II. Meşrutiyet’in İlk Günlerinde Uygulanan Afların Mahiyet ve Etkileri (1908-1909)

“Suç, ceza, infaz ve af”; insanlık tarihi kadar eski olan bu kavramlar, birbirlerine neden-sonuç ilişkileriyle bağlı toplumsal ve hukuki olgulardır. Lügatte suçu bağışlamak manasına gelen ve bir hukuk terimi olarak kesinlik kazanmış olan cezaların, devletin yetkili organlarınca hafifletilmesi ya da tamamen kaldırılması anlamına gelen af, insanlık tarihi süresince her toplum tarafından farklı dönemlerde, çeşitli nedenlerden dolayı tatbik edilmiştir. Bilhassa sosyal ve siyasal dönüşümlerin meydana geldiği, isyan ve savaşların yaşandığı zamanlarda affa başvurulmuştur. Osmanlı Devleti açısından bu uygulamaların kapsam ve amaçları değişmekle birlikte, özellikle olağanüstü zamanlarda müracaat edilen affın kullanımına dair yakın tarihteki en dikkat çekici örnekler II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında çıkarılanlardır. Bu çalışmada başta Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Arşivi olmak üzere önemli arşiv ve kütüphanelerden istifade edilmiş, döneme ve konuya ilişkin çok sayıda belge incelenmiştir. Bunun yanı sıra çok sayıda Osmanlıca gazete/mecmua ile düsturlar ve meclis zabıtları detaylı bir şekilde taranmış, konunun kuramsal çerçevesini oluşturacak telif eserlerden istifade edilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilandan sonraki bir yıl içerisinde çıkarılan afları, nitelikleri ve yarattığı etkileri bakımından hukuki, siyasal ve sosyal açıdan incelemeyi amaçlayan bu çalışma ile bu dönem zarfında çıkarılan afların arzu edilen hedeflere ulaşmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Af, Asayiş, Hapishane İsyanları

The Nature, Scope, and Effects of the Amnesty Laws That Were Applied in the Early Days of the Second Constitutional Revolution (1908-1909)

Crime, punishment, execution, and amnesty are terms are as old as human history and represent social and legal phenomena that are causally related. According to the dictionary, amnesty means the forgiveness of crimes. As a legal term, it refers to the mitigation or complete cancellation of certain punishments by the relevant governmental authorities. Amnesty has been used throughout human history by every society at different times and for different reasons. Amnesty laws were specifically enacted after social and political revolutions, rebellions, and wars with the aims of securing peace between the state and society, reintegrating criminals into society, restoring state authority, and, if necessary, eliminating the need for soldiers. As in many other states, amnesty laws were applied in the Ottoman Empire for different reasons and purposes at various times. The amnesty laws enacted after the proclamation of the Second Constitutional Revolution are the most striking examples in Turkish history. This study examines the amnesty laws enacted within one year of the proclamation of the Second Constitutional Revolution in terms of their content and effects.

Keywords:

