Anna MICHAILIDOU

4158

Sikke öncesi Doğu Akdeniz toplumlarında ölçü sistemleri ve ticari faaliyetler

Metric systems and trade activities in Eastern Mediterranean pre-coinage societies

Bu makale Yakındoğu’nun sikke öncesi toplumları üzerine olmakla birlikte, Tunç Çağı Ege’sine ağırlık vermektedir. Ticareti iş olarak yürüten “aracının” rolünden başlayarak onun ticari ilişkilerinde kullandığı ölçü birimleri ve ölçü aletleri üzerinde genişlemektedir. Arkeolojik sit alanlarından ve muhasebe kayıtlarından bilinen teraziler ve ağırlıklar, eski çağlarda ticari malların miktarını ve değerini hesaplamanın yolları hakkında bilgi vermeleri açısından değerlidir (Res. 1). Terazinin normal formu, iki kefesi olan iki kollu basit teraziydi (Res. 2) ve tunç teraziler üzerindeki kalıntılar, bunların terazi koluna sıklıkla bitki lifleriyle bağlandığını gösterir (Res. 4). Detaylara dair bazı bulgular, bir Miken sandık mezarındaki semiyotik işleve sahip altın terazilerden elde edilmektedir. “Ege” ya da “Minos” adı verilen terazi ağırlıkları (Res. 5) özgün bir disk şekline sahiptir ; çoğunlukla kurşundandır ve 62-65 gramlık ağırlık değeri, Yeni Saraylar Döneminde Girit ve Kiklatlarda egemen birim olarak kullanılmıştır. Bu birim 13 gramlık Mısır altın biriminin beş katı olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda da 6,5 g gramlık Yakındoğu şekelinin 10 katıydı. Miken Linear B metinleri (Res. 1 ve 8) ve Yakındoğu metinlerinin ışığında metaller, yün ve diğerlerinin ağırlıkların göre hesaplandığı, diğer taraftan yiyeceklerin genellikle hacim birimlerine göre ölçüldüğü sonucu çıkar. Metaller ve kumaşlar mükemmel ticaret kalemleriydi. Arkeolojik kayıtlar belirli malların –mesela aynı formda ve aynı şekilde kodlanmış (?) ağırlıktaki kaplar- üretimi için hangi terazi ağırlıklarının kullanılmış olabileceğine dair bir fikir verir (Res. 6a-6b). Minos Linear A ve Miken Linear B olmak üzere her iki Ege yazısında kumaşlar sayılarına göre kaydedilmiş ve kendilerine özel ideogramlar verilmiştir. Bunlar sıklıkla her bir tür kumaş için gerekli yünü gösteren Miken yün birimi (LANA) tarafından takip edilir. Bu LANA birimi 3 kg değerindeydi ve yün için özel altı minalık birime, yani Nuzi tabletlerindeki nairu yün birimine eşitti. Görünüşe göre, aynı 3 kiloluk yün birimi Linear A yazısının kullanıldığı dönemde de mevcuttu. Thera Adası’ndaki Akrotiri yerleşmesinde, içinde bulunmuş 400’den fazla kil ağırşak nedeniyle bir dokuma işliğine işaret eden bir evden 26 kurşun terazi ağırlığı buna işaret etmektedir. Bu evdeki ağırşakların sahibi açıkça işliğinde ticari amaçlı kumaş üretiyordu. Öte yandan, Linear A tabletleri ve kil mühürlerin ortaya çıkarıldığı bir başka evin sakini muhtemelen bir kumaş satıcısıydı. Evdeki tabletlerden birinde 200 parça kumaş kayıtlıdır. Terazi ağırlıkları geçmiş toplumlar hem makra hem de mikroeonomik düzeyde incelemeye yarayan önemli araçlardır. Buradaki tartışma sikke kullanmayan toplumlarda malların nasıl değerlendirildiği sorusu doğrultusunda genişlemektedir. Metaller baskın ticari mallar olduğu için, Yakındoğu’da “değer”, “metal değeri” anlamı taşımaya başlamıştır ve bu yüzden Ege/Minos dünyası için de metallere dayalı bir para sistemi geçerli olabilir. Para birimi olarak kullanılması muhtemel metaller arasında, Mari’den gelen yazılı kanıtlara bakılırsa, işlevsel olmayan metal baltalar da vardı. Mari metinleri ayrıca tartma kusurlarından ve bunların nasıl düzeltileceği dışında tartma işlemine dâhil insanların kim oldukları hakkında bilgi verirler. Bu kişiler teraziyi kullanan uzman, sonucu kaydeden kâtip ve tartma işlemin göz kulak olan ebbû adlı şahıstır. Ebbû, zanaatkârların kullandığı tartma tekniklerine aşina ve farklı ölçü sistemlerini birbirine çevrilme hesapları konusunda eğitim almış uzman ve yargıçlardı. Kral tarafından her bir sefer belirli bir görev için (mesela nakledilen malın miktarını ve değerini garanti altına almak amacıyla) atanırlardı. Bu da bizi bir kez daha elçi/tüccarın rolü üzerine yorum yapmak üzere tartışmamızın başına geri getirmektedir. Uluburun gemisindeki iki Miken tüccarın Mari tabletlerinde geçen ebbû statüsüne sahip olduklarını düşünüyoruz; yani eşlik ettikleri malların miktarının hesaplama becerileri bulunmaktaydı. Ege standardında terazi ağırlıkları taşımamalarına rağmen (bu kişilerin tüccar olma ihtimallerine karşı önre sürülen mevcut itiraz), kraliyet tüccarları olarak faaliyet gösteriyorlardı. Sadece bu ağırlıklara gemide ihtiyaçları yoktu.
PDF

