GELENEK AKTARIMI: ATALAR DİNİ (MISIR KÜLTÜRÜ, HZ. MUSA VE İSRAİLOĞULLARI ÖRNEĞİ)

İnsanoğlu, tarih boyunca içerisinde yaşadığı toplumun geleneğinden az veya çok etkilenmiştir. Kendisinden etkilenilen gelenek ise gücünü, bir toplumun onayını alması yoluyla uzun yıllar içerisinde meydana getirilen bir sistem olmasına borçludur denebilir. Geleneğin en önemli özelliklerinden biri onun toplum tarafından sıkı sıkıya korunarak yeni nesillere/insanlara aktarılma çabasının öznesi olmasıdır. Keza insanoğlu kendisini, atalarından devraldığı geleneği sonraki nesillere/insanlara aktarmakla mesul addetme eğilimine sahiptir. Bu bağlamda bir toplumun önceki nesillerden/insanlardan kendilerine tevarüs eden gelenek sistemlerinde yer alan dini unsurların bütününü atalar dini olarak ifade edebiliriz. Ancak atalar dini ifadesini sadece kan, soy, ırk vb. bağları bulunan kişilerden intikal eden gelenek kalıpları gibi bir anlam alanıyla sınırlı tutmak doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Zira bir toplum kendi öz atalarından miras kalan geleneği benimseyebileceği gibi, başka toplumların gelenek sistemindeki unsurları da kabul ederek gelenekleştirebilir. Bu bağlamda çalışmamızda yer alan atalar dini ifadelendirmesiyle kan, soy, ırk vb. bağları bulunmasa dahi, kendisinden etkilenilen toplumun atalarından tevarüs etmiş olan gelenek sistemi kastedilmektedir. Nitekim İsrailoğulları’nın, Mısır toplumunun atalar dininden etkilenmeleri buna bir örneklik teşkil etmektedir. Bu minvalde çalışmamız da Mısır’ın atalar inancını izah etme ve İsrailoğulları’nın, bölgenin hâkim gelenek sisteminden etkilenmelerinin mahiyetini gerekçeleriyle beraber ele alma amacı taşımaktadır. Ayrıca bu araştırma, geleneğin insan üzerindeki baskın gücünü de göstermesi açısından önemli birtakım veriler sunacaktır. Hemen belirtmemiz gerekir ki bu çalışma multidisipliner bir yapı arz etmekle beraber esasında bir tefsir çalışmasıdır. Zira vuzuha kavuşturmayı amaçladığımız Mısır’ın atalar dini ve İsrailoğulları’na etkisi, Yûnus sûresi 78. âyette zikredilen Firavun ve halkının, atalarından görüp öğrenmiş oldukları dinin mahiyetini ortaya koyma gayesiyle ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Atalar Dini, Mısır, Hz. Musa, İsrailoğulları, Yahudilik

Tradition Transfer: Ancestors Religion (Egyptian Culture, Example of Prophet Moses and Children of Israel)

Throughout history, human beings have been more or less influenced by the tradition of the society in which they live. It can be said that the power of tradition is due to the fact that it is a system created over many years through the approval of a society. One of the most important features of the tradition is that it is the subject of the effort of transferring it to new generations/people by being strictly protected by the society. Likewise, human beings have a tendency to consider themselves responsible for transferring the tradition inherited from their ancestors to the next generations/people. In this context, we can express the tradition system of a society inherited from previous generations/people as the ancestors religion. However, it would not be the right approach to limit the expression of ancestors religion to a meaning area such as tradition patterns inherited from people with blood, lineage, race and similar ties. Because a society can adopt the tradition inherited from its own ancestors, as well as accept the elements in the tradition system of other societies. In this context, the expression of ancestors religion in our study refers to the tradition system inherited from the ancestors of the society affected by oneself, even if they do not have blood, lineage, race or similar ties. As a matter of fact, the fact that the Israelites were influenced by the ancestors religion of the Egyptian society is an example of this. In this manner, our study aims to explain the belief in the ancestors of Egypt and to deal with the nature of the Israelites’ being influenced by the dominant tradition system of the region, with reasons. In addition, this research will provide some important data in terms of showing the dominant power of tradition on people. It should be noted that although this study has a multidisciplinary structure, it is essentially a study of tafsir. The ancestors religion of Egypt and its effect on the Children of Israel, which we aim to clarify, will be discussed with the aim of revealing the nature of the religion that the Pharaoh and his people had seen and learned from their ancestors, as described in the 78th verse of Surah Yunus.