Amnesty, Public order, Prison riots,

PDF

___

Arşiv Belgeleri google scholar
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO.): 420/320183. google scholar
Cevdet Askeriye Evrakı (C.AS.): 70/3309. google scholar
Dahiliye Nezareti İdâre-i Umumiye Belgeleri (DH. İ. UM.): 20/11921. google scholar
Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Evrakı (DH.MB.HPS.): 44/23. google scholar
Dahiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı (DH.MB.HPS.M.): 31/6; 35/93; 108/9. google scholar
Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 1274/30; 1294/15; 2613/106; 2668/57; 2674/24; 1280/32; 1283/26. google scholar
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR.): 49/164; 403/101. google scholar
Hariciye Nezareti Tahrirat Kalem (HR.TH.): 366/109. google scholar
Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV.): 207/20631908. google scholar
Rumeli Müfettişliği Sadaret Evrakı (TFR.I.A.): 39/3874. google scholar
Yıldız Parkende Evrakı: Arzuhâller ve Jurnaller (Y.PRK.AZJ.): 54/43. google scholar
Resmi Yayınlar google scholar
Düstur: Tertib-i Sâni Cilt 1 (Matbaa-i Osmaniye 1329/1913). google scholar
İstatistik-i Umumi İdaresi, Devlet-i Âliyye-i Osmaniye’nin 1313 (1897) Senesine Mahsus İstatistiği (Âlem Matbaası 1316/1900). google scholar
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 1 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 2 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 4 (TBMM Basımevi 1982). google scholar
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi Cilt 6 (TBMM Basımevi 1982). google scholar Süreli Yayınlar google scholar
İkdam Gazetesi google scholar
İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası google scholar
İstişare Mecmuası google scholar
Karagöz Gazetesi google scholar
Kalem Mecmuası google scholar
Musavver Muhit Mecmuası google scholar
Polis Mecmuası google scholar
Sabah Gazetesi google scholar
Tanin Gazetesi google scholar
Yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesi google scholar
Kitaplar ve Tezler google scholar
Ahmad F, İttihat ve Terakki 1908-1914 (Kaynak Yayınları 2016). google scholar
Akman M, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması (Eren Yayıncılık 2004). google scholar
Akşin S, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki (İmge Kitabevi 2017). google scholar
Avcı M, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar (Gökkubbe Yayınları 2004). google scholar
Aydın MA, Türk Hukuk Tarihi (Beta 2005). google scholar
Bal H, Hukuk Sosyolojisi (Süleyman Demirel Üniversitesi 2008). google scholar
Bayur YH, Türk İnkılabı Tarihi Cilt 1 Kısım 1 (Türk Tarih Kurumu Yayınları 1991). google scholar
Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma (Yapı Kredi Yayınları 2002). google scholar
Beroje S, Günümüz ve İslam Ceza Hukukunda Af (Fecr 2013). google scholar
Bleda MŞ, İmparatorluğun Çöküşü (Remzi Kitabevi 1979). google scholar
Bozkurt G, Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi (Türk Tarih Kurumu Yayınları 1996). google scholar
Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Türk Ceza Hukuku’na Giriş (4. Bası, Beta 2006). google scholar
Çavdar T, Özgürlük Kavgasında Yaşanan Geçmiş 1860-1918 (Ayba Yayınları 1982). google scholar
Doğan DÇ, Ceza Hukukunda Af (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2012). google scholar
Demircioğlu H, Roma Tarihi Cilt 1 (Türk Tarih Kurumu Yayınları Basımevi 1998). google scholar
Feridun İ, Polis Efendilere Mahsus Terbiye ve Malumat-ı Meslekiye (Polis Akademisi Yayınları 2010). google scholar
Hanioğlu MŞ, Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902) Cilt 1 (İletişim Yayınları 1989). google scholar
İnalcık H, Devlet-i Aliyye Cilt 1 (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2009). google scholar
İnalcık H ve Seyitdanlıoğlu M, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2019). google scholar
Kansu A, 1908 Devrimi (İletişim Yayınları 2001). google scholar
İçel K, Yaptırım Teorisi (Beta 2000). google scholar
Keyman S, Türk Hukukunda Af: Genel Af-Özel Af (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1965). google scholar
