Ömür Dünya ÇAKMAKLI

Opifices arti Vitri: Roma İmparatorluğu’nda Cam Ustaları

Antik dünyada ilk cam kaplar MÖ XVI. yüzyılda Yakın Doğu’da üretildiğinde oldukça kontrollü ve düzenli bir endüstrinin parçasıydı. Augustus’un otoritesi altındaki Roma İmparatorluk Dönemi’ne gelindiğinde ise, cam endüstrisi üfleme tekniğinin icat edilmesiyle hiç olmadığı kadar gelişti; büyük ölçekte bir ticaret yükselişi ve üretim artışı sağlandı. Bu dönem İmparatorluk sınırları içindeki insanlara ve teknik uzmanlara ürünleri ile birlikte her yere serbestçe hareket olanağı tanındı. Ustalar, bu özgür şartlarda cam aşısından olağanüstü bir çağı başlattılar; saygıdeğer fakat sınırlı endüstrileri derin anlamda değişti. Öte yandan, sıra dışı eserlere imza atmış olan cam ustalarının kim oldukları ve çalışma süreçlerinin nasıl olduğu konuları cam araştırmalarının hala gölgede kalmış alanlarındandır. Çok sayıda yazılı kaynak Roma Dönemi’nde camın sosyal ve maddi değeri konularında bilgi verse de çok azı ustaların ismine değinir. Arkeolojik materyaller ustaları kişisel olarak tanıyabileceğimiz yeterlikten oldukça uzaktır; üstelik modern literatürde bu bilgileri aktaran belgeler oldukça dağınık durumdadır. Bu çalışma Roma Dönemi odaklı olarak, literatürdeki bahsi geçen eksikliği gidermeyi ve ismi günümüze ulaşan ustaların çalışma süreçlerini sorgulamayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Roma Dönemi Camcılığı • Cam • Usta • Cam Atölyesi

Opifices arti Vitri: Glass Masters in the Roman Empire

In antiquity, the first glass vessels, produced in the Near East 16th century B.C., were the products of a very controlled and well-established industry. In the first epoch of Roman imperial history, during the reign of Emperor Augustus, the glass industry developed unprecedentedly; the production and volume of trade increased. In that period, the people and the technical specialists within the Empire enjoyed free movement carrying their products. Under those free conditions, the glass masters began an extraordinary epoch, their respectable but limited industry changed dramatically. Yet, the question as to who were the glass masters who created these extraordinary works and what were their working conditions remains to be explored. Even though many written sources inform us about the social and economic value of glass, very few mention the names of the masters. The archeological material does not offer us the opportunity to learn about the personalities of the masters, and the documents in the modern literature including this kind of knowledge are very dispersed. This article, focusing upon the Roman period, aims at closing this gap and exploring the working conditions of the masters of glass.

Keywords:

