Osmanlı Para Vakıfları: Yeniçeri Mustafa Beşe Örneği (H.1038/M.1629)
Bu çalışmada, İstanbul Şer’iyye Sicillerinde bulunan ve 1 No’lu Evkâf-ı Hümâyûn Müfettişliği defterinde tespit edilen Yeniçeri On Dördüncü Ağa Bölüğü korucularından Mustafa Beşe’ye ait iki farklı para vakfının vakfiyeleri analiz edilmiştir. Söz konusu iki vakfın aynı kişi tarafından aynı yılda ancak birer ay arayla kurulmalarındaki müphemiyet, konuyu araştırmaya değer kılmıştır. Bu çerçevede, bahsi geçen para vakıflarının vakfiyeleri irdelenmiş; benzer ve farklı yönleri tespit edilmiştir. Elde edilen bulgulardan, Mustafa Beşe’nin Şaban ayında kurduğu ilk vakfın dini hassasiyet ve ahiret inancı dayanağıyla teşekkül edildiği saptanmıştır. Receb ayında kurduğu diğer vakfın ise şahsi îrad sağlama gayesiyle kurulduğu anlaşılmıştır. Bu bulgular, bütün para vakıflarının sadece hayır amacıyla kurulmadığını; bazılarının kişisel gelirin muhafazası amacıyla kurulduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler:
Vakıf, Para Vakfı, Vakfiye
Ottoman Cash Waqfs: The Case of Janissary Mustafa Bese (H.1038/M.1629)
In this study, the waqfs of two different cash waqf belonging to Mustafa Bese, one of the guards of the Janissary Fourteenth Aga Division, found in the Istanbul Shar’iyya Registries and identified in the Evkaf-ı Hümayun Inspectorate book No. 1, were analyzed. The ambiguity in the fact that the two waqfs in question were established by the same person, only one month apart in the same year, has made the issue worth investigating decisively. In this context, the waqfiyyas of the mentioned cash waqfs have been examined; similarities and differences have been determined. From the findings obtained, it has been determined that the first waqf established by Mustafa Bese in the month of Shaban was formed on the basis of religious sensitivity and belief in the hereafter. It has been understood that the other foundation he established in Rajab was established with the aim of providing personal income. These findings show that not all cash waqfs are established only for charitable purposes; some of them are established for the purpose of preserving personal income.
___
- Akgündüz, A. (1988). İslâm hukukunda ve Osmanlı tatbikatında vakıf müessesesi. Türk Tarih Kurumu, 30.
- Aydın, M. A. (1999). Türk hukuk tarihi. 3.baskı, Hars Yayıncılık, 253.
- Barkan, Ö. L. (1942). Osmanlı İmparatorluğu’nda bir iskân ve kanalizasyon metodu olarak vakıflar ve temlikler. Vakıflar Dergisi, 354.
- Bayındır, A. (1992). Bey‘ bi’l-vefâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6, 21.
- Dumlu, E. (2015). XVI. yüzyıl Osmanlı uleması arasında para vakıfları etrafında cereyan eden tartışmalar (ebussuûd, ibn kemal-çivizâde, birgivî). İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 44, 304.
- Genç, M. (2014). Klâsik osmanlı sosyal-iktisadî sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi, (42), 17.
- Günay, H. M. (2012). Vakıf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42, 475.
- Güran, T. (2006). Ekonomik ve mali yönleriyle vakıflar. Kitabevi, 3.
- Halaçoğlu, Y. (1998). XVI-XVIII. yüzyıllarda osmanlılarda devlet teşkilatı ve sosyal yapı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Keskioğlu, O. (1971). Bulgaristan’da türk vakıfları ve bâlî efendinin vakıf paralar hakkında bir mektubu. Vakıflar Dergisi, 9, 92- 94.
- Korkut, C. & Bulut, M. (2017). XV. ve XIX. yüzyıllar arasında osmanlı para vakıfları ve modern finans kurumlarının karşılaştırılması. Adam Akademi, 7(2), 172.
- Köprülü, M. F. (1938). Vakıf müessesesi ve vakıf vesikalarının tarihî ehemmiyeti. Vakıflar Dergisi, (1), 1.
- Köprülü, M. F. (1942). Vakıf müessesesinin hukuki mahiyeti ve tarihî tekâmülü. Vakıflar Dergisi, (2), 1.
- Mandaville, J. E. (1979). Usurious piety: the cash waqf controversy in the ottoman empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 290.
- Özcan, T. (2008).Osmanlı toplumuna özgü bir finansman modeli para vakıfları. Çerçeve Dergisi, 16(48), 125.
- Özgüdenli, O. G. (2012). Vakfiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42, 465-466.
- Öztürk, N. (2006). Mütevelli. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32, 217-220.
- Semiz, Y. (2016). Osmanlı devletinde para vakıfları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 94.
- Şahin, M. (1986). Sosyal değişmede vakıfların rolü. Sosyoloji Konferansları, 0(21), 231.
- Şeker, M. (1993). Vakfiyelerin türk kültürü bakımından özellikleri.Tarih İncelemeleri Dergisi, 8(1),1
- Tabakoğlu, A. (1990). Türk iktisat tarihi. Dergâh Yayınları. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), İstanbul Kadı Sicilleri 45, Evkaf-ı Hümâyûn Müfettişliği 1 Numaralı Sicil (H. 1016-1035 / M. 1608-1626); 181’a-1, 181b-1.
- Türkoğlu, İ. (2013). Osmanlı devletinde para vakıflarının gelir dağılımı üzerindeki etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 189.
- Ünal, M. A. (1998). Osmanlı müesseseleri tarihi. Kardelen Kitabevi, 227.
- Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42, 479
- Yıldırım, M. (2022). İstanbul şer'iyye sicillerinde 20 no'lu muhasebe defterine göre para vakıfları (1693-1697). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1.
- Yüksel, H. (2012). Vakfiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42, 469.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: Mehmet SONGUR