. D. (2006). A Systematic Review of Recent Research on Adolescent Religiosity/Spirituality and Mental Health. Issues in Mental Health Nursing, 27 (2) 161-183.
Yaparel, R. (1987). Yirmi-Kırk Yaş Arası Kişilerde Dinî Hayat ile Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yaparel, R. (1994). Depresyon ve Dini İnançlar İle Tabiatüstü Nedensel Yüklemeler Arasındaki İlişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 275-299.
Yapıcı, A. & Koçak, A. (2017). Türkiye’de Ruh Sağlığı, Maneviyat ve Dindarlık: Meta-Analitik Bir Değerlendirme. H. Hökelekli (Ed.). Din, Değerler ve Sağlık içinde (ss.65-116). İstanbul: DEM Yayınları.
Yapıcı, A. (2007). Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınları.
Yapıcı, A. (2020). Zor Zamanlarda Dindarlık ve Maneviyatın Ruh Sağlığına Etkisi. B. Demirtaş (Ed.) Salgın Zamanında Manevi Destek içinde (ss. 35-47). Ankara: DİB Yayınları.