ALİ EL-KÂRÎ’NİN EL-HİDÂYE’DE İSTİDLAL EDİLEN HADİSLERE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ
Mezheplerin oluşum serencamına bakıldığında kurucu imamın yazdığı ya da dikte ettiği eserlerin çok önemli bir konuma sahip olduğu görülmektedir. Zira bu eserler mezhebin temellerini oluşturmaktadır. İlerleyen zamanlarda, mezhebin önde gelen imamları arasındaki görüş ayrılıklarını değerlendiren eserler kaleme alınmıştır. Daha sonra -Hanefî mezhebi özelinde- mezhebin görüşlerinin temellendirmesini yapan, bu görüşlerin dayandığı delilleri zikreden çalışmalar ortaya çıkmıştır. Bütün bu çalışmalar mezhep literatürünü oluşturmakta ve mezhebin kurumsallaşmasını ve usûl geleneğinin oluşmasını sağlamaktadır. Hanefî literatürünün önemli eserlerinden birisi Merginânî’nin el-Hidâye’sidir. Bu eser Hanefî mezhebi içerisinde başvurulan en temel kitaplardan birisi olmuş ve üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Merginânî, bu eserinde Hanefî mezhebi içerisinde en güvenilir görüşleri seçmiş ve zaman zaman bu görüşlerin delillerini zikretmiştir. Merginânî el-Hidâye isimli eserinde hadislerle sıkça istidlal etmektedir. Ancak el-Hidâye’de kullanılan bu hadislerin bir kısmı bazı eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerin başında söz konusu rivayetlerin zayıf olduğu, hadis kaynaklarında geçmediği, Hz. Peygamber’e (s.a.s.) isnat edilmediği vb. yönündeki tenkitler gelmektedir. el-Hidâye’de istidlal edilen hadisler, muhtelif mezheplere mensup bazı alimler tarafından tenkide tâbi tutulmuştur. Bunun yanında Hanefî mezhebine mensup bazı alimler de el-Hidâye’deki hadisleri eleştirmiş ve bu hadisler ile istidlal etmenin mümkün olmadığını belirtmişlerdir. Hanefî mezhebine mensup, el-Hidâye’deki hadisleri eleştiren alimlerden birisi Ali el-Kârî’dir. Ali el-Kârî fıkıh ve hadis alanları başta olmak üzere dini ilimlerde iyi eğitim almış bir alimdir. Muhtelif sahalarda kaleme aldığı ve oldukça yetkin eserleri bu hususu teyit eder mahiyettedir. Ali el-Kârî’nin fürû-ı fıkıh alanında kaleme aldığı eserlerden birisi Fethu Bâbi’l-İnâye’dir. Öncelikle bu eser el-Hidâye’nin üzerine yapılmış çalışmalardan birisi olan en-Nükâye isimli kitabın şerhidir. Ali el-Kârî eserinde Hanefî mezhebinin delillerini zikretmiş ve Hanefî alimlerince yapılan istidlalleri değerlendirmiştir. Bu değerlendirme içerisinde el-Hidâye’ye de sıkça yer vermiş ve Merginânî’nin ileri sürdüğü hadislere yönelik tenkitlerini serdetmiştir. Ali el-Kârî, aynı zamanda muhaddis olması sebebiyle bu hadisleri, hadis kaynaklarından hareketle ele almış ve bu kaynaklardaki bilgilere göre değerlendirmiştir. Ali el-Kârî el-Hidâye’deki hadisler hakkındaki eleştirilerini kaleme aldıktan sonra bazı hadislerin farklı lafızlarla, muhtelif tariklerle rivayet edildiğini belirtmiş ve bu rivayetlerin kaynaklarını zikretmiştir. Müellif aynı zamanda söz konusu rivayetleri aktaran râvî ve rivayetlerde zikredilen sahâbîler hakkında değerlendirme yapmakta ve bu rivayetlerin hücciyet değerini de tartışmaktadır. Ali el-Kârî’nin el-Hidâye’deki rivayetlere yönelik eleştirilerini sunduğu bu eseri, el-Hidâye üzerine yapılmış bir çalışma olması da ayrıca ilgi çekicidir.
