Saʻdî-i Şîrâzî’nin Gazeldeki Değişimi

Saʻdî’nin gazelleri Gazeliyyât-i Kadîm, Tayyibât, Bedâyiʻ ve Havâtîm olmak üzere dört kısma ayırılmıştır. Muhtemelen Gazeliyyât-i Kadîm’i gençlik döneminde, Bedâyiʻ ve Tayyibât’ı olgunluk ve şairliğinin doruk noktasında, Havâtîm’i de yaşlılık döneminde söylemiştir. Her ne kadar Saʻdî’nin gazellerinin özü aşk olsa da, bu aşk Gazeliyyât-i Kadîm’de mecazi aşk, Havâtîm’de tasavvufi aşk şeklindedir. Hatta Havâtîm’deki bazı gazellerde ahlak ve züht baskındır. Saʻdî’nin gazellerindeki bu farklılık birçok araştırmacının dikkatini çekmiştir. Bu makaledeki hedefimiz bu farklılığın en esaslı delilerinden birini araştırmaktır. Muhtemelen bu farklılığın en önemli delilerinden biri Saʻdî’nin aşk mertebelerini genellikle mecaziden ilahiyeye doğru doğal yoldan kat etmiş olmasıdır, çünkü ihtiyarlık döneminde bu histen bir noksanlık hissetmiyor. Bu makalede ilk önce Saʻdî’nin gazelleri üzerinde çalışan birçok araştırmacının görüşünü ve özellikle Gazeliyyât-i Kadîm ve Havâtîm arasındaki farkları naklettik. Sonra iddialarımızı ispatlamak için onun gazellerinden, psikolojinin bugün elde ettiği bazı bulgulardan ve misallerden istifade ettik.

Anahtar Kelimeler:

Saʻdî, Gazeller, Havâtîm

PDF

___

Deştî, A. Kalemrov-i Saʻdî, Çâp-i Çehârom, Tahran: İdâre-i Kül-i Nigâriş-i Vezâret-i Ferheng ve Hüner, Bîtâ.
Dînevrî, İ. K. (1363). Mukaddime-i Şiʻrû’l-şuarâ, Çâp-i Evvel, Çev. Âzernûş Âzertâş, Tahran: Emîr Kebîr.
Eflatun, Dovre-i Âsâr-i Eflatun, Çâp-i Evvel, Çev. Muhammed Hüseyin Lütfî ve Rızâ Kâvyânî, Tahran, Harezmî, Bîtâ.
Foucault, M. (1390). İrâde Be Dânisten, Çâp-ı Şeşom, Çev. Efşîn Cihân Dîde, Tahran: Ney.
Gadamer, H. G. (1388). Edebiyât ve Felsefe Der Goftgû, Çâp-i Evvel, Çev. Zehrâ Zevâryân, Tahran: Nekş ve Nigâr ve Nekd-i Ferheng.
Glasser, W. (1384). Nezerye-yi İntihâb, Çâp-ı Evvel, Çev. Mihrdâd Fîrûz Baht, Tahran: Resâ.
Hâfız-i Şîrâzî, H. Ş. (1384). Dîvân-i Hâfız, Çâp-i Sevom, Nşr. Muhammed Kazvînî, Tahran: Esâtîr.
Hamîdyân, S. (1384). Saʻdî Der Gazel, Çâp-i Dovom, Tahran: Katre.
İbrâhîmî Pûr, Z. (1389). “Berresî-i Anâsır-i Tenzâmîz Der Kelâm-i Saʻdî ve Zikr-i Pârei Ez Nokât-i Revânşinâsî,” Şûrâ-i Gosteriş-i Zebân ve Edebiyât-i Fârsî, Sâl 15, Şomâre-i Evvel, Tahran, s.5-24.
Kamyâr, M. (1347). “Saʻdî, Freud ve… Çenân Ki Ofted ve Dânî,” Rengîn Kemân, Şomâre 41, Tahran, s.20-35, Behmen.
Kenko, U. (1372). Gülistân-i Jâponî, Çap-i Evvel, Çev. Hâşim Recebzâde, Tahran: Müesese-i Mutâleʻât ve Tahkîkât-i Ferhengî.
Maʻbûdî, Z. (1386). Câmeʻ Şınâsî Der Âsâr-i Saʻdî, Çâp-ı Evvel, Tahran, Tîrgân.
Masse, H. (1364). Tahkîk Derbâre-i Saʻdî, Çap-i Evvel, Çev. Muhammed Hüseyin Mehdevî ve Gulâm Hüseyin Yûsûfî, Tahran, Tûs.
Mevlâî, M. S. (1376). “Şâhnâme Ez Menzer-i Hikmet,” Neşriye-i Edebiyât ve Ulûm-i İnsânî-yi Dânişgâh-i Elborz, Şomâre 23, Tahran, s.13-23.
Muvahhid, Z. (1376). Saʻdî, Çâp-ı Sevvom, Tahran: Tarh-i Nov.
Müeyyed-i Şîrâzî, C. (1376). Simâ-yi Saʻdî, Çâp-ı Evvel, Şîrâz: Dânişgâh-i Şîrâz.
Nîkûbaht, N. ve Rızâ R. (1384). “Tefâvut ve Tekâbul-i Neslhâ Der Saʻdî,” Pejûheş-i Zebân ve Edeb-i Fârsî, Dovre-i Cedîd, Şomâre-i Çehârom, Tahran, s.41-48.
Novrûzî, C. (1388).“Çe Kesî Gazelyât-i Saʻdî Râ Be Çehâr Deste Taksîm Bendî Nemûde? Ve Be Çe İlet?” Bostân-i Edeb, Dovre-i Evvel, Şomâre-i Dovvom, Peyâpey 1/56, Şîrâz, s.157-178.
Sabûr, D. (1370). Âfâk-i Gazel-i Fârsî, Çâp-i Dovom, Tahran: Goftâr.
Saʻdî, M. (1369). Külliyât-i Saʻdî, Çâp-i Heştom Nşr. Muhammed Ali Frûgî, Tahran: Emîr Kebîr.
Saʻdî, M. (1385). Gazelhâ-yi Saʻdî, Çâp-i Evvel Nşr. Gulâm Hüseyin Yûsûfî, Tahran: Sohen.
Şefîʻi-yi Kedkenî (1386). Muhammed Rızâ, Zemîne-i İctimâi-yi Şiʻr-i Fârsî, Çâp-i Evvel, Tahran: Ehterân-Zemâne.
Şemîsâ, S. (1370). Seyr-i Gazel Der Şiʻr-i Fârsî, Çâp-i Sevom, Tahran: Firdevs.
Şemîsâ, S. (1388). Yâddâşthâ-yi Hâfız, Çâp-i Evvel, Tahran: İlmî.
Vahîdyân Kâmyâr, T. (1363). “Evzân-i Îkâʻi Der Şiʻr-i Fârsî,” Mecele-i Dânişkede-i Edebiyât ve Ulûm-i İnsânî-yi Meşhed, Sâl 17, Şomâre 2, Meşhed, s. 69-80.
Zerînkûb, A. (1342). Bâ Kârâvân-i Hile, Çap-i Evvel, Tahran: Âryâ.
Zerînkûb, A. (1379). Hadîs-i Hûş-i Saʻdî, Çâp-i Dovom, Tahran: Sohen.