Roman Glass • Glass • Master • Glass Workshop,

PDF

___

Cass. Dio (= Dio Cassius, Rhomaika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Roman History. Trans. E. Carry. London 1914-1927 (The Loeb Classical Library).
Plin. nat. (= Plinius Caecilius Secundus, Naturalis Historia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Natural History. Trans. H. R. Rackham. Cambridge, Massachusetts - London 1938-2004 (The Loeb Classical Library).
Strab. (= Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviriler: The Geography of Strabo. Trans. H. L. Jones. London - New York 1917-1932 (The Loeb Classical Library). Strabon, Coğrafya. Çev. A. Pekman. İstanbul 2000.
Abramić 1959 M. Abramić, “Eine römische Lampe mit Darstellung des Glasblasens”. Bonner Jahrbücher 159 (1959) 149-151.
Baldoni 1987 D. Baldoni, “Una lucerna romana con raffi gurazione di offi cina vetraria: alcune considerazioni sulla lavorazione del vetro soffi ato nell’antichita”. Journal of Glass Studies 29 (1987) 22-29.
Bass 1986 G. F. Bass, “A Bronz Age Shipwreck at Ulu Burun (Kaş): 1984 Campaign”. AJA 90/3 (1986) 269-296.
Borzic 2008 I. Borzic, “Ennion Caze ez Burnuma”. Archaeologia Adriatica II (2008) 91- 101.
Buljevic 2009 Z. Buljevic, “ Traces of Glassmakers in the Roman Province of Dalmatia”. Quaderni Friulani di Archeologia XIX (2009) 35-50.
Calvi 1965 M. C. Calvi, “La Coppa Vitre adi Aristeas Nella Collezione Strada”. Journal of Glass Studies 7 (1965) 9-16.
Calvi 1968 M. C. Calvi, I vetri Romani del Museo di Aquileia. Aquileia 1968. Canav-Özgümüş 2013 Ü. Canav-Özgümüş “Recent Glass Finds in İstanbul”. Eds. D. Ignatia-du – A. Antonaras, Annales du 18e Congrès de l’assocıatıon Internatı-onale Pour l’hıstoıre du Verre. Thessaloniki (2013) 353-360. Charlesworth 1966 D. Charlesworth, “Roman Square Bottles”. Journal of Glass Studies 8 (1966) 26-40.
Cohen 1991 B. Cohen, “The Literate Potter: A Tradition of Incised Signuters on Attic Vases”. Metropolitan Museum Journal 26 (1991) 49-95.
Çakmaklı 2017 Ö. D. Çakmaklı, “Zeus Labraundos Kutsal Alanı Su Kompleksi Kazıları Cam Buluntuları”. Seleucia VII (2017) 279-297.
Degryse 2014 P. Degryse, “Studies in Archaeological Sciences: Glass Making in the Greco-Roman World”. Ed. P. Degryse, Results of the ARCGLASS Project. Leuven 2014.
Erten 2012 E. Erten, “Glass in Anatolia within the Scope of Diocletian’s Edict of Maximum Prices”. Ed. O. Bingöl, Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal 100 Yaşında: Anadolu/Anatolia Supplement Series. Ankara (2012) 77-88.
Erten 2015 E. Erten, “Olba Kült Alanlarından Cam Buluntular”. SeleuciaV (2015) 11-31
Fejfer 2008 J. Fejfer, Roman Portraits in Context. Berlin - New York 2008. Fino 2001 E. V. Fino, “Greek and Roman Art”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin 59/1 (2001) 18-24.
Fleming 1999 S. J. Fleming, Roman Glass: Reflections on Cultural Change. Pennsylvania 1999.
Forbes 1957 R. J. Forbes, Studies in Ancient Technology. Leiden 1957.
Harden 1935 D. B. Harden, “Romano-Syrian Glasses with Mould-Blown Inscriptions”. The Journal of Roman Studies 25/2 (1935) 163-186.
Hayward 2015 J. C. Hayward, Contextualizing the Archaeometric Analysis of Roman Glass. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Cincinnati. Cincinnati 2015.
Isings 1957 C. Isings, Roman Glass from Dated Finds. Groningen-Djokarto 1957.
Israeli 1991 Y. Israeli, “The Invention of Glass Blowing”. Eds. Martine Newby – Kennth Painter, Roman Glass: Two Centuries of Art and Invention. London (1991) 46-55.
Lazar 2005 I. Lazar, “Some Interesting New Finds from Slovenia”. Bulletin du Groupe de Travail Europeén sur l’atisant et les Produxtions Manufacturées dans l’Antiquite. 38 (2005) 39-42.
Lazar 2006 I. Lazar, “An Oil Lamp from Slovenia Depicting a Roman Glass Furnace”. Journal of Dalmatian Archaeology and History 99/1 (2006) 227-235.
Lightfoot – Arslan 1992 C. S. Lightfoot – M. Arslan, Anadolu Antik Camları: Yüksel Erimtan Koleksiyonu. Ankara 1992.
Lightfoot 2014 C. S. Lightfoot, “Ennion and the History of Ancient Glass”. Ed. C. S. Lightfoot, Ennion: Master of Roman Glass. New York (2014) 15-49.
Özgümüş 2015 Ü. Özgümüş, “Marmaray-Sirkeci Buluntusu Ennion Camı Metropolitan Museum Kataloğu’nda”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 149 (2015) 155-156.
Price 2005 J. Price, “Glass Working and Glass Workers in Cities and Towns”. Eds. A. MacMahon – J. Price, Roman Working Lives and Urban Living. Oxford (2005) 167-190.
Prior 2015 J. D. Prior, The Impact of Glassblowing on the Early Roman Glass Industry. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Durham University. Durham 2015.
Pulak 1988 C. Pulak, “The Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun, Turkey: 1985 Campaign”. AJA 92 (1988) 1-37
Pulak 1991 C. Pulak, “The Late Bronze Age Shipwreck at Ulu Burun, 1991 Field Season: Ingot Summer”. Institute of Nautical Archaeology Newsletter 18/4 (1991) 4-10.
Roueché 1989 C. Roueché, “Aphrodisias in Late Antiquity”. JRS V (1989) 265-318.
Shortland 2007 A. J. Shortland, “Who Were the Glassmakers? Status, Theory and Method in Mid-Second Millennium Glass Production”. Oxford Journal of Archaeology 26/3 (2007) 261-274.
Stern 1995 E. M. Stern, Roman Mold-blown Glass: the First Through Sixth Centuries. Rome1995.
Stern 1997 E. M. Stern “Neikais: A Woman Glassblower of the First Century AD.?”. Eds. G. Erath, G. Schwarz – M. Lehner, Komos: Festschrift T. Lorenz. Vienna (1997) 129-132.
Stern 1999 E. M. Stern “Roman Glassblowing a Cultural Context”. AJA 103 (1999) 441-484.
Taştemür 2016 E. Taştemür, “İç Kalıp Teknikli Cam Eserler ve Çanakkale Müzesi Örnekleri”. Colloquium Anatolicum XV (2016) 212-237.
Taştemür 2017 E. Taştemür, “Arkeolojik Veriler Işığında Camın Tarihsel Süreci”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi VII/13 (2017) 67-91.
Tek 2001 A. T. Tek, “Prismatic Glass Bottles with Greek Inscriptions from Arykanda in Lykia”. Ed. J. Price, Annales du 15e Congres. New York (2001) 82-87.
Tek 2005 A. T. Tek, “Antik Dönem’de Anadolu’da Cam Üretimi”. Ed. Anonymous, III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Kongresi. Eskişehir (2005) 108-123.
Trimble 2011 J. Trimble, Women and Visual Replication in Roman Imperial Art and Culture. Cambridge 2011.
Trowbridge 1930 M. L. Trowbridge, Philological Studies in Ancient Glass. Urbana 1930.
Whitehouse 1997 D. Whitehouse, Roman Glass in the Corning Museum of Glass. Vol. I. New York 1997.