___

  • Alberti, M.E. – N. Parise 2005 “Towards an Unufication of Mass-Units between the Aegean and the Levant”, R. Laffineur - E. Greco (eds.), EMPORIA, Aegaeum 25, Liège: 381-392.
  • Averbeck, R.E. – M.W. Chavalas – D.B. Weisberg 2003 Life and Culture in the Ancient Near East, Bethesda.
  • Bachhuber, Ch. 2006 “Aegean Interest on the Uluburun Ship”, AJA 110: 345-363.
  • Benveniste, E. 1969 Le vocabulaire des institutions indo-européennes. 1. économie, parenté, société, Paris.
  • Boulotis, Ch. 1998 “Les documents en Linéaire A d’ Akrotiri, Thera : remarques préliminaires” , BCH 122 : 407-411.
  • 2008 “The Linear A Tablets from Akrotiri (THE 7-12). Aspects of the Economic Life in the Settlement” (in Greek), D. Doumas (ed), Ακρωτήρι Θήρας. Τριάντα χρόνια έρευνας, 1967-1997, Αθήνα: 67-94.
  • Carter, T. – V. Kilikoglou 2007 “From Reactor to Royalty; Aegean and Anatolian Obsidians from Quartier Mu, Malia (Crete)”, Journal of Mediterranean Archaeology 20. 1: 115-143.
  • Caskey, M. E., 1969 “Lead Weights from Ayia Irini in Keos”, ArchDeltion 24 A: 95-106
  • Clancier Ph. – F. Joannès – P. Rouillard – A. Tenu (eds.) 2005 Autour de Polanyi. Vocabulaires, théories et modalités des échanges, Paris.
  • CoMIK ChadwickJ. – L. Godart – J.T. Killen – J. – P. Olivier – A. Sacconi – I.A. Sakellarakis, Corpus of Mycenaean Inscriptions from Knossos, Vol. I-IV, INCUNABULA GRAECA LXXXVIII, Roma 1986-1998.
  • Courtois, J. C. 1990 “Pois, prix, taxes et salaires à Ougartit (Syrie) au II e millénaire” , R. Gyselen (ed.), Res Orientales II, Paris : 119-127.
  • Dalley, S. 1984 Mari and Karana. Two Old Babylonian Cities, New York.
  • Dercksen, J.G. 1996 The Old Assyrian Copper Trade in Anatolia, Leiden.
  • Doğan, I.B. 2008 Tarihöncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş, Istanbul.
  • Doğan, I.B. – A. Michailidou 2008 “Trading in prehistory and protohistory: Perspectives from the eastern Aegean and beyond”, Ch. Papageorgiadou-Banis – A. Giannikouri (eds.), Sailing in the Aegean. Readings on the Economy and trade routes, MEΛETHMATA 53, Athens: 17-53.
  • Duhoux, Y. 1976 Aspects du vocabulaire économique mycénien (cadastre,-artisanatfiscalité), Amsterdam.
  • Efe, T. 2007 “The theories of the ‘Great Caravan Route’ between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III period in inland western Anatolia”, Anatolian Studies 57 : 47-64.
  • Evans, A. J. 1906 “Minoan Weights and Mediums of Currency from Crete, Mycenae and Cyprus”, Corolla Numismatica , Oxford: 336-367.
  • Floreano, E. 2002 “The Role of Silver in the Domestic Economic System of the Hittite Empire”, Altorientalische Forschungen 28/2 : 209-235.
  • Gale, N. H. 1991 “Copper Ox-hide Ingots: Their Origin and their Place in the Bronze Age Metals Trade in the Mediterranean”, N.H. Gale (ed.), Bronze Age Trade in the Mediterranean, Papers Presented at the Conference Held at Rewley House, Oxford, December 1989, SIMA 90, Jonsered: 197-239.
