Tirmizî’nin Hanefîlere Bakışı

Bu çalışma, hadis tarihinin altın çağı olarak bilinen hicrî üçüncü asırda yaşayan Tirmizî’nin, Hanefî düşüncesine ve ehline olan bakışını ele almaktadır. Mihne süreciyle beraber Hanefîlere karşı başlatılan olumsuz havayı teneffüs eden Tirmizî’nin eserlerinde bu düşünce yerilmiştir. Tirmizî’nin eseri fıkhî bilgileri ve ihtilafları ihtiva etmiş olmasına rağmen Hanefîlerin görüşü genellikle Kûfe ehli içerisinde sayılmıştır. Bu kimseler arasında Hanefîlere yakınlığıyla bilinen İbnü’l-Mübarek ve Vekî b. el-Cerrâh gibi isimlerin görüşleri verilirken Hanefîleri yeren rivayetler de bu kimselerden gelmiştir. Tirmizî, hadis ehline itiraz ettiği yerlerde Hanefîlerin düşüncesine sahip olmuş olsa da onların rivayetle amel ederek bu sonuca ulaştığını söylememiştir. Özellikle mihne sürecinden etkilenen Ahmed b. Hanbel, Humeydî ya da Buhârî gibi âlimlerden ilim alması kendisinin bu şekilde tavır sergilemesine sebebiyet vermiştir. Ancak Tirmizî’nin hocaları arasında Hanefîlerle bağlantısı bulunan râvilerin olması ya da Hanefî fıkhının İslâm dünyasında etkin olduğu dönemde yazılı kaynaklarla bu kültüre ulaşması iki düşünceyi birbirinden net çizgilerle ayırmamıza engel olmaktadır. Hatta hocalarının itirazlarına bakıldığında Tirmizî’nin itirazları daha az olmakla beraber bunların bir kısmı Tirmizî’ye aitken diğerleri kendisinden önce nakledilen rivayetlerden ibarettir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Sünnet, Re’y, Tirmizî, Hanefî

Tirmidhi’s View of Hanafis

This study deals with the view of Tirmidhi, who lived in the third century of the hijra, known as the golden age of hadith history, to Hanafi thought and people. This idea was criticized in the works of Tirmidhi, who inhaled the negative atmosphere against the Hanafis with the Mihna process. Although Tirmidhi's work contains jurisprudence and conflicts, the view of Hanafis is generally counted among the people of Kufa. Among these people, Ibn al-Mubarak and Vekî b. al-Cerrah While the opinions of names such as were given, the narrations criticizing Hanafis also came from these people. Although Tirmidhi had the opinion of the Hanafis in the places where he objected to the people of hadith, he did not say that they reached this conclusion by acting on the narration. Especially affected by the mihne process, The fact that he received knowledge from scholars such as, Ahmed b. Hanbal, Humaydi or Bukhari caused him to behave in this way. However, the fact that Tirmidhi had narrators among his teachers who had connections with Hanafis, or that Hanafi fiqh reached this culture with written sources during the period when Hanafi fiqh was active in the Islamic world prevents us from separating these two ideas with clear lines. In fact, when we look at the objections of his teachers, Tirmidhi's objections are less, while some of them belong to Tirmidhi, while others consist of narrations transmitted before him.

Keywords:

