İBNÜ’L-EKFÂNÎ’NİN (Ö. 749/1348) İLİMLERİ TASNİFİ VE BU TASNİFTE HADÎS İLMİ

Müslümanlar, tercüme faaliyetleri yoluyla farklı kültürlere ait ilmî birikimle tanışmış- lardır. Bu yeni durum İslâm’ın “ilim” kavramına yüklediği anlamı da etkilemiştir. Bu etki neticesinde “ilim” kavramı felsefî ilimleri de kapsayacak bir şekilde genişlemiş- tir. İlimlerin tasnifi konusunda filozoflar tarafından yapılan çalışmaların benzeri, İslâm âlimlerince de yapılmaya başlamıştır. Bu tasniflerde ilimlerin ilgi alanları ve hudutları belirlenmeye gayret edilmiştir. Böylelikle ilimler arasındaki ilişkiler ortaya çıkarılmıştır. Bu konudaki önemli çalışmalardan biri de çok yönlü bir âlim olan İbnü’l-Ekfânî’ye (ö. 749/1348) aittir. O, yaptığı tasnifte kendinden önceki çalışmalardan istifade etmiş ve onlara göre daha detaylı bir tasnif ortaya çıkarmıştır. Müellif bu çalışmasında ay- rıca, hakkında bilgi verdiği ilimlerle ilgili literatüre de yer vermiştir. İlimlerin tasnifi, geçmişte âlimlerin önemle üzerinde durdukları bir konu olmakla birlikte günümüz- de gereken ihtimamı gördüğünü söylemek biraz zordur. Dolayısıyla İbnü’l-Ekfânî ve ilimleri tasnifi de aynı derecede sınırlı sayıda çalışmaya konu olmuştur. Çalışmamızda onun bu konudaki en önemli eseri olan İrşâdü’l-ḳāṣıd çerçevesinde ilim tasnifi ve bu tasnifte hadîs ilmine verdiği yer gösterilmiştir.

Ibn al-Akfānī’s (d. 749/1348) Classification of Sciences and Hadith Science in His Classification

Muslims got acquainted with the scientific knowledge of different cultures through translation activities. This new situation also affected the meaning Islam attributed to the concept of “science”. As a result of this effect, the concept of “science” has expan ded to include philosophical sciences. Like to the work done by philosophers on the classification of sciences, Islamic scholars have started to do so. One of the important works on this subject belongs to Ibn al-Akfānī (d. 749/1348), a versatile scholar. In his classification, he benefited from the previous classification studies and created a more detailed classification according to them. The author also included the literature on the sciences he gave information about in this work. Although classification of sciences is a subject that scholars have emphasized in the past, it is a little difficult to say that it sees the necessary attention today. Thus, the subject of Ibn al-Akfānī and his classification of sciences has been subject to an equally limited number of studies. In our study, the most important work in this subject, the classification of science within the framework of Irshādu’l-qāṣid, and the place he gives to the science of ḥadith in this classification are shown.