  • Hallo, W.W. 1992 “Trade and Traders in the Ancient Near East: Some New Perspectives”, D. Charpin – F. Joannès (eds.), La circulation des biens, des personnes et des idées dans la Proche-Orient ancienne, CRRAI 38, Paris: 351-356.
  • Joannès, F. 1989 “La culture matérielle à Mari (IV): Les méthods de pesée. A propos d’un ouvrage recent”, RA 83 : 113- 151.
  • Lauer, J.P. 1976 Saqqara. The Royal Cemetery of Memphis, London.
  • Lolos, Y. G. 1999 “The Cargo of Pottery from the Point Iria Wreck: Character and Implications”, W. Phelps et al. (eds.), The Point Iria Wreck. Athens: 43-58.
  • Kamm, W. 2003 “The Nippur-Measuring-Rod and its Reference to Linear-Measure Used during the Aegean Bronze Age”, K.P. Foster – R. Laffineur (eds.), METRON, Aegaeum 24, Liège: 451-452.
  • Kemp, B. J. 1991 Ancient Egypt. Anatomy of a Civilization, London.
  • LoSchiavo, F. 2008 “Oxhide Ingots in the Central Mediterranean: Recent Perspectives”, I. Tzachili (ed.), Aegean Metallurgy in the Bronze Age, Athens: 227-245.
  • Mellink, M. J. 1967 “Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1966”, AJA 71 (3): 251-267.
  • Michailidou, A. 1990 “The Lead Weights from Akrotiri. The Archaeological Record”, D. Hardy et al. (eds.), Thera and the Aegean World III, vol. 1, London: 407-419.
  • 2001a “Script and Metrology: Practical Processes and Cognitive Inventions”, in A. Michailidou (ed.), Manufacture and Measurement. Counting, Measuring and Recording Craft Items in Early Aegean Societies, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 33, Athens: 53-82.
  • 2001b “Recording Quantities of Metal in Bronze Age Societies in the Aegean and the Near East”, in A. Michailidou (ed.), Manufacture and Measurment. Counting, Measuring and Recording Craft Items in Early Aegean Societies, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 33, Athens: 85-119.
  • 2003 “Measuring Weight and Value in Bronze Age Economies in the Aegean and the Near East: A Discussion on Metal Axes of No Practical Use”, K.P. Foster – R. Laffineur (eds.), METRON, Aegaeum 24, Liège: 301- 314.
  • 2004 “On the Minoan Economy: A Tribute to ‘Minoan Weights and Mediums of Currency’ by Arthur Evans”, G. Cadogan– E. Hatzaki – A. Vasilakis (eds.), Knossos. Palace, City, State, BSA Suppl. 12: 311- 321.
  • 2005 Weight and Value in Pre-Coinage Societies. An Introduction, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 42, Athens.
  • 2006 “Stone Balance Weights? The Evidence from Akrotiri on Thera”, M.E.Alberti – E. Ascalone – L. Peyronel (eds.), Weights in Context, Bronze Age Weighing Systems of Eastern Mediterranean, STUDI E MATERIALI 13, Roma: 233-263.
