İki Osmanlı Tipolojisinin Mukayesesi: Piri Reis" ile Evliya "Çelebi"nin Tarihi ve Fikri Serüveni

Pirî Reis ve Evliya Çelebi hakkındaki bibliyografyalar bize onlar hakkında pek çok araştırmanın varlığını gösterirler. Bunu bildiğimizden, burada özgün bir araştırma ortaya koymak için onları farklı bir açıdan değerlendirdik. Pirî Reis ve Evliya Çelebi’nin Osmanlı aydın ve devlet adamları olarak XVI. ve XVII. asırlarda yaşadıklarını biliyoruz. Farklı yüzyıllarda yaşamış olmalarına ve modern araştırmacıların onları farklı kategoriler içinde değerlendirmelerine rağmen, her ikisinin de araştırmaya konu olabilecek bazı benzerliklerinin olduğunu tespit ettik. Bunu göstermek için önce, onların elinden çıkan eserler olan Bahriye ve Seyahatname’deki, sonra da muasırlarının ortaya koydukları bilgileri kullandık. Çalışmada bu iki Osmanlı aydın profilinin iki hususta benzer olduğunu tespit ettik. Bunlardan ilki, isimlerinin anlamı ve yaşam serüvenlerinin son durağının Mısır olması gibi daha çok tesadüfî olanlardır. İkincisi ise, hayat hikâyelerindeki bazı benzerliklerdir; örneğin doğum yerleri olan Gelibolu ve İstanbul ile buraların adı geçen dönemdeki ehemmiyetleri. Ayrıca onların akraba, öğretmen ya da hâmi olarak yakınları ile olan ilişkileri de (Kemal Reis ve Melek Ahmed Paşa vb.) benzerdir. Son olarak onların yaşam tarzlarının birbirine benzer olmasıdır; nitekim en temel benzerlikleri seyahat etmektir

Anahtar Kelimeler:

Evliya Çelebi, Pirî Reis, Seyahatname, Bahriye, Mısır, Osmanlı

The Comparison of two Ottoman Typologies: Historical and Intellectual Episode of PirÃ® ''Reis'' and Evliya ''Çelebi''

We have considerable bibliographies about Pirî Reis and Evliya Çelebi, all of which prove that there are a lot of works about these two important historical figures. Hence, in this article as original research, we try to consider them from a different angle. Historically, Pirî Reis and Evliya Çelebi lived in the XVIth and XVIIth centuries being Ottoman intellectuals and statesmen. In spite of living in different centuries and being categorized as distinct and different groups by modern researchers, we ascertained that both have some similarities. With the aim of proving the claims of this work, we have two kinds of sources. The first is their own works: Bahriyye and Seyâhatnâme. The second is the works created by their contemporaries.The comparison between them revealed two different sorts of parallelism. The first one is, properly speaking, accidental; such as meaning of their names and their places of death, i.e., Egypt, as the last station of their adventure of life. The second one is alikeness in their lives; for example, special importance of their birth places -Gallipoli and İstanbul- in the above-mentioned centuries. In addition, their relationships with their acquaintances as relative, teacher or patron (Kemal Reis and Melek Ahmed Pahsa, etc.) is comparable, too. And lastly, their life styles are also similar; one of the main resemblances is travelling

Keywords:

Evliya Çelebi, Piri Reis, Seyahatname, Bahriye, Egytp, Ottoman,

PDF

___

75 Numaralı Gelibolu Livası Mufassal Tahrir Defteri (925/1519) c. I, Dizin ve Transkripsiyon, Yayına Hazırlayanlar: Abdullah Sivridağ ve Diğerleri, Başbakanlık Basımevi, Ankara 2009.

Abdurrahman, Varis, “Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme,” http://turkolo- ji.cu.edu.tr, (Erişim: 25.11.2013).

Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul 1970.

Afetinan, A., Life and Works of Piri Reis The Oldest Map Of America, TTK Yayınları, Ankara 2008.

Afetinan, A., Piri Reis’in Hayatı ve Eserleri Amerika’nın En Eski Haritaları, TTK Yayınları, Ankara, 1987.

Akalın, Şükrü Haluk, Seyyah-ı Âlem Evliya Çelebi, TDK yayınları, Ankara 2011.

Bayat, Mert, “Giriş” Kitab-ı Bahriye, (ed.) Ertuğrul Zekai Öktem, Ministry of Culture and To- urism of the Republic of Turkey, Ankara 1988.

Çelik Şavk, Ülkü, Sorularla Evliya Çelebi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Ens- titüsü, Ankara, 2011.

Firdevs Çetin, “Piri Reis ve Evliya Çelebi’nin Notlarında Akdeniz” Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu Bildiriler, 26-29 Eylül 2013, İstanbul. (Yayım Aşa- masında).

