Ebü’l-Hasen el-Vâhidî’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsir Tarihindeki Yeri

Bu çalışma, Gazâlî (ö. 505/1111) tarafından tefsirin iktisar, iktisâd ve istiksa diye ifade edilen üç farklı mertebesinin/derecesinin ölçütü olarak gösterilen el-Basît, el-Vasît ve el-Vecîz adlı üç ayrı tefsirin müellifi olan Ebü’l-Hasen el-Vâhidî’nin hayatı, eserleri ve tefsir tarihindeki yerini tanıtmayı, böylece bu büyük müfessirle ilgili ilmî çalışma/araştırma alanına mütevazı bir katkı sunmayı amaçlamaktadır. Makalede önce Vâhidî’nin hayatı ve ilmî kişiliği hakkında bilgi verilecek, ardından eserleri tanıtılacak, daha sonra da üç ayrı tefsirinin belli başlı özellikleri mukayeseli biçimde değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ebü’l-Hasen el-Vâhidî, Tefsir, el-Basît, el-Vasît, el-Vecîz

Abu’l-Hasan al-Wâhidî’s Life, His Works and Place in the History of Qur’anic Exegesis

This study aims to introduce the life and works of Abu’l-Hasan alWâhidî (d. 468/1076) who was the author of three commentaries (on the Qur’an) entitled al-Basît, al-Wasît and al-Wajîz which were regarded as three different levels of the commentary called “iktisar”, “iktisad” and “istiksa” by Ghazâlî (d. 505/1111), and his importance in the history of Qur’anic exegesis, and so humbly contribute to the field of scholarly studies on this distinguished author. In this study, first we will give some information about biography of al-Wâhidî and his scholarship; then we will introduce his works and evaluate comparatively the primary features of his three Qur’an commentaries entitled al-Basît (The Large Commentary), al-Wasît (The Middle Commentary) and al-Wajîz (The Short Commentary).

Keywords:

Abu’l-Hasan al-Wâhidî, Qur’anic exegesis, al-Basît (The Large Commentary), al-Wasît (The Middle Commentary), al-Wajîz (The Short Commentary),

PDF

___

Altundağ, Mustafa, Müfessir el-Vahidi ve “Fadâilu’s-Suver” Adlı Kitabı, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1988.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Ankara 1960.
Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur Supplementband, Leiden 1937
Çetin, Abdurrahman, “Vâhidî”, DİA, İstanbul 2012.
Dâvûdî, Şemseddîn Muhammed b. Ali, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Beyrut trs.
Durmuş, İsmail, “Mütenebbî”, DİA, İstanbul 2006.
Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâ’u Ulûmü’d-Dîn, Beyrut trs.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z- Zamân, nşr. İhsan Abbas, Beyrut 1970.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Saîd, Cemheretü Ensâbi’l-Arab, nşr. Abdusselâm Mu- hammed Hârûn, Kahire 1982.
İbn Kâdî Şühbe, Takiyyüddîn, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye, Beyrut 1987.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbuddîn Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1997.
İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin, en-Nücûmü’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, Beyrut 1992.
İbn Teymiyye, Takiyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm, Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye, Riyad 1986.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, Kitâbü’l-Mevzû‘ât, Beyrut 1995.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Gâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ, nşr. G. Bergstraesser, Beyrut 2006.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-Târîh, Beyrut 1987.
…………, el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb, nşr. İhsan Abbas, Beyrut 1994.
İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, nşr. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût, Beyrut 1989.
İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn, İnbâhü’r-Ruvât alâ Enbâhi’n-Nuhât, Beyrut 1986.
İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî, Ebû Amr Takıyyüddîn, Fetâvâ ve Mesâilü İbni’s-Salâh, nşr. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî, Beyrut 1986.
İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997.
Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdillah, Keşfü’z-Zunûn an Esâmii’l-Kütüb ve’l-Fünûn, İstanbul
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-Müellifîn, Beyrut 1993.
Kettânî, Muhammed b. Ca’fer, Hadis Literatürü: er-Risâletü’l-Mustatrafe, çev. Yusuf Öz- bek, İstanbul 1994.
Mehdî, Cevde Muhammed, el-Vâhidî ve Menhecühû fi’t-Tefsîr, Kahire trs.
Nüveyhiz, Adil, Mu’cemü’l-Müfessirîn min Sadri’l-İslâm hattâ’l Asri’l-Hâzır, Beyrut 1988.
Öztürk, Mustafa, “İslam Tefsir Tarihinde Ana Akımlar ve Paradigmaların Tahlili”, yayınlan- mamış tebliğ.
Saleh, Walid, “The Last of the Nishapuri School of Tafsîr: Al-Wâhidî (d. 468/1076) and His Significance in the History of Qur’anic Exegesis”, Journal of the American Oriental Society, Vol: 126, No: 2 (2006).
Sellheim, R., “al-Wâhidî”, The Enyclopedia of Islam, Leiden 2000.
Sem‘ânî, Ebû Sa‘d b. Muhammed, el-Ensâb, Beyrut 1988.
Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzul’ün Rolü, İstanbul 1994.
Suyûtî, Celâleddîn, Buğyetü’l-Vuât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrahim, y.y., 1979.
…………, el-İtkân fî ‛Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 2006.
Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali, Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-Kübrâ, nşr. Mahmûd M. Tanâhî-Abdülfettâh M. el-Hulvî, y.y.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, es-Sünen, İstanbul 1992.
Turgut, Ali, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, İstanbul 1991.
Tülücü, Süleyman, “Nâbiga ez-Zübyânî”, DİA, İstanbul 2006.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, Esbâbü’n-Nüzûl, Beyrut 1991.
…………, el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, nşr: Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muham- med Muavviz, Beyrut 1994.
…………, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, nşr. Safvan Adnan Dâvûdî, Dımeşk-Beyrut 1415/1995.
…………, et-Tefsîrü’l-Basît, nşr. Muhammed b. Abdullah el-Fevzân ve dğr., Riyad 1430.
Yâfi‘î, Ebû Muhammed Abdullah b. Es‘ad, Mir’âtü’l-Cenân ve İbretü’l-Yakzân, Beyrut 1997.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillah, Mu‘cemü’l-Büldân, Beyrut 1990.
…………, Mu‘cemü’l-‘Udebâ, Beyrut 1993.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Beyrut 1984.
…………, el-İber fî Haberi men Ğaber, nşr. Ebû Hacer Muhammed Zağlûl, Beyrut 1985.
Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Bey- rut 2007.