  • 2008a Weight and Value in Pre-Coinage Societies. Vol. II. Sidelights on Measurement from the Aegean and the Orient, , ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 61, Athens.
  • 2008b “Late Bronze Age Economy: Copper/Bronze in Linear B Script and Material Evidence”, A. Sacconi – M. Del Freo – L. Godart – M. Negri, Colloquium Romanum, Atti del XII Colloquio internationale di Micenologia, Pasiphae I: 521-541.
  • 2010 “Measuring by Weight in the Late Bronze Age Aegean. The People behind the Measuring Tools”, C. Renfrew – I. Morley (eds.), Measuring the World and Beyond, The Archaeology of Early Quantification and Cosmology, Cambridge: 71-87.
  • Michel, C. 1990 “La culture matériel à Mari III. Ebbum et Ebbûtu”’, MARI 6 : 181-214 2005 “Le commerce privé des Assyriens en Anatolie: un modèle du commerce archaïque selon K. Polanyi”, Ph. Clancier et al. (eds.), Autour de Polanyi : 121-133.
  • Moulhérat, C. – Y. Spantidaki 2008 “Première attestation de laine sur le site protohistorique d’Akrotiri à Théra”, C. Alphano – L.Karali (eds.), Vestidos, Textiles y Tintes. Perpureae Vestes II, Valencia: 37-42.
  • Muhly, J.D. 2005 „Kupfer und Bronze in der spätbronzezeitlichen Ägäis“, Ü. Yalçin – C. Pulak – R. Slotta (eds.), Das Schiff von Uluburun. Welthandel vor 3000 Jahren, Bochum: 503-513.
  • Palmer, R. 1989 “Subsistence Rations at Pylos and Knossos”, Minos 24: 89-124.
  • Panagiotaki, M. 1999 The Central Palace Sanctuary at Knossos, London, BSA Suppl.31.
  • Parise, N. F. 1971 “Un’unità ponderalle egea a capo Gelidonya”, SMEA 14: 163-170
  • 1981 “Mina di Ugarit, mina di Karkemish, mina di Khatti”, DdA 3: 155-160.
  • Petruso, K. M.
  • 1978 Systems of Weight in the Bronze Age Aegean, Ph.D. Diss. Indiana.
  • 1986 “Wool Evaluation at Knossos and Nuzi”, Kadmos 25: 26-37.
  • 1992 Keos VIII. Ayia Irini: The Balance Weights, Mainz am Rhein.
  • 2003 “Quantal Analysis of Some Mycenaean Balance Weights”, K.P. Foster – R. Laffineur (eds.), METRON, Aegaeum 24, Liège: 285-292.
  • Powell, M.A. 1971 Sumerian Numeration and Metrology, Ph.D. Diss., University of Minessota, Ann. Arbor.
  • Pulak, C. 1997 “The Uluburun Shipwreck”, S. Swiny – R. L. Hohlfelder – H. W. Swiny (eds.), Res Maritimae. Cyprus and the Eastern Mediterranean from Prehistory to Late Antiquity, Proceedings of the Second International Symposium «Cities on the Sea», Nicosia, Cyprus, October 18-22, 1994, ASOR Archaeological Reports 4, Atlanta : 233-262.
  • 2000a “The Balance Weights from the Late Bronze Age Shipwreck at Uluburun”, Ch. Pare (ed.), The Metals Make the World Go Round, Oxford: 247-266.
  • 2000b “The Copper and Tin Ingots from the Late Bronze Age Shipwreck at Uluburun, Ü. Yalcin (ed.), Anatolian Metal I (Der Anschnitt, Beihefte 13), Bohum: 137-157.
  • 2005 “Who Were the Mycenaeans aboard the Uluburun ship?”, R. Laffineur – E. Greco (eds.), EMPORIA, Aegaeum 25, Liège: 295-310.