Dankoff, Robert, Semih Tezcan, “An Evliya Çelebi Bibliography”, http://www.bilkent.edu. tr/~tebsite/evliya.pdf, (Erişim: 29.10.2013), s. 1-75.

Emecen, Feridun, “Gelibolu”, TDVİA, c. XIV, s. 1-6.

Esiner Özen, Mine, “Piri Reis ve Müntehab-ı Kitab-ı Bahriye”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları c. VII, S.2, (2006), s. 119-131.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi, c. I, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu – Dizini, Haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları.

Ezgü, Fuad “Piri Reis”, MEBİA, c. 9, s. 561-565.

Finkel, Caroline, Kate Clow ve Donna Landry, Osmanlı Seyyahı Evliya Çelebi’nin İzinde Evliya Çelebi Yolu Türkiye’nin İlk Uzun Mesafe Yürüyüş ve Atlı Gezi Yolu, Bursa Büyükşehir Be- lediyesi Yayınları, Bursa 2011.

Gümüşçü, Osman, Coğrafyaya Davet, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2012.

İlgürel, Mücteba “Evliya Çelebi”, TDVİA, c. 11, s. 529-533.

İnalcık, Halil, Çağının Sıradışı Yazarı Evliya Çelebi Uluslararası Sempozyumu Açış Konuşma- sı, Hazırlayan: Nuran Tezcan, YKY, İstanbul 2009, s. 13-17.

Kahraman, Seyit Ali, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılış Hikâyesi”, Çağının Sıra dışı Ya- zarı Evliya Çelebi, Hazırlayan: Nuran Tezcan, YKY, İstanbul 2009, s. 203-216.

Karakaş Özür, Nazan, “Bibliyografik Analiz Penceresinden Türkiye’de ve Dünya’da Piri Reis”, Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu Bildiriler, 26-29 Eylül 2013, İstanbul (Yayım Aşamasında).

Landry, Donna, “Evliya Çelebi and Ottoman Enlightenment”, Evliya Çelebi’nin Sözlü Kaynak- ları, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara 2012, s. 91-98.

Lowry, Heath W., In the Footsteps of Evliya Çelebi The Seyahatname as Guide Book, Bahçeşehir University Press, İstanbul 2012.

MacLean, Gerald, “Evliya Çelebi, Travel and Travel Writing”, Evliya Çelebi’nin Sözlü Kaynak- ları, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara 2012, s. 99-105.

Piri Reis, Kitabı Bahriye, (Tıpkıbasım), TTK Yayınları, Ankara 2002.

Piri Reis, Kitab-ı Bahriye, (ed.) Ertuğrul Zekai Öktem, Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey, Ankara 1988.

Sezgin, Fuat, Amerika Kıtasının Müslüman Denizciler Tarafından Kolomp Öncesi Keşfi ve Piri Reis, Boyut Yayıncılık, İstanbul 2013.

Sır, Ayşenur, “Seyahatname’nin Işığı Altında Evliya Çelebi’nin Ailesi ve Şeceresi”, Doğumunun 400. yılında Uluslararası Evliya Çelebi Sempozyumu Bildirileri, Haz. Yusuf Akçay, Geli- şim Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012, s. 323-340.

TDK Büyük Türkçe Sözlük

Tekeli, Sevim, İlk Japon Haritasını Çizen Türk Kaşgarlı Mahmud ve Kristof Kolomp’un Harita- sına Dayanarak En Eski Amerika Haritasını Çizen Türk Amirali Piri Reis, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1997.

Tezcan, Nuran, “Evliya Çelebi Ne Zaman Doğdu, Ne Zaman Öldü”, Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi, (ed.) Nuran Tezcan-Semih Tezcan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2011, s. 37-42.

Tezcan, Semih, “Evliya Çelebi’nin Doğum Günü”, Evliya Çelebi Konuşmaları/Yazılar, Haz. Sabri Koz, YKY, İstanbul 2011, s. 283- 291.

Titiz, Zafer “Piri Reis’in Türk ve Dünya Denizciliğine Katkıları ve Öğretileri”, Uluslararası Piri Reis Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 27-29 Eylül 2004, Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dai- resi Başkanlığı, İstanbul, s. 4/ 5-8.

Türker, Ahmet “Piri Reis’in Hayatı”, Uluslararası Piri Reis Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 27-29 Eylül 2004, Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı, İstanbul, s. 1-20.

Unan, Fahri, “Osmanlılarda Medrese Eğitimi”, Osmanlı, c. 5, s.149-160.

Ülkekul, Cevat, XVI. Yüzyılın Denizci Bir Bilim Adamı Yaşamı ve Yapıtlarıyla Piri Reis, c.3, T.C. Deniz Basımevi, Ankara 2007.

Verhaaren, Christine Isom “Patronage in the Ottoman Navy During the late 15th and 16th Centuries”, Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu Bildiriler (Yayım Aşamasında), 26-29 Eylül 2013, İstanbul.