İZMİR YANGINI HAKKINDAKİ TARTIŞMALAR ÜZERİNE BİR İNCELEME

İzmir yangını, üzerinden 100 yıl geçmesine rağmen hala güncelliğini koruyan olaylardan biridir. İzmir yangını, tarihi bir olay olması birlikte Türkiye’ye ve Milli Mücadele’ye karşı yürütülen politik kampanyalarda kullanılmıştır. Bu nedenle yangından sonra başlayan tartışmalar ve suçlamalar hala devam etmektedir. Yangının nasıl ve kimler tarafından çıkarıldığı ile ilgili Türk ve yabancı arşivlerde birçok belge bulunmaktadır. Belgelere göre İzmir yangınının sorumlusu Türkler değildir. Aksine belgeler, yangının Ermeni çeteler ve destekçileri tarafından çıkarıldığını göstermektedir. Bu çalışmada İzmir yangınıyla ilgili yabancı ve Türkçe kaynaklar kullanılarak konuya açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Çalışmada İzmir yangını ile ilgili belgelerin yanında anılar da incelenmiş, kaynaklar karşılaştırılarak kritiği de yapılmıştır. İzmir yangını hakkında çıkan propaganda kitapları da makalede incelenerek hataları ve eksiklikleri belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İzmir, Yangın, Propaganda, İzmir’in Kurtuluşu, Rum, Ermeni

A STUDY ON THE DEBATES ON İZMIR FIRE

Although it has been 100 years since the İzmir fire, it is one of the events that still maintains its actuality. The İzmir fire, being a historical event, has been used in political campaigns against Turkey and the National Struggle. Therefore, the discussions and accusations that started after the fire still continue. There are many documents in Turkish and foreign archives about how and by whom the fire was started. According to the documents, the Turks are not responsible for the İzmir fire. On the contrary, documents show that the fire was started by Armenian gangs and their supporters. In this study, it has been tried to clarify the subject by using foreign and Turkish sources about the İzmir fire. In the study, besides the documents related to the İzmir fire, memories were also examined. The sources were also compared and critiqued. The propaganda books about the İzmir fire were also examined in the article and their errors and deficiencies were stated.

Keywords:

