RUMELİ VALİSİ MEHMED HAKKI PAŞA’NIN DAĞLI EŞKIYASI MEHMED SİNAB İLE MÜCADELESİ (1796)

On sekizinci yüzyıl sonlarında Rumeli’yi kasıp kavuran ve Osmanlı idarecilerini uzun süre meşgul eden Dağlı gailesine son vermek isteyen III. Selim, 1796’da Mehmet Hakkı Paşa’yı tam yetkiyle Rumeli valisi olarak atar. Bürokrat kökenli olan Hakkı Paşa, bu zorlu görevin üstesinden gelebilmek ve otoritesini ispatlamak için öncelikle Sinab gibi şöhretli bir eşkıyayı ortadan kaldırmayı hedefledi. Harekete geçmeden önce detaylı planlanan operasyon hazırlıkları sırasında birçok sosyal, askeri ve ekonomik problemlerle karşılaşıldı. Bu çalışma, operasyonun detaylarını ve bir Osmanlı paşasının eşkıyalıkla mücadelesinin çeşitli evrelerini ve siyasi arka planını aydınlatmaya çalışmaktadır. Temel gaye, Sinab ve Hakkı Paşa örneği üzerinden, eşkıyaya karşı yürütülen teşebbüsün aynen askeri seferlerde olduğu gibi siyasi destek, lojistik, stratejik planlama ve koordinasyonun önemi ile asker sevkine doğrudan bağlı olduğunu göstermeye çalışmaktır. Ayrıca, eşkıya ile mücadelede başarının sorumlu devlet adamının tecrübesiyle alakalı olduğuna değinilecektir. Hakkı Paşa’nın aldığı eşgüdümlü askerî ve sosyal tedbirler ile bu doğrultuda yaptığı hazırlıkları, benimsediği stratejiyi ve bu süre zarfında merkezi hükumetle olan ilişkisini ele almaktadır. Bu minvalde günümüz tarih yazıcılığının bu döneme dair eşkıya faaliyetleri merkezli çalışmalarından farklı olarak eşkıyanın karşısında yer alan paşanın faaliyetleri ele alınacaktır. Böylece eşkıya ile mücadelede neredeyse büyük bir askerî seferi aratmayacak düzeyde bir organizasyonun gerçekleştirildiğini göstermeye gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mehmet Hakkı Paşa, Dağlı Eşkıyası, Sinab, III. Selim, Rumeli

Mehmet Hakkı Pasha versus Mehmet Sinab: The Governor’s Struggle with the Bandit in Rumelia (1796)

When Selim III took a decision to put an end to the mountain bandits which had caused trouble for Rumelia and the Ottoman Empire for a while, he realized that he was in need of a mighty pasha. For this reason, he appointed Mehmet Hakkı Pasha as the Governor of Rumelia by supplying him with a chance for self-ındependence (istiklâl). But Hakkı Pasha did not have his origin in the military. Therefore, he felt obliged to establish his military authority as soon as possible. He decided that the first thing to do was to eliminate bandits such as Sinab who was widely neglected by the historians yet was a widely-known brigand in Rumelia. Accordingly, he took both the military and social measures required for being successful. This paper aims to answer the questions regarding what these measures were and how they were implemented. Besides, the other goal of this study is to describe Pasha’s struggle with bandits and his relations to the Porte. Consequently, despite his lack of experience, Mehmet Hakkı Pasha succeeded to reduce bandits to submission by means of the measures he took. His securitarian and restrictive policy re-established sultan’s sovereignty in Rumelia, but the same policy led to some disruptiveness in the relations between Hakkı Pasha and Istanbul which paved the way for his dismissal from his position.

Keywords:

Mehmet Hakkı Paşa, Mountain Bandits, Sinab, Selim III, Rumelia,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri (BOA)
Bâb-ı Asafî Divân-ı Hümâyûn (Beylikçi) Kalemi Defterleri (A.DVN.d) 838; 839; 840; 841; 842; 843.
Bâb-ı Asafî Tahvil Nişan Kalemi Defterleri (A.DVNSNŞT.d) 16.