Hadith, Sunnah, Ra’y, Tirmidhi, Hanafi,

PDF

___

Altıkulaç, Tayyar. “Hammâd b. Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/489. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Camiu’s-sahih, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasır. 9 Cilt. b.y.: Dârü Tavkı’n-Necat, 2001.
Çelebi, İlyas. “Kitâbü's-Sünne” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/115-116. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Dilek, Mehmet. Kütüb-i Sitte’nin Şartları Etrafında Gelişen Tartışmalar. Ankara: İlahiyat yay. 2014.
Ebû Hanîfe. Risâletü Ebî Hanîfe ilâ Osmân el-Bettî ʿâlimi ehli’l-Basra, çev. Mustafa Öz, -İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri- İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
Haçkalı, Abdurrahman. “Ehl-i hadîs-Ehl-i Re’y Ayrışması Fıkhî mi, İtikâdî mi?” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2 (2003) 59-68.
Hamş, Addab Mahmud, el-İmam et-Tirmizî ve menhecuhü fi kitabihi’l-Cami, Amman: Dâiratü Mektebeti’l-Vataniyye, 2003.
Hatib, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb el-Bağdâdî. Tarihu Bağdat, thk. Beşşar Avvad. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmi, 2002.
Hatib, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb el-Bağdâdî. el-Câmi‘ li-ahlâkı’r-râvi ve adabi’s-sâmi’, thk. Mahmud et-Tahhan, 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, ts.
Humeydî, Alauddin. Tabakâtu’l-Hanefîyye, thk. Muhyi Hilal es-Serhan. Bağdat: Matabatü Divani’l-Vakfi’s-Sünni, 2005.
Itır, Nurettin. el-İmam Tirmizî ve muvazenetühü beyne camiihi ve’s-sahihayni, Kahire: Matbaatü lecneti’t-te’lif, 1970.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî Nemerî. el-İntika fi fadaili’l-eimmeti’s-selaseti’l-fukahâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlihi, thk. Ebû’l-Eşbal ez-Züheyri. 2 Cilt. Suud: Dârü ibnü’l-Cevzi, 2. Basım, 1994.
İbn Adî, el-Cürcani, el-Kâmil fi duafai’r-ricâl, thk. Adil Ahmed el-Mevcud-Ali Muhammed Mağred. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehzibu’t-tehzib, 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dairati’l-Mearif en-Nizamiyye, 1908.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev esbetehü’l-ʿayân, thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dârü Sadr, 1971.
İbn Hibbân, Ebu Hatim Muhammed. es-Sikât, Haydarabad: Dairetu’l-Mearifi’l-Osmaniyye, 1973.
İbn Hibbân, Ebu Hatim Muhammed. el-Mecrûhin mine’l-muhaddisîn ve’d-duafa ve’l-metrûkin, Halep: Dârû’l-Va’y, 1976.
İbn Manceveyh, Ahmed b. Ali b. Muhammed Ebû Bekr. Ricâlu Sahih-i Müslim, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 1986.
İbn Receb, Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed el-Hanbelî. Şerhu ileli’t-Tirmizî, thk. Hemmâm Abdurrahîm Saîd. 2 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, Zerkâ, 1987.
Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf el-Kindî. Kitabu’l-vulât ve Kitabu’l-kudât li’l-kindi, thk. Muhammed Hasen İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh, Feyzü’l-bârî alâ Sahîhi’l-Buhârî, thk. Muhammed Bedr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Kuraşî, Muhyiddin Ebû Muhammed Abdulkâdir b. Muhammed el-Hanefî. el-Cevahiru’l-muzıyye fi tabakâti’l-hanefîyye, 2 Cilt. Karaçi: Mir Muhammed Kütüphane, ts.
Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
Meydâni, Abdulgani en-Nu’man, Keşfu’l-iltibas amma evradehu’l-İmam el-Buhârî ala ba’di’n-nas, Halep: Mektebetü Matbûati’l-İslamiyye, 1993.
Mizzî, Cemaluddin Yusuf b. Abdirrahman. Tehzibu’l-kemal fi esmai’r-ricâl, thk. Beşşar Avvad. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1980.
Mubârekpûrî, Ebû’l-Alâ Muhammed Abdurrahman, Tuhfetü’l-ahvezî bi Şerhi Câmi´i’t-Tirmizî, 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Nesefi, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed. el-Kand fi zikri ulema-i Semerkandi, Suud: Mektebetü’l-Kevser, 1991.
Özavşar, Mehmet Emin, “Vekî’ b. Cerrâh” 43/8-9, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût, 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 1993.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Leali’l-masnua fi’l-ehadisi’l-mevdua, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
Şatğami, Mufidürrahman eş-Şatğami, el-Verdetü’l-hadıra fi ehadisi’l-İmami’l-A’zam ve ehadisü ulemai’l-ahnaf fi’l-Camii’s-Sahihi’l-İmami’l-Buhârî, Karaçi: Zamzam Matbaası, 2002.
Tahanevi, Ahmed Osmani. Mukaddimetü İlaü’s-Sünen Ebû Hanîfe ve ashabuhu, Karaçi: İdaretu’l-Kuran, 1993.
Tahâvî, Ebû Câfer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Müşkili’l-Âsâr, thk. Şuayb Arnavut. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen-i Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Halep: Matbaatü’l-Mustafa el-Halebi, 2. Basım, 1975.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-İlelü’l-kebîr, thk. Subhî es-Sâmerrâî, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
Yıldırım, Enbiya. Buhari'nin Ebu Hanîfe'ye ve Hanefilere Bakışı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Yıldız, Oğuzhan. Tirmizî’nin Cami‘inde Fıkhu’l-Hadis ve Fakih Muhaddisler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1985.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l-i‘tidâl. thk. Ali Muhammed Al-Becavi. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 1963.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Tarihu’l-İslâm ve vefeyati’l-meşahiri ve’l-i’lam, thk. Beşşar Avvad. 15 Cilt. b.y.: Dârü’l-Garbi’l-İslâmi, 2003.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Tezkiratü’l-huffaz, 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.