Kelkit Gümüşhane ilçesinde halk ilacı olarak kullanlan bitkilerin belirlenmesi üzerine etnobotanik bir çalışma

Kelkit ilçesinde yöre halkı tarafından tıbbi amaçla kullanılan bitkilerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen bu araştırma sonucunda toplam 39 familyaya ait 132 bitkinin yöresel adları ve tıbbi kullanımları belirlenmiştir. Takson sayıları bakımından en büyük 5 familya sırasıyla; Rosaceae 19 takson , Asteraceae 17 takson , Lamiaceae 14 takson , Apiaceae 7 takson ve Orchidaceae 6 takson şeklinde bulunmuştur. Bitkilerin en çok kullanılan kısımları sırasıyla bitkinin tamamı 42 takson , çiçek 31 takson , meyve ve yaprak 29’ar takson , kök 16 takson ve gövde 10 takson şeklinde bulunmuştur. Bitki taksonların fitocoğrafik bölgelere dağılımı; İran-Turan 26, Avrupa-Sibirya 18, Akdeniz 4 ve bölgesi bilinmeyen veya çok bölgeli 84 takson şeklinde bulunmuştur. Toplam 11 taksonun % 8,33 ise endemik olduğu belirlenmiştir. Yöre halkı tıbbi bitkileri çoğunlukla;sindirim sistemi rahatsızlıklarında 47 bitki , idrar yolları rahatsızlıklarında ve enfeksiyon problemlerinde 45 bitki astım, bronşit, öksürük ve gribal enfeksiyonlarda 45 bitki , böbrek taşı ve rahatsızlıklarında 25 bitki , şeker hastalığında 21 bitki kullanmaktadır. Bitkilerin en yaygın kullanımı ise çay infüzyon şeklindedir. Ayrıca çalışmada bazı bitkilerin yan etkileri de belirlenmiştir.Çalışma sonuçları ile yakın alanlarda yapılan diğer çalışmaların sonuçları karşılaştırıldığında, 51 taksonun tıbbi kullanımlarınınilk kez bu çalışmada ortaya konulduğu belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Kelkit, Gümüşhane, halk ilacı, tıbbi bitkiler, etnobotanik

An ethnobotanical ınvestigation to determine plants used as folk medicine in Kelkit Gümüşhane/Turkey district

Local names and medicinal uses of totally 132 plants from 39 families were determined as result of the research conducted for determining the plants used for medicinal purposes by local people of Kelkit district. The biggest five families in terms of their number of taxa were found as Rosaceae 19 taxa , Asteraceae 17 taxa , Lamiaceae 14 taxa , Apiaceae 7 taxa , and Orchidaceae 6 taxa . The mostly used parts of the plants were found respectively as the whole plant 42 taxa , flower 31 taxa , fruit and leaf 29 taxa for each , root 16 taxa and stem 10 taxa . Distribution of the plant taxa to the phytogeographical regions were determined as Irano-Turanian as 26, EuroSiberian as 18, Mediterranean as 4, and taxa of unknown region or multi-zone as 84. A total of 11 taxa 8.33% were found to be endemic. The local people have mostly used medicinal plants for gastrointestinal disturbance 47 plants , urinary tract disorders, and infectious problems 45 plants , asthma, bronchitis, cough and flu infections 45 plants , kidney stone and discomfort 25 plants , and the diabetes 21 plants . The most common using method of plants is making tea infusion . Also, side effects of some plants in the study were also determined. The study results were also compared with the results of other studies carried out in nearby areas, and it was determined that medicinal uses of 51 taxa were revealed in this study for the first time

Keywords:

Kelkit, Gümüşhane, folk medicine, medicinal plants, ethnobotany,

PDF

___

Aydın, S. 2004. Anadolu Diyagonali: Ekolojik Kesinti Tarihsel-Kültürel bir Farklılığa İşaret edebilir mi?. Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi. 17: 117-137.
Başaran, S. 2003. Elmalı Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Bazı Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dergisi. Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No:211, Sayı:5, Antalya.
Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.
Davis, P.H., 1965-1985. Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol. 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı (Eğrelti ve Tohumlu bitkiler). Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ankara.
Heinrich, M., Barnes, J., Gibbons, S., Williamson, E.M. 2004. Fundementals of Pharmacognosy and Phytotherapy. Churchill Livingstone, Edinburgh.
Graham, L.E., Graham, J.M., Wilcow, L.W. 2008. Bitki Biyolojisi.Çeviri Editörü: Kani Işık, Palme Yayıncılık, Ankara.
Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T. and Başer, K.H.C. 2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Kandemir, A., Beyazoğlu, O. 2002. Köse Dağları’nın (Gümüşhane) Tıbbi ve Ekonomik Bitkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 6/3: 148-157.
Kandemir, A., Osma, E., Korkmaz, M., Yolcu H., Bayram, B. 2012. Kelkit Florası Görücüye Çıktı. Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DOKA) ve T.C. Kelkit Kaymakamlığı Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Kelkit, Gümüşhane.
Kelkitliler. 2013. Kelkit hakkında bilgiler. http://www.kelkitliler.com
Korkmaz, M., Alparslan Z. 2014. Ergan Dağı (Erzincan)’nın Etnobotanik Özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergi.1 /3: 1-31.
Korkmaz, M., Karakurt E. 2014. Kelkit (Gümüşhane) Aktarlarında Satılan Tıbbi Bitkiler. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 8/3: 60-80.
Korkmaz, M., Karakuş , S. 2015. Traditional Uses of Medicinal Plants of Üzümlü District (Erzincan, Turkey). Pakistan Journal of Botany. 47/1: 125-134.
Özhatay, N. 2006. Türkiye’nin BTC Boru Hattı Boyunca Önemli Bitki Alanları. BTC Co, İstanbul.
Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S. 2005. Türkiye’nin 122 önemli Bitki Alanı. WWF Türkiye Doğal Hayatı Koruma Vakfı, İstanbul.
Özgen, U., Kaya, Y., Coşkun, M., 2004. Ethnobotanical Studies in The Villages of The District of Ilıca (Province Erzurum), Turkey. Economic Botany. 58/4: 691–696.
Sağıroğlu, M., Arslantürk, A., Akdemir, Z. K., Turna, M. 2012. An ethnobotanical survey from Hayrat (Trabzon) and Kalkandere (Rize/Turkey). Biological Diversity and Conservation. 5/1: 31-43.
The Plant List. 2015. International Plant Name Index.www.theplantlist.org.Yıldırımlı, S. 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi. 17: 175-193.