Bâb-ı Asafî Ruus Kalemi Defterleri (A.RSK.d) 1589; 1623.
Bâb-ı Defterî Başmuhasebe Defterleri (D.BŞM.d). 6429; 6525; 6526; 6532.
Kamil Kepeci (KK.d) 11; 12; 804; 805.
Maliyeden Müdevver (MAD.d) 20367.
Nüfus Defterleri (NFS.d) 4543.
Ali Emiri-Sultan Selim III (AE.SSLM.III)
299-17540 (1 M 1210/18 Temmuz 1785); 299-17531 (25 M 1210/11 Ağustos 1795); 307- 17917 (3 N 1211/2 Mart 1797); 410-23610 (5 Ş 1211/3 Şubat 1797).
Cevdet-Adliye (C.ADL) 70-4228 (5 Ca 1210/17 Kasım 1795).
Cevdet-Askeriye (C.AS)
26-1176 (13 L 1210/21 Nisan 1796); 31-1401 (15 N 1210/24 Mart 1796); 33-1501 (Evasıt-ı N 1210/24 Mart 1796); 55-2747 (Selh-i L 1210/9 Nisan 1796); 80-3788 (Tarihsiz);
75-3512 (21 N 1210/30 Mart 1796); 75-3517 (19 N 1210/28 Mart 1796); 108-4868 (17 B 1210/27 Ocak 1796); 108-4875 (9 N 1210/18 Mart 1796); 145-6424 (7 Za 1210/14 Mayıs 1796); 174-7592 (23 Z 1210/29 Haziran 1796);
174-7594 (29 Za 1210/5 Haziran 1796); 181-7865 (29 C 1210/10 Ocak 1796); 241-10159 (23 B 1210/2 Şubat 1796); 241-10171 (17 B 1210/27 Ocak 1796);
321-13296 (25 Za 1211/22 Mayıs 1797); 335-13889 (27 B 1210/6 Şubat 1796); 604-25489 (13 Za 1210/20 Mayıs 1796); 721-30213 (19 Ş 1210/28 Şubat 1796);
735-30849 (29 C 1210/10 Ocak 1796); 739-31036 (9 Z 1210/15 Haziran 1796);
741-31130 Lef 2 (11 Za 1210/18 Mayıs 1796); 752-31689 (18 L 1210/25 Mayıs 1796); 753-31707 (13 L 1210/21 Nisan 1796);
764-32266 (Gurre-i Z 1210/7 Haziran 1796); 944-40986 (19 Ş 1210/28 Şubat 1796); 912-39370 (27 B 1210/6 Şubat 1796).
Cevdet-Bahriye (C.BH)
7-304, Lef 2, (28 M 1210/14 Ağustos 1795); 233-10897 (29 L 1210/7 Mayıs 1796); C.BH 251-11618 (5 B 1210/15 Ocak 1796).
Cevdet-Dâhiliye (C.DH)
10-497 (18 N 1211/17 Mart 1797); 12-560 Lef 3 (15 Z 1215/29 Nisan 1801); 15-743 (20 C 1210/1 Ocak 1796); 25-1203 (15 B 1210/25 Ocak 1796);
26-1288 (3 Z 1214/28 Nisan 1800); 33-1624 (17 Ca 1211/18 Kasım 1796); 51-2527 (15 N 1210/24 Mart 1796); 51-2531 (29 L 1209/19 Mayıs 1795);
79-3948 Lef 1 (25 N 1211/30 Ağustos 1796); 105-5235 (4 L 1211/2 Nisan 1797); 183-9147 (19 B 1210/29 Ocak 1796);
241-12006 Lef 1-2-3 (8 N 1210/17 Mart 1796); 245-12249 (21 L 1199/27 Ağustos 1785); 251-12502/2 (15 N 1210/24 Mart 1796); 296-14766 (Evahir-i B 1210/4 Şubat 1796).
