FERGANA VADİSİ GELENEKSEL TARIM VE HAYVANCILIĞINDA GÖKYÜZÜNE BAĞLI GELENEKLER VE MERASİMLER

Türk halklarından biri olan Özbek Türklerinin köklü bir geçmişi vardır. Gelenek-ler, geleneksel ritüeller ve kültürler yüzyıllardır nesilden nesile aktarılmıştır. Bu makalede, Özbek halkının çiftçilik ve hayvancılıkla ilgili gelenek ve ritüelleri geniş bir kaynak ve literatür bilgisi yardımıyla analiz edilmektedir. Özbek halkına özgü bu gelenek ve törenlerin yerel yönlerini karşılaştırmalı analiz yöntemiyle ortaya çıkardık. Fergana Vadisi Özbeklerinin geleneksel tarımında yüzyıllar bo-yunca gökyüzünün ve gezegenlerin hareketine ilişkin inanışlar, vadideki mevsimle-rin ve vadideki çiftçilerin gözlemlenmesine ve göksel hareketlerin gözlemlenmesi-ne dayalı yaşam deneyimleri günlük yaşamda büyük bir pratik öneme sahip hale geldi. Kayıtlarımıza göre Özbek çiftçiler ve çobanlar, yıldızların hareketine, güne-şin ve ayın konumuna göre havanın nasıl olacağını belirleyebiliyorlardı. Doğada meydana gelen bu olayların nedenlerini ise ilahi güçlere ve doğaüstü güçlere bağ-layarak açıklamışlardır. Özbek halkı, gök cisimlerine tanrı ve tanrıçalanın sembol-leri olarak baktılar. Bu tanrıların her biri, karakterleri ve insanlara karşı tutumları bakımından farklılık gösteriyordu ve iyinin ve kötünün tanrıları olarak hayal edili-yordu. Makalede ayrıca çiftçilerin ve çobanların gökyüzü ile bağlı çeşitli "yıllık" ve "haftalık” olarak düzenlenen ve bunların içinde çiftçilik için tarihlerin iyi ve kötü günlere ayrılışı hakkında bilgi verilmektedir. Makalede vadi civarındaki yaşam tarzı hakkında bilgi de yer almaktadır. Ayrıca vadide önemli yere sahip olan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği hakkında kadimi bilgiler de incelenmektedir. Bu Fergana Vadisindeki bilgiler Türk halklarının yüzyıllar boyunca oluşan düşün-ce ve dünya görüşünün bir ürünüdür ve bunların incelenmesi günümüzün acil me-selelerinden biridir.

___

Abdullayev U. (2004). Farg‘ona Vodiysida Etnoslararo Jarayonlar. Toshkent: G‘ofur G‘ulom Nashriyoti.

Basilov V.N. (1986). Zaklyucheniye Drevniye Obryadi i Kulti. Narodov Sredniy Azii. – M., 201.

Dyumezil J. (1976). Osetinskiy Epos i Mifologiya. – M.

Egamberdiyev B. va Soatov A. (1990). Olimlar Olam Haqida. Toshkent.

Frolov B.A. (1970). Kak Poyavilas «Magicheskaya Semerka» . Ateisticheskiye ChteniY. 4, 116-122.

Gavrilov M. (1912). Risolya sartovskix remeslennikov. Issledovaniye musulmanskix sexov. T.

Haftanoma. (1990). Toshkent.

Jo‘rayev M. (1996a). Somon Yo‘li Haqidagi O‘zbek Xalq Afsonalarining Mifologik Asoslari. O‘zbek Tili va Adabiyoti Jurnali, 1, 35-41.

Jo‘rayev M. (1996b). Yulduz Uchishi Bilan Bog‘liq Mifologik qarashlar. O‘zbek Tili va Adabiyoti Jurnali. 2, 39-43.

Jо‘rayev M. (1997). О‘zbeklarning shamol bilan bog‘liq mifologik tasavvurlari. “Haydar kulti”, О‘zbek tili va adabiyoti.4, 45-46.

Litvinskiy B.A. (1981).Semantika drevnix verovaniy i obryadov pamirsev. Srednyaya Aziya i yeye sosedi v drevnosti i srednovekove.

M.Qoshg‘ariy. (1963). Devoni Lug‘ati Turk III. Toshkent: Fan Nashriyoti.

Nosiruddin Burxoniddun Rabg‘uziy. (1990), Qissai Rabg‘uziy. 1 k-b.

“Nurnoma” majmuasi T., 1991.

Ob-havo darakchilari (1996) T.: Adolat.

Sherbak A.M. (1974). Sal-name (po rukopisi V-721), Xranyavsheysya v Rukopisnom Otdele Lo Ivan. Pismennie Pamyatniki Vostoka-197, 171-180.

Sarimsoqov B. (1986). О‘zbek marosim folklori. Toshkent.

Tokarev S.A. (1964). Ranniye formi religii i ix razvitiye M. nauka.

Zuxba S.L. (1970). Abxazskaya narodnaya skazka. Tbilisi.