Keywords:

Ancestors Religion, Egypt, Moses, Israelites, Judaism.,

PDF

___

“Canaan”, Oxford Dictionary of English, Oxford Dictionary Press, 2014.
Adam, Baki‚ “Yahudilik ve Şiddet”, İslâmiyât, 2002, cilt: 5, sayı: 1.
Ak, Ayhan, “Hz. Musa İle İlgili Ayetler ve Hadisler Örnekleminde Aksiyolojinin Kitâb ve Sünnet Ekseninde İnşası”, İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2020, sayı: 9.
Albayrak, Kadir, “İsrailoğulları’nın ‘Altın Buzağı’sı ve ‘Kızıl İnek’i”, Bilimname, 2004, cilt: 2, sayı: 5.
Armstrong, Karen, Mitlerin Kısa Tarihi, çev. Dilek Şendil, Alfa Yayınları, İstanbul 2014.
Assman, Jan, Death and Salvation in Ancient Egypt, çev. David Lorton, Cornell University Press, New York 2005.
Assman, Jan, Of God and Gods Egypt, Israel, and the Rise of Monotheism, The University of Wisconsin Press, London 2008.
Aydın, Mehmet, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Din Bilimleri Yayınları, Konya 2005.
Aydın, Şükrü, “Kur’an’a Göre Yahudiliğin Mısır Dönemi ve Bu Dönemdeki Bölge Halklarının Karakter Yapıları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2016, cilt: 9, sayı: 47.
Bardakoğlu, Ali, “İsbat”, DİA, İstanbul 2000.
Bardakoğlu, Ali, “Kasâme”, DİA, İstanbul 2001.
Batuk, Cengiz, “Tanrı’nın Asi Çocukları: ‘Zalimlik ve Mazlumluk Arasında Şiddet Sarmalındaki Yahudiler’, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2008, cilt: 5, sayı: 1.
Bekiroğlu, Harun-Taşdoğan, Ahmet, “İsrâiloğulları’nın Taşıdığı Yük Meselesi: Tâhâ Sûresi 20/87. Âyetiyle İlgili Bir İnceleme”, Diyanet İlmî Dergi, 2020, cilt: 56, sayı: 3.
Boz, Halit, “Kur’an ve Tevrat’ta Hz. Yusuf”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı: 14, 2017. Brier, Bob-Hobbs, Hoyt, The Ancient Egyptians, GreenWood Publishing, 2008.
Budge, E. A. Wallis, The Gods of Egyptians or Studies in Egyptian Mythology, The Open Court Publishing Company, London 1901.
Budge, E. A. Wallis, The Gods of the Egyptians or Studies in Egyptian Mythology, Methuen Publishing, London 1904.
Budge, E. A. Wallis; Wilson, Epiphanius, The Ancient Egyptian Book of The Dead, Wellfleet Press, New York 2016.
Bunson, Margaret R., Encyclopedia of Ancient Egypt, Facts on File Library of World History, New York 2002.
Christensen, Wendy, Empire of The Ancient Egypt, Facts on File, New York 2005.
Çelik, Hüseyin, “İsrailoğullarının İnekle İmtihanı”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, cilt: 4, sayı: 1.
Çınar, Aynur, “Yahudi Geleneğinde On İki Ata: İsrail’in Oğulları”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2018, sayı: 16.
Çiçek, Emrullah, Eskiçağ’da Mısır, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2014.
Çiftçi, Meryem K., Eski Mısır Dininde Tanrı ve Öte Dünya İnancı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2010.
David, Rosalie, The Experience of Ancient Egypt, Routledge, New York 2000.
Davies, Gordon F., Israel in Egypt Reading Exodus 1-2, Sheffield Academic Press, Sheffield 1992.
Dell, Christopher, The Occult, Witchcraft & Magic, Thames & Hudson, China 2016.
Ebu’l-A’lâ Mevdûdî, Tefhimu’l-Kur’ân, çev. Ahmed Asrar, Bengisu Yayıncılık, İstanbul 1997.
Eliade, Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, çev. Ali Berktay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2003.
Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 2018.
Eşmeli, İsmet, “İnanç ve İbadetlere Etkisi Bağlamında Yahudi Sürgünü”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2021, cilt:8, sayı:2.
Eyüpoğlu, Osman-Okuyan, Mehmet, “Kur’an’ın Sosyo-Kültürel Koşulları Dikkate Alışı: Ma’ruf Kavramı Örneği”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, sayı: 26-27.
Gaer, Joseph, “Yahudilik: Bir çok Peygamberin Dini”, çev. Osman Zahid Çiftçi, Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2014, sayı: 1.
Gezmez, Arzu, Siyasi ve Sosyal Açıdan Eski Mısır Dini, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik 2019.
Güler, İlhami, “Tarih ve ‘Tarih-Dışı’ Arasında Gelenek”, Kelam Araştırmaları Dergisi, cilt: 3, sayı: 2, 2005.
Harman, Ömer Faruk, “Firavun”, DİA, İstanbul 1996.
Harman, Ömer Faruk, “Hârûn”, DİA, İstanbul 1997.
Harman, Ömer Faruk, “Yûsuf”, DİA, İstanbul 2013.
Harman, Ömer Faruk, “Mûsâ”, DİA, Ankara 2020.
Hawass, Zahi, The Secrets of the Sphinx Restoration Past and Present, The American University in Cairo Press, Egypt 1998.
Hoffmeier, James K., Israel in Egypt The Evidence fort he Authenticity of the Exodus Tradition, Oxford University Press, New York 1996.
https://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and-religion/judaism-biographies/moses (3 Mayıs 2022 15.26.)
https://www.worldhistory.org/Moses/ (3 Mayıs 2022 15.49.)
Ikram, Salima, “Afterlife Beliefs and Burial Customs”, The Egyptian World, ed. Toby Wilkinson, The Cromwell Press, Great Britain 2007.
Işık, Emin, “Bakara”, DİA, İstanbul 1991.
Izutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve İnsan, çev. M. Kürşad Atalar, Pınar Yayınları, İstanbul 2019.
İnan, Afet, Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
Karaman, Hayrettin v.dğr., Kur’an Yolu Tefsiri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
Kasapoğlu, Abdurrahman, “Hz. Mûsâ Kıssasında Korku Fenomeni”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2008, cilt: 8, sayı:1.
Kurhan, Mürüvvet, “Eski İmparatorluk Devrinde Tanrı Rê”, Belleten, 1993, cilt: 57, sayı: 218.
Kurhan, Mürüvvet, “Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi” Eski Mısır Dini, ed. Ekrem Sarıkçıoğlu, Fakülte Kitabevi, Isparta 2002.
Kuzgun, Şaban, “Hâmân”, DİA, İstanbul 1997.
Küçük, Abdurrahman v.dğr, Dinler Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2017.
Maden, Şükrü; Yiğitoğlu, Mustafa, “Kur’an-ı Kerim ve Eski Ahit Bağlamında Buzağıya Tapan İsrailoğulları’na Ölüm Cezası Verilme Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Dergisi, 2018, cilt: 6, sayı: 11.
Meral, Yasin, “’Senin Derdin Neydi ey Sâmirî? (20/Tâ-hâ:95)’”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017, cilt: 58, sayı: 2.
Meral, Yasin, Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.
Müller, W. Max, Mısır Mitolojisi, Maya Kitap, İstanbul 2020.
Olgun, Hakan, “Ugarit Metinleri Çerçevesinde Baal Tapıcılığı ve İsrailoğullarına Etkisi”, Cahiliye Araplarının İlahları, ed. Mehmet Mahfuz Söylemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
Olgun, Hakan, “Hz. Musa’nın Yüzleştiği Statüko: Kadim Mısır’ın Ma’at Doktrini”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2018.