Cevdet-Darbhâne-i Âmire (C.DRB)
20-982 (21 S 1211/26 Ağustos 1796). Cevdet-Maarif (C.MF)
8-394 (12 B 1210/22 Ocak 1796). Cevdet-Maliye (C.ML)
69-3174 (8 L 1205/10 Haziran 1791); 96-4305 (9 N 1211/8 Mart 1797); 514-20978, Lef 1, (11 L 1210/19 Nisan 1796).
Cevdet-Zaptiye (C.ZB)
8-372 (22 B 1211/21 Ocak 1797); 9-419 (22 Ca 1211/23 Kasım 1796); 9-438 (1 Ra 1211/4 Eylül 1796); 46-2261 (25 M 2111/31 Temmuz 1796); 55-2747 (Selh-i L 1210/9 Nisan 1796); 70-3453 (11 N 1207/22 Nisan 1793); 89-4441 (22 Ş 1210/2 Mart 1796).
Hatt-ı Hümâyûn (HAT)
48-2318-B (Tarihsiz); 48-2318-C (10 Ra 1211/13 Eylül 1796); 53-2490 (Tarihsiz); 64-2790 (5 Z 1210/11 Haziran 1796); HAT 64-2790-A (1 Za 1210/8 Mayıs 1796); 64-2811-B (8 Z 1210/14 Haziran 1796); 64-2811-C (19 Z 1210/25 Haziran 1216);
65-2816 (Tarihsiz); 65-2828-A (Tarihsiz); 65-2836 (26 M 1211/1 Ağustos 1796); 65-2836-A (23 M 1211/29 Temmuz 1796); 65-2836-B (Tarihsiz); 65-2836-D (23 M 1211/29 Temmuz 1796);
66-2875 (14 Za 1210/21 Mayıs 1796); 66-2875-A (21 Za 1210/28 Mayıs 1796); 66-2875-E (15 Za 1210/22 Mayıs 1796); 67-2890 (24 B 1209/14 Şubat 1795); 75-3106-C (23 Za 1210/30 Mayıs 1796); 75-3106-E (27 Za 1210/3 Haziran 1796);
76-3130-C (18 N 1210/27 Mart 1796); 117-4746 (Tarihsiz); 119-4824 (Tarihsiz); 132-5476 (11 Ra 1210/25 Eylül 1795); 182-8386 (Tarihsiz); 197-9840 (Tarihsiz); 197-9920 (Tarihsiz); 203-10526 (Tarihsiz);
205-10686 (Tarihsiz); 205- 10693 (Tarihsiz); 234-13034 (Tarihsiz); 260-15019 (Tarihsiz); 1386-55006 (Tarihsiz); 1404-56797 (Tarihsiz);
1404-56809 (Tarihsiz); 1404-56815 (Tarihsiz); 1404-56817 (Tarihsiz); 1404-56828 (Tarihsiz); 1404-56835 (Tarihsiz); 1404-56836 (Tarihsiz); 1404-56837 (23 M 1211/29 Temmuz 1796); 1404-56839 (Tarihsiz); 1404-56840 (Tarihsiz);
1404-56841 (Tarihsiz); 1404-56842 (Tarihsiz); 1404-56843 (Tarihsiz); 1404-56844 (29 L 1210/7 Mayıs 1796); 1404-56845 (Tarihsiz); 1405-56853 (Tarihsiz); 1405-56854 (Tarihsiz); 1414-57762; 1455-39 (2 Z 1208/1 Temmuz 1794); HAT 1462-40 (Tarihsiz)
Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e)
305-23 (Tarihsiz); 784-27 (Tarihsiz); 785-86 (Tarihsiz); 1195-15 (Tarihsiz).
Osmanlı Tarihleri
Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâʽiku’l-Ahbâr (1209-1219/1794-1805), (Haz. Hüseyin Sarıkaya), Çamlıca, İstanbul 2017.
Câbî Ömer Efendi, Câbî Târîhi (Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî) Tahlîl ve Tenkidli Metin, I, (Haz. Mehmet Ali Beyhan), TTK, Ankara 2003.
Vak’anüvis Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, (Haz. Seydi Vakkas Toprak), TTK, Ankara 2015.
