Yazılı Kaynaklara Göre Karadeniz Bölgesi'nde Erken Hristiyanlık

Early Christianity in the Black Sea: An Examination of the Literary Evidence

Bu çalışmanın temel konusu erken Hristiyanlığın Karadeniz bölgesine gelişine ilişkin yazılı kaynaklarda yer alan kayıtları incelemektir. Çalışmamızın kronolojik sınırları, miladi I. yüzyılın sonlarından başlamakta ve IV. yüzyılın sonuna kadar gelmektedir. Bunun temel nedeni, kaynakların ilk defa birinci yüzyıldan itbaren bu konuya ilişkin veri sunmaya başlamasıdır. IV. yüzyılın sonunun terminus quem olarak seçilmesinin nedeni ise, devlet eliyle Hristiyanlaştırmanın bu dönemde hız kazanmasıdır. Kullanılan kaynaklar arasında en önemli olanı kuşkusuz Kaisareia piskoposu Eusebius’un yazdığı Kilise Tarihi’dir. Bu eserin önemi şuradadır: Eusebius ilk Hristiyan tarihçi olması nedeniyle, Hristiyanlar hakkında mevcut bütün malumatı kaydetmeye gayret etmiştir. Dolayısıyla Karadeniz bölgesinde Hristiyanların mevcudiyetine ilişkin en sağlam veriler Eusebius’da bulunabilir. Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, yazılı kaynakların sağladığı verilerin durumu, ikinci bölüm ise, faklı Hristiyan grupların Karadeniz bölgesindeki mevcudiyetleridir. Bu çalışmada ulaştığımız sonuç ise şöyle ifade edilebilir. Kaynaklarda bölgede I. yüzylın sonundan itibaren Hristiyanların mevcut oldukları söylenebilirse de, bu mevcudiyet çok yaygın değildir. Roma İmparatorluğu’nun IV. yüzyılda Hristiyanlaştırılmasından önce, Karadeniz bölgesinde Hristiyanların çok zayıf oranlarda mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Bunun en önemli delili, ikinci ve üçüncü yüzyıllarda Hristiyanlar bölgesel veya imparatorluk sathında kovuşturmalara tabi tutuldukları zaman, Karadeniz bölgesinin bundan fazla etkilenmemiş olmasıdır. O dönemlere ilişkin Hristiyanların efsanevi nitelikli kahramanlık hikayelerinin coğrafyası içerisinde Karadeniz bölgesi yer almamaktadır. Sadece dördüncü yüzyılda bölge Hristiyanları kovuşturmaya tabi tutulmuşlardır, bu da, Hristiyan oldukları için değil, daha çok siyasal karakterde olup, Licinius’un idaresinde bulunmalarına rağmen, Constantinus tarafına temayül göstermeleri nedeniyledir. Bölgede Hristiyanlığın kökleşmesi sadece devlet politikası ile mümkün olmuştur. Devlet politikası da özellikle kilise konsillerinde kendini göstermiştir.