PDF

___

Aba, Veli. Tıbb-ı Nebevî -Kaynağı ve Bağlayıcılığı. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
el-Âmirî, Ebü’l-Hasan. el-İʿlâm bi-menâkıbi’l-İslâm. nşr. Ahmed Abdülhamîd el-Gurâb. Riyâd: Dâru’l-isâle, 1408/1988.
Aristoteles. “Metaphysics”. The Complete Works of Aristotle. ed. Jonathan Ba- mes. Princeton: Princeton University, 1995.
Arslan, Ali. Hadîs İlminde İlim/Bilgi Vasıtası Olarak “Haber” Haberin Episte- molojik Değeri ve Hadîs Usulü Eserlerinde İncelenmesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
Arslan, Ali. “Hadîs Usûlü-Mantık İlişkisi (Nüzhetü’n-Nazar Özelinde)”. Amasya İlahiyat Dergisi 13, (2019), 115-141.
Arslan, Ali. Hadîs İlminde İlim/Bilgi Vasıtası Olarak ”Haber” Haberin Episte molojik Değeri ve Hadîs Usulü Eserlerinde İncelenmesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
Arslan, Ali. “Âmirî (ö. 381/992) ve Hârizmî’nin (ö. 387/997) İlimler Tasnifinde Hadîs İlminin Yeri”. Diyanet İlmi Dergi 56/2 (Haziran 2020): 111-132.
Aydın, Fuat. “Nâmûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/381-382. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muham- med Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Câbir b. Hayyân. “Kitâbu’l-hudûd”, Muhtâru resâil-i Câbir b. Hayyân. nşr. Paul Kraus. 97-114. Kâhire: Mektebetü’l-Hancı ve matbaatüha, 1354/1935.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-taʿrîfât. Beyrût: Mektebetü Lübnân, 1985.
Çakan, İsmail Lütfi. “Dirâyeti’l-hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi. 9/366-367. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Demir, Halis. “İlimler Tasnifi Literatürü Denemesi”. Balıkesir Üniversitesi İla- hiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran/2019), 48-89.
Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ et-Türkî. İḥṣâʾü’l-ʿulûm. nşr. Osman Muhammed Emîn. Kâhire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1949.
İbnü’l-Ekfânî, Muhammed b. İbrâhîm b. Sâid el-Ensârî. İrşâdü’l-ḳāṣıd ilâ esne’l-maḳāṣıd. thk. Abdü’l-mün’im Muhammed Ömer. Kâhire, Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts.
İbnü’l-Esîr. Câmiʿu’l-uṣûl fî-ehâdîsi’r-resûl. thk. Abdülkādir el-Arnaût. Dı- maşk: Mektebetu’l-Halvânî, 1969.
İbnü’n-Nefîs, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Ebi’l-Hazm. el-Muḫtaṣar fî ʿilmi uṣûli’l-ḥadîs̱ . thk. Ammâr et-Tâlibî. Katar: 1418/1997.
Fazlıoğlu, İhsan. “İbnü’l-Ekfânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/22-24. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Fazlıoğlu, Şükran. “İbnu’l-Ekfânî’nin İkmâlu’s-siyâse fî ilmi’l-firâse adlı eseri”. Dîvân –İlmî Araştırmalar. 10/1 (2001), 227-238.
Kindî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. İshâk b. es-Sabbâh. Felsefî Risâleler. çev. Mahmud Kaya. İstanbul: 1994.
Koçyiğit, Talat. “Önsöz”. Hadîs Istılahları Hakkında Nuhbetü’l-fiker Şerhi (Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker). mlf. İbn Hacer el-Askalânî. 5-8. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, ts.
Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
Köycü, Erdoğan. Sunenu’t-Tirmizî’nin Metot Yönünden İncelenmesi, Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
Köycü, Erdoğan. Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî’nin Eserleri Üzerine Yapılan Ça- lışmalar, Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed b. Alî. el-Muḳaffa’l-kebîr. thk. Muhammed el- Ya‘lâvî. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1427/2006.
Özafşar, Mehmet Emin. “Hadîs İlminde Alan Evrilmesi”. İslâmiyât 4 (2003), 105-120.
Şenel, Cahid. “İbnü’l-Ekfânî’nin “İrşâdü’l-Kâsıd’ı ve “Nevâmîs”in İlimler Sı- nıflandırması Literatüründe Yer Edinme Süreci”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 29 (2016), 189-221.
Tehânevî, Zafer Ahmed. Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱ . thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Riyâd: 1404/1984.
Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. Sosyoloji Dergisi 3/22, (2011), 533-556.
Yılmaz, Orhan. Sahâbe ve Mevkûf Hadîs. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019, 30-70.
Yücel, Ahmet. Hadîs Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
Yücel, Ahmet. Hadîs Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk Üç Asır. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.