İzmir, Fire, Propaganda, Liberation of İzmir, Greek, Armenian,

PDF

___

Admission of Near East Refugees Hearings Before The Committee on Immigration and Naturalization House of Representatives Sixty-Seventh Congress Fourth Session, Government Printing Office, Washington, 1923.
American-Turkish Claims Settlement Under the Agreement of December 24, 1923, and Supplemental Agreements Between The United States and Turkey Opinions and Report, (prepared by Fred K. Nielsen), Government Printing Office, Washington, 1937.
Türk İstiklal Harbi II. Cilt Batı Cephesi 1. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
Türk İstiklal Harbi II. Cilt Batı Cephesi 6. Kısım 3. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1995.
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi
Harp Tarihi Vesikaları Dergisi
AKYÜZ, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu (1919-1922), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
ALTAY, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası 1912-1922, İnsel Yay., İstanbul, 1970.
American Documents on Greek Occupation of Anatolia, (compiled by Çağrı Erhan), Center of Strategic Research, Ankara, 1999.
ARI, Kemal, Üçüncü Kılıç, Zeus Kitabevi, İzmir, 2012.
ATAÖV, Türkkaya, Ermeni Belge Düzmeciliği, İleri Yayınları, İstanbul, 2006.
ATAY, Falih Rıfkı, Babanız Atatürk, Doğan Kardeş Yayınları, İstanbul, 1955.
AYA, Şükrü Server, The Genocide of Truth, İstanbul Ticaret Üniversitesi Yay., İstanbul, 2008.
BIERSTADT, Edward Hale, The Great Betrayal, Robert M. McBride & Company, New York, 1924.
CHIROL, Valentine, Occident and the Orient, The University of Chicago Press, Chicago, 1925. ÇELEBİ, Mevlüt, İtalyan Arşiv Belgelerinde Anadolu’da Yunan Mezalimi (1919-1922), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2010.
ÇELEBİ, Mevlüt, Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
DAVIS, William Stearns, A Short History of the Near East, The Macmillan Company, New York, 1923.
DOBKIN, Marjorie Housepian, Smyrna 1922 The Destruction of a City, Newmark Press, New York, 1998.
DURU, Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2020.
ELMACI, Mehmet Emin, Bir Semt Bir Bina: NATO Binası Amerikan Koleji’nden Kızılçullu Köy Enstitüsü’ne, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, İzmir, 2013.
ERHAN, Çağrı, Greek Occupation of İzmir and Adjoining Territories Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919), Center for Strategic Research, Ankara, 1999.
GLADSTONE, William Ewart, Bulgarian Horrors and the Question of the East, William Cloves and Sons, London, 1876.
HELMREICH, Paul C., From Paris to Sevres The Partition of The Ottoman Empire at The Peace Conference of 1919-1920, Ohio State University Press, Columbus, 1974.
HORTON, George, Blight of Asia, The Bobbs-Meerill Company, Indianapolis, 1926.
HOUSEPIAN, Marjorie, Smyrna Affair, Harcourt Brace Jovanovich, New York, 1971.
JOHNSON, Brian, A Chronicle of the American Collegiate Institute and Associated Schools in İzmir, Sağlık ve Eğitim Vakfı, 2018.
KARACAN, Ali Naci, Lozan, Nokta Kitap, İstanbul, 2007.
KİTSİKİS, Dimitri, Yunan Propagandası, Meydan Neşriyat, İstanbul, basım tarihi yok.
KÖYLÜ, Murat, Küllerinden Doğan Şehir İzmir 1922, Kripto, Ankara, 2010.
KÜLÇE, Süleyman (Yazan), Mareşal Fevzi Çakmak Askeri, Siyasi, Hususi Hayatı, İzmir, 1946.
LE BON, Gustave, Kitleler Psikolojisi, Hayat Yayınları, İstanbul, 1997.
Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler Birinci Takım C.III, (Çev. Seha L. Meray), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
MACLACHLAN, Alexander, A Potpourri of Sidelights and Shadows From Turkey, Kingston, Canada, 1938.
MILTON, Giles, Paradise Lost Smyrna 1922, Basic Books, New York, 2008.
MUTLUÇAĞ, Hayri (Yayına Haz.), İzmir Ermeni İhtilal Komitesi ve Terör, Belge Yayınları, İstanbul, 1986.
OECONOMOS, Lysimachos, The Martyrdom of Smyrna and Eastern Christendom, George Allen & Unwin Ltd., London, 1922.
ÖZDAĞ, Ümit, İstihbarat Teorisi, Kripto, Ankara, 2014.
