MUSTAFA NUSHÎ VE MANZUM KIRK HADİS TERCÜMESİ

Kırk adet hadisi derleme, ezberleme ve/veya muhafaza etmenin fazileti üzerine Hz. Muhammed’den gelen rivâyetlerden hareketle, şuara ve ulema “kırk hadis” adı verilen türde pek çok eser kaleme almıştır. Kırk hadis literatürüne ait bu eserlerin yazımına Hz. Muhammed hakkında teşekkül etmiş diğer bazı edebî türlere nispeten daha fazla teveccüh gösterilmiştir. Tespit edilebilenlerin ötesinde kütüphanelerde gün yüzüne çıkmayı bekleyen kırk hadis metinlerinin bulunduğu da düşünülmektedir. Terceme-i hadîs-i erba’în adlı bir kırk hadisi ele alan bu makalede öncelikle, Türk İslâm edebiyatında hadis tercümeleri geleneğine kısaca değinilmiştir. Ardından, çalışmaya konu olan manzum kırk hadis tercümesinin müellifi Mustafa Nushî hakkında bilgi verilmiş ve eserin tahlili yapılmış; şeklî ve muhtevî hususiyetleri üzerinde durulmuştur. Manzum-mensur memzuc bir dîbâceden ve kahir ekseriyetini ibadet konularının şekillendirdiği hadislerden oluşan eser, 5 ana başlık içermektedir. Kıtalar halinde nazmedilen hadis rivâyetlerinin tercümelerine ve kaynak bilgilerine neşir içindeki dipnotlarda işaret edilmiştir. Ayrıca, Mustafa Nushî’nin hem manzum tercüme bölümündeki hem de dîbâcedeki üslûbuna dair tespitlerin bir kısmı paylaşılmıştır. Mustafa Nushî nazmen tercüme ettiği rivâyetleri alıp aktardığı kaynakları belirtmemiş fakat mukaddime bölümünde kırk hadis derlemenin faziletine dair rivâyetleri sıralarken bazı râvî isimlerine yer vermiştir. Ayrıca Nushî, İmâm Şâfiî’den, Yavuz Sultan Selim’e varıncaya kadar ulemadan, şuaradan ve ümeradan iktibas ettiği manzumelerle tezyin ettiği dîbâcesinde kaynak bilgisi sunmamıştır. Bunlardan kaynağı tespit edilebilenler inceleme bölümünde ifade edilmiştir. Çalışmanın son bölümünde ise eserin metin neşri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk İslam Edebiyatı, Kırk Hadis, Derleme, Manzum Tercüme, Nushî

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî. Müsnedü el-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. 4 Cilt. nşr. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. El-Hüseyn b. Ali. Şu‘abü’l-îmân. nşr. Abdü’l-Alî Abdülhamid Hâmid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
BOA, Osmanlı Arşivi. AE SMST. III, yer bilgisi: 160-12599. belge tarihi: H-06-01-1178. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-. el-Câmi’u’.-.a.î., nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Cemaleddin Selmân Savecî. Dîvân. Millet Kütüphanesi Yazmalar Koleksiyonu. 06 Mil Yz B 532. 3a.
Ebû Bekr Muhammed b. İshak b. Huzeyme b. el-Muğîre b. Salih b. Bekr es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. 4 cilt. nşr. Muhammed Mustafa el-A’zamî. (Beyrut: el-Mektebetü’lİslâmiyye, t.y).
Ebû Bekr Muhammed b. Hârûn er-Rûyânî. Müsnedü’r-Rûyânî. 2 Cilt. nşr. Eymen Ali Ebû Yemânî. (Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1416).
Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim İbn Ebû Şeybe. el-Kitâbü'l-musannef fi'l-ehâdîs ve'lâsâr. 7 cilt. nşr. Kemâl Yusuf el-Hût. (Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409).
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyyye, t.y..
Ebû Ya’lâ Ahmed b. Ali b. el-Müsnâ b. Yahya b. İsa b. Hilal et-Temîmî el-Mûsılî. Müsnedü Ebû Ya’lâ. 13 cilt. nşr. Hüseyin Selim Esed. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâsi, 1404/1984.
Erdoğan, Kenan. “Der-kenâr Yazıları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 14 (2000), 161-167.
Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşmasındaki Yeri ve Önemi”. Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları 3 (2003), s. 151-184.
Hindî, Ali b. Hüsamiddin b. Abdilmelik b. Kadîhân Müttakî. Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâl ve’lefèâl. nşr. Bekrî Hayyânî- Safvet Sakkâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1981/1401.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî. Sahîhu ibn Hibbân bi-tertîbi ibn Balaban. 18 cilt. nşr. Şuayb el-Arnaut. (Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1993/1414).
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. 2 cilt. nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki. Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabî-Faysal Îsâ elbâbî el-halebî, ty, by.
Kandemir, Yaşar. “Kırk Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/467-470. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Mustafa Nushî. Terceme-i hadîs-i erba’în. Kayseri: Raşid Efendi Kütüphanesi, Eki, 196/7, 59b-66a. Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b. Taci’l-ârifîn b. Ali. Feyzü’l-kadîr şerhi’l-Câmièi’ssağîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1356.
Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Müsnedü’s-Sahîh el-muhtasar. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y..
Özçelik, Kenan. “Âşık Çelebi’nin Ravzatü’ş-Şühedâ Tercümesinde Metodik Uygulamalar”. Turkish Studies: Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 11/ 17 (Fall 2016), 265-280.
Sucu, Nurgül. “Eski Türk Edebiyatında Tercüme Geleneği”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 19 (Bahar 2006), 125-148.
Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Câmièu’l-ehâdîs. nşr. Hasan Abbas Zekî. y.y., t.y..
Şengün, Necdet. Nazîr İbrahim ve Divânı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muècemu’l-kebîr. nşr. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
Taberânî, Ebu’l-Kasım Müsnidü’d-dünyâ Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muècemü’l-evsat. nşr. Tarık b. Ivazıllah b. Muhammed- Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dârü’l- Haremeyn, t.y..
Taberânî, Ebu’l-Kasım Müsnidü’d-dünyâ Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. Müsnedü’ş-şâmiyyîn. 4 cilt. nşr. Hamdi b. Abdulmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405/1984.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. İbrahim Atve İvaz. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
Yavuz Sultan Selim. Farsça Dîvân. (Berlin: y.y., 1904) TBMM Kütüphanesi, no: 201701734.
Yıldız, Fahreddin. “İslâmi İlimler, Divan Edebiyatı ve Tasavvuf Geleneğindeki Yeriyle Tarihten Günümüze Popüler Hadis Kitapları: Kırk Hadisler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013), 407-455.