Kili S ve Gözübüyük AŞ, Türk Anayasa Metinleri: Senedi İttifaktan Günümüze (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1985). google scholar
Kuran AB, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler (Kaynak Yayınları 2000). google scholar
Meray SL, Ceza Hukukunda Af Konusu Üzerine Bir Deneme (Türk Hukuk Kurumu 1944). google scholar
Midilli M, Osmanlı Bağlamında Şeriat-Kanun Ayrımının Hanefi Kamu Hukuk Fikri Açısından Değerlendirilmesi: Ceza Hukuku Örneği (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017). google scholar
Oğuz A, Birinci Meşrutiyet: Kânûn-ı Esâsî ve Meclis-i Mebusan (Grafiker Yayınları 2010). google scholar
Öner S, Çeviri Yoluyla Kanun Yapmak: 1858 Tarihli Osmanlı Ceza Kanunu’nun 1810 Tarihli Fransız Ceza Kanunu’ndan Çevrilmesi (Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2013). google scholar
Özbilgen E, Osmanlı Hukuku’nun Yapısı (Nihal Kitabevi 1985). google scholar
Ramsaur EE, Jön Türkler ve 1908 İhtilali (Pozitif Yayınları 2007). google scholar
Salman Y, İslam Ceza Hukukunda Af (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2005). google scholar
Şen Ö, Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler (Kapı 2007). google scholar
Şentepe A, Ruh Sağlığı Belirtilerinin Yordayıcısı Olarak Affetme ve Dindarlık İlişkisi (Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016). google scholar
Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (Yapı Kredi Yayınları 1998). google scholar
Tunaya TZ, Hürriyetin İlanı (Arba Yayınları 1996). google scholar
Turan M, 31 Mart Faciâsı (Üçdal Neşriyat 1966). google scholar
Türk Hukuk Lûgatı (Başbakanlık Basımevi 1991). google scholar
Türkmen Z, Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması (İrfan Yayınevi 1993). google scholar
Yetkin A, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Suç Unsurları (Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019). google scholar
Yetkin S, Ege’de Eşkıyalar (2. Bası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1997). google scholar
Yıldız G, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908) (Kitabevi 2012). google scholar
Makaleler google scholar
Akbulut İ, ‘İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar’ (2003) 52(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 167-181. google scholar
Akbulut İ, ‘Türk Hukukunda Af’ (1995) 21(4) Yargıtay Dergisi 446-465. google scholar
Akgündüz A, ‘Osmanlı Kanunnameleri (Doğuşu, Çeşitleri ve Tarihî Seyri)’ Türkler Cilt 10 (Yeni Türkiye Yayınları 2002) 21-42. google scholar
Alzuhili M, ‘İslam Ceza Hukukunda Suçların Tasnifi’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 1 (Lale Yayıncılık 2017) 400-441. google scholar
Anderson J, ‘Affedicilik İlişkisel Bir Süreç: Araştırma ve Yansımalar’ (2013) 18(30) Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 211-234. google scholar
Arık FŞ, ‘Selçuklular Zamanında Türkiye’de Çıkartılan Kolektif Af’lar (1075- 1243)’ Selçuk Dergisi: I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı (Selçuklu Araştırmaları Merkezi 1988) 19-30. google scholar
A Ömer, ‘Yaralarımız’ İstişare Mecmuası (İstanbul, 4 Mart 1909) 1090-1094. google scholar
Aslan T, ‘II. Meşrutiyet Dönemi Genel Af Uygulamaları’ (2009) 3(5) Akademik Bakış 41-60. google scholar
Atalay İO, ‘Osmanlı Ceza Yargılaması Usulü Hukuku Üzerine Bir Deneme’ (2007) 10(3-4) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 239-272. google scholar
Ateşoğulları K, ‘Af’ (2000) 57(2) Ankara Barosu Dergisi 71-80. google scholar
Avcı M, ‘İslam Ceza Hukukunda Suçların Tasnifi’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 1 (Lale Yayıncılık 2017) 442-455. google scholar
Aydın MA, ’Osmanlı Hukuku’nun Genel Yapısı ve İşleyişi’ Türkler Cilt 10 (Yeni Türkiye Yayınları 2002) 15-20. google scholar
Aydın S, ‘İki İttihat-Terakki: İki Ayrı Zihniyet, İki Ayrı Siyaset’ Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1 (İletişim Yayınları 2001) 117 vd. google scholar
Başoğlu T, ‘Ta‘zîr’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 40 (İSAM 2011) 198-202. google scholar
C Hüseyin, ‘Afv Meselesi’ Tanin Gazetesi (İstanbul, 17 Nisan 1910) 1. google scholar
C Hüseyin, ‘Bab-ı Âlinin Mesleği’ Tanin Gazetesi (İstanbul, 1 Ağustos 1908) 1. google scholar