PDF

___

Ancient Sources Athanasius, Historia Arianorum, Selected Works and Letters, NPNF 2, vol. IV, Edinburgh, 1991.
Basil of Caesarea, Letters and Select Works, NPNF 2, vol. VIII, Edinburgh, 1996.
Epiphanius, The Panarion, selected passages, trans. P. R. Amidon (ed.), Oxford 1990.
Eusebius, HE, =Eusebius, Ecclesiastical History I-V, trans. K. Lake, VI-X, trans. J.E.L. Oulton, Harvard University Press, 1994.
Eusebius, VC, =Eusebius, Life of Constantine (=Vita Constantini), NPNF 2, vol. I, Edinburgh 1991.
Iraenaeus, Against the Heresies, ANF, vol. I, Edinburgh, 1996.
Jerome, Lives of Illustrious Men, NPNF 2, vol. III, Edinburgh, 1996.
Justin, I. Apology, ANF, vol. I, Edinburgh, 1996.
Lucian, Alexander or the False Prophet, trans. A.M. Harmon, Mass. Cambridge, 1969.
Philostorgius, HE, = Philostorgius, Kirchengeschichte, Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, trans. Bidez, J– F.Winkelmann, Berlin 1972.
Pliny the Younger, Correspondence with Trajan from Bithynia, Epistles X, trans. W. Williams, Wilthshire. 1990.
Socrates, HE. =Socrates, Church History from AD 305-439, NPNF 2, vol. II, Edinburgh 1989.
Sozomen, HE. =Sozomen, Church History from AD 323-425, NPNF 2, vol. II, Edinburgh 1989.
Strabon, Antik Anadolu Co€rafyası XII, XIII, and XIV, tr. A. Pekman, Ðstanbul, 2000.
Tertullian, The Prescriptions Against Heretics, ANF III, Edinburgh, 1993. Theodoret, HE, =Theodoret, The Ecclesiastical History, NPNF 2, vol. III, Edinburgh, 1996.
Modern Literature
Atiya, A.S. 1968 A History of Eastern Christianity, London.
Barnes, T.D. 1968 “Legislation Against the Christians” The Journal of Roman Studies LVIII: 32-50.
Benko, S. 1980 “Pagan Criticism of Christianity during the First Two Centuries A.D.”, ANRW II.23.2: 1055-1118.
Braund, D. 1994 Georgia in Antiquity, A History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 B.C.-A.D. 562, Oxford.
Chadwick, H. 1967 The Early Church, Harmondsworth.
Dodds, E.R. 1965 Pagan and Christian in an Age of Anxiety, Cambridge.
Drijwers, H.J.W. 1987-1988 “Marcionism in Syria: Principles, Problems, Polemics”, The Second Century VI: 153-172.
Dvornik, F.1958 The Idea of Apostolicity in Byzantium and the Legend of the Apostle Andrew, Cambridge.
Fischer, J.A. 1976 „Die Synoden im Osterfeststreit des 2. Jahrhunderts“ Annuarium Historiae Counciliorum VIII: 15-39.
Frend, W.H.C. 1965 The Early Church From the Beginning to 461, London.
Frend, W.H.C. 1984 The Rise of Christianity, Philadelphia.
Gamble, H.Y. 1995 Books and Readers in the Early Church, New Haven and London.
Harnack, A.1905 The Expansion of Christianity in the First Three Centuries, vol. II, trans. J. Moffatt, London - New York.
Hefele, C.J.1876 A History of the Councils of the Church from the Original Documents, vol. II, trans. H.N. Oxenham, Edinburgh.
Jonkers, E.J.1954 Acta Et Symbola Conciliorum Quae Saeculo Quarto Habita Sunt, Textus Minores vol. XIX, Leiden.
Kelly, J.N.D. 1977 Early Christian Doctrines, London.
King, C. 2004 The Black Sea. A History, Oxford.
Lane Fox, R. 1986 Pagans and Christians in the Mediterranean world from the second century AD to the Conversion of Constantine, Harmondsworth.
Lietzmann, H. 1951-1993 A History of the Early Church, I-II, Cambridge.
MacMullen, R. 1984 Christianizing the Roman Empire, A.D. 100-400, New Haven and London.
Mansi, J.D. 1759 Sacrorum Conciliorum, Nova, Et Amplissima Collectio, I-III, Florentiae (Berlin 19012).
Mitchell, S.1993 Anatolia, Land Men and Gods in Asia Minor I-II, Oxford.
Mitchell, S.1999 “The Life and Lives of Gregory Thaumaturgus” , Portraits of Spiritual Authority, Religious Power in Early Christianity, Byzantium and the Christian Orient, Drijvers, J. W. – J. W. Watt (eds.), Leiden: 99-138.
Mitchell, S.2002 “In Search of the Pontic Community in Antiquity” Representations of Empire, Rome and the Mediterranean World, Proceedings of the British Academy 114: 35-64.
Musirillo, H.1972 The Acts of the Christian Martyrs, Oxford.
Percival, H.R.1997 “The Seven Ecumenical Councils of the Undivided Church”, NPNF II.14, Edinburgh.
Peterson, P.M. 1958 Andrew, Brother of Simon Peter. His History and His Legends, Leiden.
Rousseau, P.1994 Basil of Caesarea, Berkeley, Los Angeles and London.
Sherwin-White, A.N. 1966 The Letters of Pliny: A Historical and Social Commentary, Oxford.
Stevenson, J., A.1995 New Eusebius, Documents Illustrating the History of the Church to AD 337, London.
Tabbernee, W.1997 Montanist Inscriptions and Testimonia, Macon.
Trevett, C.1996 Montanism. Gender, Authority and the New Prophecy, Cambridge.
Wallace, R. – W. Williams1998 Tarsuslu Paulus’un Üç Dünyası, çev. Z.Z. Ðlkgelen, Ðstanbul 1999.
Wickham, L.R.1997 Hilary of Poitiers. Conflicts of Conscience and Law in the Fourth Century Church, Liverpool.
Wilken, R.L.2003 The Christians As the Romans Saw Them, New Haven - London.
Williams, W.1990 Pliny the Younger, Correspondence with Trajan from Bithynia, Epistles X, Wilthshire.