ÖZDALGA, Elisabeth (Ed.), The Last Dragoman - The Swedish Orientalist Johannes Kolmodin as Scholar, Activist and Diplomat, Swedish Research Institute in İstanbul, İstanbul, 2006.
PRICE, Clair, The Rebirth of Turkey, Thomas Seltzer, New York, 1923.
POWELL, E. Alexander, The Struggle for Power in Moslem Asia, John Long Limited, London, 1925.
SONYEL, Salahi R., Kaygılı Yıllar İngiliz Gizli Belgeleriyle Kurtuluş Savaşı’nın Perde Arkası (1918-1923), Remzi Kitabevi, İstanbul, 2012.
SONYEL, Salahi R., Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995.
ŞİMŞİR, Bilal N. (Haz.), Atatürk ile Yazışmalar 1920-1923, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
ŞİMŞİR, Bilal N., İngiliz Belgeleri ile Sakarya’dan İzmir’e (1921-1922), Milliyet Yayınları, İstanbul, 1972.
TOGAN, A. Zeki Velidi, Tarihte Usul, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1985.
TURAN, Mustafa, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, 1919 – 1923), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
WALDER, David, Savaştan Sonra Çanakkale Olayı (1922), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2004.
ARIKAN, Zeki, “1922 İzmir Yangını ile İlgili Bir Rapor”, Türk Kültürü, S.316, 1989, ss.458-465.
CHESTER, Arthur Tremaine, “History’s Verdict on New Turkey’s Rise to Power”, Current History, Vol.19, No.1, 1923, ss.79-86.
COLEMAN, Brian, “George Horton: the Literary Diplomat”, Byzantine and Modern Greek Studies, Vol.30, No.1, 2006, ss.81-93.
ÇULFALI, Mustafa, “Çanakkale Krizi ve Lloyd George’un İktidardan Düşmesi: Eylül-Ekim 1922”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.15, S.45, 1999, 801-820.
GALIP, Rachid, “Smyrna During the Greek Occupation”, Current History, Vol.18, No.2, 1923, ss.318-319.
GAUIN, Maxime, “İzmir Yangınının Yeniden Değerlendirilmesi”, (çev. Ahmet Can Öktem), Ermeni Araştırmaları, S.59, 2018, ss.111-142.
GÖKDEMİR, Oktay, “Fransız Kaynaklarının Işığında 1922 İzmir Yangını”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.6, S.15, 2007, ss.19-38.
GÖKTÜRK, Turgay Bülent Göktürk, “Amerikan Basınında İzmir Yangını ve Yangın Sonrası Durum (Eylül-Aralık 1922)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.12, S.24, 2012, ss.123-147.
HAMDİ, Abdullah F., “The Burning of Smyrna”, Current History, Vol.17, No.2, 1922, s.317.
KIRIŞMAN, Mustafa, “Fransız Basınında İzmir Yangını Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.10, S.22, 2011, ss.77-93.
KOLOĞLU, Orhan, “İzmir Yangını’nın Ardındaki Gerçek”, Popüler Tarih, S.37, Eylül 2003, ss.52-57.
LOWRY, Heath W., “Turkish History: On Whose Sources Will It Be Based? A Case Study on the Burning of İzmir”, Osmanlı Araştırmaları, C.9, S.9, 1989, ss.1-29.
LYBYER, Albert Howe, “Turkey and the Near East”, Current History, Vol.20, No.3, 1924, ss.516-519.
MOSS, Arthur and GILLIAM, Florence, “The Turkish Myth”, The Nation, Vol.116, No.3023, 1923, ss.704-706.
ÖZCAN, Orhan, “İngiliz Basınında İzmir Yangını ve Mülteci Sorunu (Eylül 1922)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.15, S.31, 2015, ss.177-200.
ÖZKAN, Kenan, “Yunanistan’ın İzmir’i İşgali ve ABD”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, C.13, S.26, 2015, ss.113-149.
TONYBEE, Arnold J., “The Truth About Near East, Atrocities”, Current History, Vol.18, No.4, 1923, ss.544-551.
TURAN, Mustafa, “İstirdatta İzmir Büyük Yangını 13-15 Eylül 1922”, Nihal Atsız ve Nejdet Sançar Armağanı, Medrese Kitabevi, Afyon, 1995, ss.214-243.
“The New Turkish Crisis”, Current History, Vol.17, No.2, 1922, ss.181-193.
ERDEM, Nilüfer, “Yunan Tarihçiliğinin Gözüyle Anadolu Harekâtı 1919-1923”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009.
GOODMAN, Robert Carey, “The Role of the Tobacco Trade in Turkish-American Relations, 1923-29”, University of Richmond History (Unpublished Master’s Thesis), Virginia, 1987.
Amerikan Bord Heyeti (American Board), İstanbul, “Memorial Records for Minnie B. Mills”, American Research Institute in Turkey, İstanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #17280, http://www.dlir.org/archive/items/show/17280