  • Rahmstorf, L. 2003 “The Identification of Early Helladic Weights and their Wider Implications”, K.P. Foster – R. Laffineur (eds.), METRON, Aegaeum 24, Liège: 293-297
  • 2006 “In Search of the Earliest Balance Weights, Scales and Weighing Systems from the East Mediterranean, the Near and Middle East”, M.E.Alberti – E. Ascalone – L. Peyronel (eds.), Weights in Context, Bronze Age Weighing Systems of Eastern Mediterranean, STUDI E MATERIALI 13, Roma: 9-45.
  • Renfrew, C. 1969 “Trade and Culture Process in European Prehistory”, Current Anthropology 15: 151-169.
  • Renger, J. 1984 “Patterns of Non-Institutional Trade and Non-Commercial Exchange in Ancient Mesopotamia at the Beginning of the Second Millennium B.C.”, A. Archi (ed.), Circulation of Goods in Non-Palatial Context in the Ancient Near East, Proceedings of the International Conference organized by the Istituto per gli studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Incunabula Graeca 82, Roma: 31-123.
  • Thuraeu-Dangin, F. 1921 “Numération et métrologie Sumériennes”, RA 18 : 123-135.
  • Tzachili, I. 2001 “Counting and recording textiles in the Mycenaean archives of Knossos”, A. Michailidou (ed.), Manufacture and Measurment. Counting, Measuring and Recording Craft Items in Early Aegean Societies, ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ 33, Athens: 177-193.
  • Unger, E. 1916 Zwei babylonische Antiken aus Nippur, Konstantinopel.
  • Veenhof, K.R. 1972 Aspects of Old Assyrian Trade, Leiden.
  • Zaccagnini, C. 1977 “The Merchant at Nuzi” Iraq 39/2: 171-190.
  • 1986 “Aspects of Copper Trade in the Eastern Mediterranean during the Late Bronze Age”, M. Marazzi – S. Tusa – L. Vagnetti, Traffici micenei nel Mediterraneo. Taranto: 413-424.
  • 1991 “Ancora sulle coppe d’ oro e d’ argento nel Vicino Oriente del Tardo Bronzo” Scienza dell’ Antiquitá 5: 369-379.
  • 1990 “The Nuzi Wool Measures Once Again”, Orientalia 59 Nova Series: 312-319.
  • Zeyrek, T.H. – Z. Kızıltan 2005 “Some Selected Mesopotamian Weights from Istanbul Archaeological Museums”, Anadolu Araştırmaları XVIII/1: 15-63.
Colloquium Anatolicum-Cover
  • ISSN: 1303-8486
  • Yayın Aralığı: 1
  • Başlangıç: 2002
  • Yayıncı: Türk Eskiçağ Bilimleri Enst.
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Šuwaliyatt: Name, cult and characteristics of a Hittite god

Daniel SCHWEMER

Sikke öncesi Doğu Akdeniz toplumlarında ölçü sistemleri ve ticari faaliyetler

Anna MICHAILIDOU

Van-Tuşpa Aşağı Yerleşmesi / Van Kalesi Höyüğü Kazıları

Erkan KONYAR

Üç Bölümlü Plan Tipi’nde ‘Resepsiyon Odası’ Kullanımı ve Tarih Devirler Mezopotamya Konut Mimarlığına Etkileri

Alev ERARSLAN

Charles Sanders Peirce'ün felsefe tarihi üzerine görüşleri

Jared L. MILLER

Oylum Höyük’te bulunan iki hiyeroglifli hitit mührü ve bir mühür baskısı

Ali DİNÇOL, Belkıs DİNÇOL