Anahtar Kelimeler:
Ali el-Kârî, el-Hidâye, Hadis, Eleştiri
ALI AL-QÂRÎ’S EVALUATIONS ON THE HADITHES USED AS A PROOF IN AL-HIDAYAH
On looking at the emergence process of mazhabs, one can see that the works that the founder imam wrote or dictated have a very important place, as these works form the bases of the mazhab. In the following times, works that evaluate the disagreements between the leading imams of the mazhab were penned. Later on, works that justfy the mazhab’s views and explain the proofs that these views are baesd on, emerged. All these studies form the mazhabic literature and provide the mazhab’s institutionalization and its methodological formation. One of the important works of Hanefian literature is Al-Hidayah by Marginani. The work has been one of the basic reference books and lots of studies have been done on it. In this work, Marginani collects the most reliable views in Hanefian mazhab and he presents the proofs of some views. On looking at the work, one sees that hadithes are often used as a proof. However some hadithes used in Al-Hidayah has been exposed to some critisizm. The chief critisizm is that the hadithes in question are weak, that they are not found in hatdith sources and that they are not attributed to the Prophet and so on. Hadithes that are used as an evidence in Al-Hidayah have been citisized by many scholars from different mazhabs. In addition, some scholars from Hanefian mazhab have critised these hadithes and stated that it is not possible to use them as an evidence. One of the scholars from Hanefian mazhab who critisizes the hadithes in Al-Hidayah is Ali Al-Qari. Ali Al-Qari is a well-educated scholar in religious studies especially in Hadith and Fıqh (İslamic Jurisprudence) and his highly competent works that he has penned in different branches confirm his quality. One of Ali Al-Qari’s works penned in furu al- fıqh (subject matters in Islamic jurisprudence) is Fethu Bab Al- Inayah. Firstly, this work is the sharh (detailed explanation) of the book called Nukayah, one of the studies done on Al-Hidayah. In his work, Ali Al-Qari tells the evidences of Hanfian mazhab and evaluates the evidences used by Hanefian scholars by frequently mentioning Al-Hidayah and critisizing the hadithes put forward by Marginani. Being an hadith expert as well, Ali Al-Qari evaluates these hadithes within hadith terminology. After penning his critique on the hadithes in Al-Hidayah, Ali Al-Qari states that one particular hadith is transmitted in different words and in different narrating channels (tariq) by informing the reference sources of these transmissions (rivayah). The author also evaluates the narraters (ravi) in question and ashab (prophet’s friends) mentioned in these transmissions and discusses these transmissions’ evidential value. It is also interesting that this work by Ali Al-Qari in which he presents his critique on the hadith reports is a study that has been done on Al-Hidayah.
Keywords:
Alı al-Qârî, hadıth, al-Hıdayah, critique,
___
- Adıvar, Adnan, Tarih Boyuca İlim ve Din, 2. Baskı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1969.
- Ahmet Mithat Efendi, Acayib-i Âlem, Haz. Nurullah Şenol, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2004.
- Ahmet Mithat Efendi, Ben Neyim? Hikmet-i Mâddiyyeye Müdâfa’a, Haz. Erdoğan Erbay-Ali Utku. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2012.
- Ahmet Mithat Efendi, Beşir Fuad, Haz: Fazıl Gökçek, İstanbul: Oğlak Yayınları, 1996.
- Ahmet Mithat Efendi, Fazıl ve Feylesof Kızım Fatma Aliye’ye Mektuplar, Haz. F. Samime İnceoğlu-Zeynep Süslü Berktaş, İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
- Ahmet Mithat Efendi, İki Hud’akar, Haz. Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2001.
- Ahmet Mithat Efendi, İstibşar, 1. Baskı, İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası 1893.
- Ahmet Mithat Efendi, Jön Türk, Haz. Ali Şükrü Çoruk-M. Fatih Andı-Kazım Yetiş, Ankara: TDK Yayınevi, 1992.
- Ahmet Mithat Efendi, Menfa, Haz. Handan İnci, İstanbul: Arma Yayınları, 2002.
- Ahmet Mithat Efendi, Müşahedat, Haz. Necmettin Turinay, İstanbul: MEB Yayınevi, 2003.
- Ahmet Mithat Efendi, Nîzâ-ı İlîm ü Din, 1. Baskı İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası, 1896.
