Bu araştırmada Doğu ve Batı toplumlarını, onların dinî hayatlarını Cemil Meriç’in nasıl anladığı ele alınmaya çalışılmış olup; bu iki kutup arasında kalan Türk toplumunun toplumsal dinamikler açısından nasıl bir değişim süreci içerisinde olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bir toplumun dinini tanımak o topluma dair birçok sosyal gerçekliğin kavranabilmesi için fonksiyonel yararlar sağlayabilmektedir. Cemil Meriç’in bakış açısıyla Doğu toplumlarına bakıldığında: Hindu, Budist, Cainist toplumlarının tabiat öğelerine söz dinletemeyince manevi hayatlarını riyazet ve zühde yönelttikleri görülmektedir. Kadim İran toplumunda ise Zerdüştlük, Ortadoğu’da ortaya çıkan Yahudi toplumunu iyi-kötü, hayır-şer düalizmi açısından etkilemiştir. Batı Toplumlarının dinî hayatına bakıldığında Yahudi toplumsal hayatının kutsal kitap merkezli, tevhid inancına dayanan, seçilmiş kavim odaklı olduğu görülmektedir. Hıristiyan toplumlara gelindiğinde ise başlangıçta siyasetten uzak bir dinî anlayışı benimseyen Hıristiyanların, Hıristiyanlığın devlet dini olarak kabul edilmesi ile siyaseti kendi emelleri doğrultusunda pagan unsurları yok etmek için kullandıkları görülmüştür. Doğu ile Batı arasında kalan Türk toplumuna bakıldığında ise Osmanlı toplumunun İslamiyet ile kendi döneminin zirvesini temsil ettiğini, bir hamle, aksiyon ve mucize medeniyet olduğunu görmekteyiz. Zamanla her medeniyetin düşüşe geçmesi gibi Osmanlı eski gücünü kaybetmiş ve Türk toplumu Batı kaynaklı ideolojilere maruz kalmıştır. Sonuçta ise sosyolojik açıdan bunalımlar yaşayan Türk toplumu sağ-sol olmak üzere ikiye bölünmüş; Türk toplumunda bu gelişmelere bir tepki olarak yeni dinî hareketler ve cemaatler oluşmuştur.