Çanakkale'den Mudanya'ya Nasıl Gelindi: Mudanya Mütarekesi

İstiklal Harbi (1919-1922); 20.yüzyılda kazanılmış ilk anti-emperyalist, ulusal bir mücadele olduğu gibi Türk Devriminin de ilk safhasını oluşturmuştur. Bu mücadelede haksız yere işgale uğrayan tüm Anadolu işgalcilerden kurtarılmış, kazanılan büyük zafer ile Batı Anadolu Yunan ordusundan temizlenmiştir. İşgal altındaki İstanbul ve Boğazlar bölgesi ile Doğu Trakya'nın boşaltılması ise son adım olmuştur. Bu sonuç, Mudanya Konferansı'nda toplanan taraflar arasında imzalanan ve Türk tarafı için diplomatik bir başarı belgesi olarak nitelenen Mudanya Mütarekesi ile sağlanmıştır. Bu konferansın öne çıkan isimleri Türk heyetinin başkanı sıfatıyla İsmet (İnönü) Paşa ve İngiliz heyetinin başkanı sıfatıyla General Harington olmuştur. Bu makalede, Mudanya Mütarekesi öncesinde Çanakkale'de Türk tarafı ile başta İngiltere olmak üzere İtilaf Devletleri arasında yaşanan gergin bekleyişin ve yeni bir savaş krizinin nasıl yönetildiği ve nasıl sonuçlandırıldığı açıklanmaya çalışılmıştır. Mudanya Mütarekesi'nin imzalanmasını müteakip Trakya'yı tahliye eden Yunan kıtalarının, Rum ve Ermeni ahalinin, iade edilen Türk-Müslüman tutsakların durumu hakkında bugüne kadar yapılmış çalışmalarla ortaya konulmuş bilgilere, yeni arşiv belgeleriyle katkı sağlamak amaçlanmıştır. Bu maksatla; Çanakkale ve Boğazlar bölgesinde karşı karşıya gelen Türk ve İngiliz kuvvetleri arasında yaşanabilecek yeni bir sıcak savaşın, diplomatik yoldan nasıl bertaraf edildiği incelenmiştir. Ele alınan süre, 3 aylık bir süreyi (Eylül-Kasım 1922) kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale, Mudanya Konferansı, İsmet Paşa, Harington, Trakya

How to Arrive from Çanakkale to Mudanya: The Armistice of Mudanya

The War of Independence (1919-1922), which constituted the first phase of the Turkish Revolution, is the first anti-imperialist, national struggle won in the 20th century. In this struggle, all Anatolia, which was unjustly occupied, was liberated from the invaders, and with the great victory, Western Anatolia was cleared of the Greek army. The evacuation of the occupied Istanbul and the Straits region and Eastern Thrace was the last step. This result was achieved with the Mudanya Armistice signed between the parties gathered at the Mudanya Conference and described as a diplomatic success document for the Turkish side. The prominent figures of this conference were İsmet (İnönü) Pasha as the head of the Turkish delegation and General Harington as the head of the British delegation. In this article, before the Mudanya Armistice, it was tried to explain how the tense wait between the Turkish side and the Allied Powers, especially England, and a new war crisis in Çanakkale was managed and how it was concluded. Following the signing of the Mudanya Armistice, it is aimed to contribute to the information revealed by the studies done so far on the situation of the Greek troops, Greek and Armenian people, and the Turkish-Muslim prisoners who evacuated Thrace, with new archive documents. For this purpose; It has been examined how a new hot war, which may be experienced between the Turkish and British forces that came face to face in the Dardanelles and Straits region, was eliminated diplomatically. The period covered covers a period of 3 months (September-November 1922).

Keywords:

Dardanel, Mudanya Conference, İsmet Pasha, Harington, Thrace,

PDF

___

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Arşivi, Türk İstiklal Harbi (İSH) Kataloğu.
Klasör (K): 1505, Dosya (D): 56, Fihrist (F):1.
K: 1531, D: 110, F: 20-ac.
K: 1531, D: 110, F: 20-ad.
K 1531, D: 110, F: 20.
K: 1532, D: 127, F: 4-ab.
K: 1532, D: 127, F: 4.
K:1535, D: 5, F:4.
K: 1541, D: 19, F: 11.
K: 1645, D: 66, F: 1.
K: 1645, D: 71, F: 1.
K: 1648, D: 26, F: 2.
K: 1671, D: 46, F: 3.
K: 1671, D: 46, F: 3.
Akın, Veysi, Trakya'nın Türklere Teslimi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1996
Akkılıç, Yılmaz, A.Galip Tokça'nın İki Mütareke Arasında Mudanya’nın Tarihi Hatıraları, Yeni Zamanlar Sahaf Yayınları, İstanbul 1959.
Akkor, Mahmut, İngiliz Tutanaklarında Mondros ve Mudanya, Kriter Yayınları, İstanbul 2019.
Akşin, Aptulahat, Atatürk’ün Dış Politikası İlkeleri ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
Aralov, Semyon İvanoviç, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları 1922-1923, (çev. Hasan Âli Ediz), Türkiye İş Bankası Yayınları, 9.Basım, İstanbul 2021.
Atabay, Mithat, Kurtuluş Savaşında Çanakkale, Paradigma Yayınları, Çanakkale Haziran 2021.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayınları, Cilt:II, 1981.
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayınları, haz. İzzet Öztoprak-Mehmet Akif Tural
Aykut, Mehmet Şerif, Trakya Milli Mücadele Tarihi Malta Hatıratı ve Malta'da Türkler, Alfa Yayınları, İstanbul 2011.
Bıyıklıoğlu, Tevfik, Trakya’da Milli Mücadele, Türk Tarih Kurumu Yayınları, I.Cilt, 3. Baskı, Ankara 1992.
Çağlayan, Kaya Tuncer, "Çanak(Kale) Krizi’nde İngiltere’nin Askeri Durumu", Turkish Studies, Volume 12/9, 2017, s. 19-34.
Demirci, Sevtap, "Milli Mücadele Döneminde Türk-İngiliz İlişkileri ve Mudanya Mütarekesi", Barışın Yolunu Açan Mütareke, Sentez Yayınları, (ed. Behçet Kemal Yeşilbursa) ,Bursa 2022, s. 99-114.
Erdem, Nilüfer, Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekatı (1919-1923), Derlem Yayınları, 3.Baskı, İstanbul 2017.
Eyyupoğlu, İsmail, Mudanya Mütarekesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002.
Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD), Genelkurmay Basımevi, S. 66, Yıl:17, Aralık 1968, Vesika No: 1471, 1472, 1474, 1476, 1477.
Howard, Harry N., Türkiye'nin Taksimi Bir Diplomasi Tarihi (1913-1923), çev.Salih Sabit Togay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
Hülagü, Orhan, "Mudanya Mütarekesi (3-11 Ekim 1922), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Ankara 1997, s. 759-785.
Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, (çev. Cemal Köprülü), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
Kaya, Asil, ABD Basınında Mudanya Mütarekesi (3-11 Ekim 1922)" Barışın Yolunu Açan Mütareke 100.Yılında Mudanya Mütarekesi, Sentez Yayınları, (ed. Behçet Kemal Yeşilbursa), Ankara 2022, s. 312-337.
Oral, Atilla, Charles Harington, Demkar Yayınları, 2.Baskı, İstanbul 2014
Özalp, Kazım, Milli Mücadele 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5.Baskı, Ankara 2020.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
Şimşir, Bilal N., İngiliz Belgeleri ile Sakarya’dan İzmir’e (1921-1922), Bilgi Yayınevi, Ankara 2016.
Tansel, Selahattin, Mondros'tan Mudanya'ya kadar, C.IV, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1991.
T.B.M.M. Gizli Celse Zabıtları, 10 Teşrinievvel 1338 (1922).
Türkgeldi, Ali Fuad, Mondros ve Mudanya Mütarekeleri'nin Tarihi, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara 1948.
Türk İstiklal Harbi Batı Cephesi, C. 2, Ks. 6, Kitap 4, İstiklal Harbinin Son Safhası, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
Ünalp, F. Rezzan, "Mondros'tan Mudanya'ya: Milli Mücadele ve Mudanya Mütarekesi", Barışın Yolunu Açan Mütareke 100.Yılında Mudanya Mütarekesi, (ed. Behçet Kemal Yeşilbursa), Sentez Yayınları, Ankara, Ekim 2022.
Walder, David, Çanakkale Olayı (1922), (çev. M. Ali Kayabal), Örgün Yayınevi, İstanbul 2004.
Yanardağ, Ayşe, Başkumandanlık Meydan Muharebesinin Askeri ve Siyasi Sonuçları: Çanakkale Krizi ve Mudanya Mütarekesi", RESS Congress Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu (3-5 Kasım 2017, Bandırma), Ankara 2018, s. 388-400.
Yeşilbursa, Behçet Kemal, "Barışın Yolunu Açan Mütareke: Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış Antlaşması", Barışın Yolunu Açan Mütareke 100.Yılında Mudanya Mütarekesi, (ed. Behçet Kemal Yeşilbursa), Sentez Yayınları, Ankara, Ekim 2022.