TÜRK BASIN BİRLİĞİ’NİN 1939–1946 ARASINDA GAZETECİLERİN ÇALIŞMA İLİŞKİLERİNİ KURUMLAŞTIRMA GİRİŞİMLERİ VE GÜNÜMÜZE BIRAKTIĞI MİRAS

Türk Basın Birliği (TBB) Türkiye’de gazetecilik mesleğini kurumlaştırmak amacıyla 1939’da kurulmuştur. Basın Birliği Kanunu’nda gazetecilerle en geç 3 ay içinde yazılı mukavele yapılması, ücretli izin ve işten çıkarılan gazeteciye tazminat ödenmesi gibi gazeteciler için en temel mesleki haklar da sıralanmıştır. Ancak bu hükümler, yaptırımları olmadığı için, gazete ve mecmua sahiplerince birer tavsiye gibi görülmüştür. Bu makalenin amacı öncelikle TBB’nin 1939–1946 arasındaki 7 yıllık faaliyet döneminde gazetecilerin çalışma koşullarını iyileştirmek için hangi çalışmaları yaptığını ortaya çıkarmak ve bu çalışmaların neden başarısız olduğu sorusuna yanıt aramaktır. Makalede ayrıca, Basın Birliği Kanunu’ndaki gazetecilerin mesleki haklarından hangilerinin 1952’de çıkarılan ve halen yürürlükte olan Basın İş Kanunu’na taşındığına bakılmıştır. Makalede ağırlıkla TBB’nin çalışmalarıyla ilgili birinci el belgelerden yararlanılmıştır. Makalenin en önemli bulgusunun, gazetecilerin çoğunluğunun, 1939–1946 yılları arasında, aynen bugün olduğu gibi, Basın Birliği Kanunu ile kendilerine tanınan yazılı mukavele, ücretli izin ve işten çıkarıldığında tazminat gibi en temel mesleki haklardan yararlanamamış ve hiçbir kayda ve şarta tabi olmadan gazete sahiplerinin keyfine göre istihdam edilmiş olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Basın Birliği, Mümessiller Komisyonu, Basın İş Kanunu

TURKISH PRESS UNION’S ATTEMPTS FOR THE INSTITUTIONALISATION OF JOURNALISTS’ LABOUR RELATIONS BETWEEN 1939-1946 AND ITS EFFECTS ON THE IMPLICATIONS TODAY

Turkish Press Union (TPU) was founded at 1939, to institutionalize the journalism sector in Turkey. The most fundamental professional rights for the journalists, such as obligation for a written agreement with the journalists in 3 months maximum, paid vacation, ordering compensation for the journalist who is fired were listed at The Press Union Law (PUL). However, as these rules did not have any sanction, they were realized only as advice by the owners of the newspapers and magazines. The aim of this article is, first of all, to reveal the attemps which were done by TPU to improve the working conditions of journalists between 1939 and 1946 and to search for an answer to the question of why these attemps were unsuccesful. In this article it is also investigated which professional and social rights of the journalists have been carried into Press Labor Law from Press Union Law. In this article, mainly first hand documents which are related with TPU were used. It can be said that the most significant finding of this study is to find out that the majority of the journalists did not benefit from the most fundamental rights which were in PUL such as written agreement, paid vacation or compensation for the journalist who is fired, and they were employed without any certain rules or principles as the bosses wanted, like today.

Keywords:

Turkish Press Union, Commission of Representatives, Press Labour Law,

PDF

___

Atay, F.R. (09.11.1942). TBB Merkez Heyeti Reisi ve Ankara Mebusu Falih Rıfkı Atay İmzasıyla Gazete Sahiplerine Gönderilen 86 Sıra Nolu Yazışma Örneği. Ankara: TBB Merkez Heyeti; HTU Arşivi Atılgan, S. (2001). Türk Basın Sendikacılığında Gazetecilerin Yasal Hakları. İstanbul: Bas Haş
Basın Birliği Kanun Layihası ve Dâhiliye ve Adliye Encümenleri Mazbataları. (28.06.1938). Zabıt Ceridesi. Ankara: TBMM.
Basın Mesleğinde Çalışanlar ile Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Yeni Esaslara Göre Tanzimi Hakkında Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası’nın Dileklerini Muhtevi Muhtıra(18.02.1955). İstanbul:Türkiye Gazete Sahipleri Sendikası. Çoğaltma. HTU Arşivi. 1–15.
Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındakı 5953/212 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkındaki Kanunla İlgili Yasa Önerisinin Gerekçesi. (20.11.2011). www.oktayeksi.com.tr.
Basın ve Yayın Hakkında CHP Meclis Grubu Komisyon Raporu (29.03.1944). Ankara: TBMM, 1–9. Birinci Basın Kongresi 25 Mayıs 1935, (1975), Ankara: Başbakanlık Basın Yayın Genel Müdürlüğü. de Jouvenel, R.(1940). 20 Derste Gazetecilik, Çev.: Nebil S. Altuğ. İstanbul: Vakit Matbaası.
Ekşi, O. (2011). 212 Sayılı Yasada Değişiklik Öngören Yasa Önerisi (1 Aralık 2011 tarihinden beri ‘’Adalet Komisyonu’’nda beklemekte), Retrieved September 25, 2013 from http://www.oktayeksi.com.tr
Engineri, Ş.& Baydar, N. (1946). Basın ve Yayın İşleri. CHP Büyük Kurultayının 10 Mayıs 1946 Olağanüstü Toplantısına Sunulan CHP Müstakil Grup Raporu ve Ekleri (325- 336). Ankara: TBMM Basımevi.
Erinç, O. (1992–1993). Gazetecilerin Çalışma Koşulları İle İş Güvencelerinin İlk Belirlenişine İlişkin Notlar. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 197-204.
İskit, S. (1943). Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları. Ankara: Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü.
Makal, A. (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri 1946–1963. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Simavi, S. (28 Ocak 1953). Basın Barosu, Hürriyet Gazetesi, 1716, 1.
Şakar, M. (2002). Basın İş Hukuku Gazetecilerin Çalışma İlişkileri. İstanbul: Beta Basım.
TBB İdare Heyetinin Birinci Alelade Kongreye Raporu (31.10.1941). Ankara: TBB. Çoğaltma, Beyazıt Kütüphanesi HTU Arşivi.
TBB Mümessiller Komisyonunun Basın Birliği Kanununun Gazete veya Mecmua veya Ajansta Çalışanlar ile Bunları Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlere Ait Maddeleri Tatbik Hükümleri Karar Metni. (1945). İstanbul: TBB. Çoğaltma, Beyazıt Kütüphanesi HTU Arşivi.
TBB İstanbul Bölgesi İdare Heyeti Tarafından 1945 Kongresine Sunulan Rapor. (24 Kasım 1945). İstanbul: TBB. Çoğaltma, Beyazıt Kütüphanesi HTU Arşivi.
TBB İkinci Umumi Kongresi Program Encümeni Raporunun Dördüncü Fıkrası, Ankara: TBB. Çoğaltma. BCA, 030 10 85 561 6. Türkiye Gazeteciler Konferansı (1955). İstanbul: İstanbul Gazeteciler Sendikası.
Us, H.T. (1939). İzahlı Basın Birliği Kanunu. İstanbul: Vakit Matbaası
Uzun, R. (2010). Basın Etiği Açısından Kurumsallaşma Çabaları: Basın Birliği. Cumhuriyet Döneminde İletişim. Der. Nazife Güngör. Ankara: Siyasal Kitabevi. 129–150.
Üstün, H. (2000). Babıâli’de Dokuz Patron Olayı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Üstün, H. (2010). Türkiye’de Devletin Yazılı Basına İlan ve Reklâm Dağıtım Politikaları ve Basın İlan Kurumu Örneği, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Zabıt Ceridesi (28.06.1938). Ankara: TBMM
Zaim, S. (1961). Türkiye’de Basın Mesleğinde Çalışan Fikir İşçilerinin İstihdam Şartları. Yıllık Gazetecilik Enstitüsü Dergisi, 172–195.