Oppenheim, A. Leo, The Interpretation of Dreams in the Ancient Near East, With a translation of an Assyrian Dream-Book, New Series, 46, 3, Philadelphia 1965.
Pinch, Geraldine, Magic in Ancient Egypt, British Museum Press, 1994.
Plutarchus, Mestrius, Moralia, çev. Frank Cole Babbitt, ed. Jeffrey Henderson, Harvard University Press, 1936.
Remler, Pat, Egyptian Mythology A to Z, İnfobase Publishing, New York 2006.
Reşîd Rızâ, Tefsîru’l-Menâr, Dâru’l-Menâr, Kahire, 1947.
Ruiz, Ana, The Spirit of Ancient Egypt, Algora Publishing, New York 2001.
Salihoğlu, Mahmut, “Sâmirî”, DİA, İstanbul 2009.
Samuel Noah Kramer, The Sumerians, Their History, Culture, and Character. University of Chicago Press, 1963.
Sayce, Archibald Henry, The Religions of Ancient Egypt and Babylonie The Gifford Lectures on the Ancient Egyptian and Babylonian Conception of the Divine Delivered in Aberdeen, T. & T. Clark, 1903.
Schimmel, Annamarie, Dinler Tarihine Giriş, ed. Recep Kibar, Kırkambar Yayınları, İstanbul 1999.
Sherbok, Dan Cohn, Judaism History, Belief and Practice, Routledge Press, London 2003.
Sipahioğlu, Mukadder, “Tevrat ve Kur’an’ı Antik Mısır Düşüncesi Işığında Okuma: Hz. Musa’nın Yılana Dönüşen Asası”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2020, cilt: 19, sayı: 2.
Sipahioğlu, Mukadder, Antik Mısır’da Rahip Sınıfı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2020.
Stadler, Martin, “Judgment after Death” (Negative Confession)”, UCLA Encylopedia of Egyptology, ed. Willeke Wendrich, Los Angeles 2008.
Şamlıoğlu, İbrahim Emre, “Antik Mısır Mitolojisinde Apep-Ra Düellosu ve Hz. Musa’nın Yılana Dönüşen Asası: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2020, cilt: 61, sayı: 1.
Şimşir, Salih Muhammet, Antik Mısır Dininde Kâhinlik, Sihir ve Büyü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.
Tanrıverdi, Hasan, “Din-Kültür İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2018, cilt: 8, sayı: 3.
Tümer, Günay, “Âbâ”, DİA, İstanbul 1998.
Tümer, Günay, “Âzer”, DİA, İstanbul 1991.
Usta, Ahmet, “Ali Reşad’ın Tarih-i Kadiminde İbraniler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, sayı: 14-15.
Ünlü, Kerim Şükrü, Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an’da Yusuf Kıssası, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 2015.
Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî, Esbâbu’n-Nüzûl, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut trs. W. R. F. Browning, Dictionary of the Bible, New York: Oxford University Press, 1996.
Wilkinson, Toby, “Before the Pyramids”, Egypt at its Origins. Studies in Memory of Barbara Adams Proceedings of the International Conference “Origin of the State. Predynastic and Early Dynastic Egypt”, Krakow, 28th August-1st September 2002.
Wilkinson, Toby, The Egyptian World, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2007.
Yakar, Hüseyin, “Kur’an’da Firavunun Dinî Konumuna Dair Âyetler Bağlamında Tefsir Kaynaklarının Değerlendirilmesi”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 2020, sayı: 53.
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1979.
Yiğitoğlu, Mustafa, Yahudilikte Semâvî Mâbed Anlayışı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşâf an Haka’iki Gavamidı’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Mektebetü’l-Ubeykân, Riyad 1998.