Çetin A, ‘Kıbrıslı Kâmil Paşa’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 25 (İSAM 2002) 392-394. google scholar
Döner A, ‘Cezai ve İdari Yaptırımların Farklılığı Bağlamında TBMM’nin Af Yetkisi’ (2008) 12(3-4) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 33-54. google scholar
Ebu-el Ziya, ‘Polis’ Yeni Tasvir-i Efkâr Gazetesi (İstanbul, 29 Mayıs 1909) 1-2. google scholar
Gözler K, ‘Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Af Yetkisi’ Anayasa Yargısı Cilt 18 (Anayasa Mahkemesi Yayını 2001) 298-330. google scholar
Göktaş U, ‘Külhanbeyleri’ Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt 5 (İletişim 1994). google scholar
Halaçoğlu A, ‘II. Abdülhamit Döneminde Yapılan Genel Aflar ve Bunun Ermeni İsyanları Açısından Bir Değerlendirmesi’ iç XV. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler Cilt 6: Birinci Dünya Savaşı (Türk Tarih Kurumu Yayınları Basımevi 2010) 2513-2526. google scholar
İleri İ, ‘Batı Gözüyle Meşrutiyet Kutlamaları ve Genel Af’ (2005) 1(17) OTAM 1-10. google scholar
İnalcık H, ’Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları’ (1958) 13(2) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 102-126. google scholar
Kemal A, ‘Hürriyet, Fakat Asayiş, Fakat Refahiyet’ İkdam Gazetesi (İstanbul, 21 Ağustos 1908) 1. google scholar
Kılınç A ve Yıldırım D, ‘Tanzimat Dönemi Dualist Yapısının Şahsa İşlenen Suçlara Yansıması’ Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları: Kamu Hukuku (Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınlar 2021) 171 vd. google scholar
Koç Y, ‘Erken Dönem Osmanlı Hukuku: Yaklaşımlar, Temel Sorunlar’ (1999) 16(Özel Sayı) Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 115, 126. google scholar
Koloğlu O, ‘Mayıs-Eylül 1908 Belgelerine Göre İttihatçılarda Osmanlı Birliği Anlayışı I’ (1998) 9(55) Toplumsal Tarih Dergisi12-19. google scholar
Koloğlu O, ‘Mayıs-Eylül 1908 Belgelerine Göre İttihatçılarda Osmanlı Birliği Anlayışı II’ (1998) 9(56) Toplumsal Tarih Dergisi 30-33. google scholar
Korkut S, ‘Af’ TBMM Kütüphane Müdürlüğü Araştırma Servisi Raporları (TBMM Yayınları 1987), 1-7. google scholar
Kurşun Z, ‘Said Paşa, Küçük’ TDV İslâm Ansiklopedisi Cilt 35 (İSAM 2008) 576-578. google scholar
N Osman, ‘Mesail-i Cezaiyyede Afv’ (12 Mart 1325/25 Mart 1909) 1(1) İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası 135-142. google scholar
Özek Ç, ‘Umumi Af’ (1959) 24(1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 118-175. google scholar
Öztürk MV, ‘Nizamiye Mahkemeleri Üzerine Bir Değerlendirme’ (2018) 13(171-172) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 155-171. google scholar
Rasim A, ‘Kasa Hırsızları’ Sabah Gazetesi (İstanbul, 9 Kasım 1908) 1-2. google scholar
Seydioğulları İH, ‘Türkiye’de Ceza Afları ve Afların Toplum Üzerindeki Etkileri: Ankara’da Af Konulu Anket Çalışması ve Analizi’ (2004) 8(3-4) Polis Bilimleri Dergisi 1-28. google scholar
Schull K ‘Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri’ iç Noemi Levy ve Alexandre Toumarkine (edr) Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar (Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2007) 212-238. google scholar
Soyaslan D, ‘Af’ (2001) 18(1) Anayasa Yargısı Dergisi 412-436. google scholar
Tunaya TZ, ‘Türkiye’nin Siyasi Gelişme Seyri İçinde İkinci “Jön Türk” Hareketinin Fikri Esasları’ Tahir Taner’e Armağan (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1956) 167-187. google scholar
Üçok C, ‘Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler I’ (1946) 3(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 125-146. google scholar
Velidedeoğlu HV, ‘Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat’ Tanzimat I (Maarif Matbaası 1940) 139-209. google scholar
Yetkin A, ‘Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişim Süreci’ (2013) 6(24) Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 380-413. google scholar
Yurtseven Y, ‘Suç ve Cezaların Kanuniliği İlkesi Çerçevesinde İslam Ceza Hukuku’nda Örfî Hukukun Yeri ve Osmanlı Uygulaması’ İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı Cilt 2 (Lale Yayıncılık 2017) 332-351. google scholar