Arıkan, Sema III. Selim’in Sırkatibi Ahmet Efendi Tarafından Tutulan Ruzname, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
Bayram, Ü. Filiz, Enverî Târîhi: Üçüncü Cild (Metin ve Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2014.
Dal, Dilara, XVIII. Yüzyılda Sakız Adası, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2008.
Ertürk, Ayten, 2 Numaralı Mühimme-i Mektume Defteri (H.1208-1211/M.1793-1796) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi s.31-60), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2018.
Küçükoğlu, Lütfiye Sevinç, Power Politics in Ottoman Provincial Administration: A Case Study of Gürcü Osman Pasha (1789-1807), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2019.
Öz, Veysel, Ferîdûn Bey’in Münşeât Mecmuası’nda Bulunan İstimâletnâmeler ve Osmanlı’da İstimâlet Siyâseti, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
Araştırma Eserleri
Agoston, Gabor, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Barut Sanayi: XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Selanik, Gelibolu ve İzmir Baruthâneleri”, Prof. Dr. Mübahat Kütükoğlu’na Armağan, (Ed. Zeynep Tarım Ertuğ), İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2006, ss.185-201.
Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalî İsyanları, Cem Yayınları, İstanbul 1995.
Aksan, Virginia H., Kuşatılmış Bir İmparatorluk, Osmanlı Harpleri (1700-1870), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, (Çev. Zeynep Altok), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
Çağman, Ergin, III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, Kitabevi, İstanbul 2010.
Davies, Brian L., “The Development of Russian Military Power”, European Warfare, Problems in Focus (1453-1815), (Ed. Jeremy Black), Palgrave Mcmillan, New York 1999, ss.145-179.
Doğanay, Pınar, “Çorlu Kazası ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri (1791-1808)”, Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21/2 (2021), ss.143-161.
İnbaşı, Mehmet, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Rumeli Eyaleti ve İdarecileri”, Osmanlı’da Yönetim ve Savaş, (Ed. Mehmet Yaşar Ertaş-Hacer Kılıçaslan), Mahya Yayınları, İstanbul 2017, ss.117-134.
Karal, Enver Ziya, Selim III’ün Hatt-ı Humayunları, TTK, Ankara 1942.
Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye kadar, TTK, Ankara, 2010
Ladurıe, Emmanule Le Roy, Kısa İklim Tarihi, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), Doğubatı, Ankara 2021.
Mert, Özcan, XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1980.
Moutaftchıeva, Vera, L’anarchie dans les Balkans à la fin du XVIII siècle, Isis Press, İstanbul 2005.
Nagata, Yuzo, Tarihte Âyânlar Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme, TTK, Ankara 1997.
Özkaya, Yücel Osmanlı İmparatorluğu’nda Dağlı İsyanları (1791-1808), TTK; Ankara 2020.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB, İstanbul 1993.
Parker, Geoffrey, The Army of Flanders and the Spanish Road (1567-1659), Cambridge University Press, London and New York, 1975.
______, Geoffrey, Askeri Devrim, Batı’nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800, (Çev. Tuncay Zorlu), Küre Yayınları, İstanbul 2006.
Serıu, Naoko, “Le regret d’avoir déserté: une posture du soldat au XVIIIe siècle (France)”, Nuevo Mundo Mundos Nuevos [En ligne], Colloques, (06.10.2022).
Shaw, Stanford J., Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, (Çev. Hür Güldü), Kapı Yayınları, İstanbul 2008.
Spyropoulos, Yannis-YILDIZ, Aysel, “Pseudo-Janissarism (Yeniçerilik İddiası) in the Ottoman Provinces (with Special Reference to Adana): Its Emergence and Its Geographic and Socio-Economic Aspects”, Cihannüma-Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 8/1 (2022), ss.9-54.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Vezir Mehmed Hakkı Paşa 1747-1811, (VI. Cilt Türkiyat Mecmuası’ndan Ayrı Basım), Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1939.
______, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK, Ankara 1988.
Yıldız, Aysel, “Osmanlı Tarihinde Bir Ordu Boykotu: Maçin Bozgunu (1791) Akabinde Yaşanan Tartışmalar”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi ̧ II/2 (2016), 123-162.