- Ahmet Mithat Efendi, Paris’te Bir Türk, Haz., Erol Ülgen, Ankara: TDK Yayınevi, 2000.
- Ahmet Mithat Efendi, Tarih-i Edyan, İstanbul: Hürriyet Matbaası, 1913.
- Akgün, Mehmet, Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
- Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, İzmir: Selçuk Yayınları, 1987.
- Bayrakdar, Mehmet, Din Felsefesine Giriş, Ankara: Fecr Yayınları, 1997.
- Coşkun, Kemal, Ahmet Mithat'ın Eserlerinde Dini ve Toplumsal Temalar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, 2006.
- Çubukçu, İbrahim Agâh, Türk Düşünce Tarihinde Felsefe Hareketleri, Ankara: TTK Yayınevi, 1991.
- Dalkılıç, Bayram, Türkiye’de Din Felsefesine Doğru, Konya: Kendözü Yayınları, 2000.
- Demir, Ahmet İshak, Cıımhuriyet Dönemi Aydınlarının İslam’a Bakışı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
- Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Gerçek Hayat Yayınları, 2001.
- Erbay, Erdoğan, Utku Ali, Ahmet Mithat Efendi, Felsefe Metinleri, İstanbul: Babil Yayınları, 2002.
- Evans, C. Stephan, Manıs, Zachary, Din Felsefesi, Çev. Ferhat Akdemir, Ankara: Elis Yayınları, 2010.
- Hanioğlu, Bir Siyasal Düşünür Olarak Dr. Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1981.
- Korlaelçi, Murtaza, Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: Hece Yayınları, 1986.
- Kudret, Cevdet, Ahmet Mithat, Ankara: TDK Yayınevi, 1967.
- Okay, M. Orhan, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, Ankara: MEB Yayınevi, 1975.
- Okay, M. Orhan, “Edebiyat Teorisi, Tenkit ve Ahmet Mithat Efendi”, İstanbul: Dergâh Dergisi, Ocak 2006.
- Okay, M. Orhan, İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti Beşir Fuad, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2008.
- Okay, M. Orhan,“Ahmet Mithat Efendi”, İstanbul TDV İslam Ansiklopedisi, s.100-103, c: II, 1989.
- Okay, M. Orhan, “Batılılaşma Devri Fikir Hayatı Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: Ircıca Yayınları, 1999.
- Tanıllı Server, Voltaire ve Aydınlanma, İstanbul: Adam Yayınları: 1994.
- Tunaya T. Zafer, Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 2004.
- Us, Hakkı Tarık, Ahmet Mithat’ı Anıyoruz, İstanbul, Vakit Matbaası, 1955.
- Ülken, H. Ziya, “Türkiye’nin Modernleşmesi ve Bu Hareketin Öncüleri Olan Türk Düşünürleri”, Ankara: AÜİFD, s. 27-30, c: XI, 1963.
- Ülken, H. Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Konya: Selçuk Yayınları, C: II, 992.
- Ülken, H. Ziya, Tarihi Maddeciliğe Reddiye, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1976.
- Ülken, H. Ziya, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul: Vakit Matbaası, 1935.
- Yazgıç, Kamil, Ahmed Midhat Efendi Hayatı ve Hatıraları, İstanbul: Tan Matbaası, 1940.
- Zekâ Semih, “ Letaif-i Rivayat’ta Felsefi Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: IX Sayı: 43 Nisan 2016 ss. 545-555
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2001
- Yayıncı: Çukurova Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
ALİ EL-KÂRÎ’NİN EL-HİDÂYE’DE İSTİDLAL EDİLEN HADİSLERE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ
TÜRK ATASÖZLERİNDEKİ SOSYO-DİNÎ MOTİFLER; DÎVÂNU LÜGÂTİ’T-TÜRK ÖRNEĞİ
Düzeltme: 18. YÜZYIL ADANA KADI SİCİLLERİNE GÖRE ANLAŞMALI BOŞANMA (MUHÂLE‘A)
HAKİKAT TEKELCİLİĞİ VE DİNÎ PARTİKÜLARİZM
ABDÜLAZİZ B. MUHAMMED ED-DERÂVERDÎ VE BİR HADİS RÂVÎSİ OLARAK GÜVENİLİRLİĞİ