Fatımi Dönemi Fustat Testi Süzgeçleri

Fatımi döneminin en önemli merkezlerinden olan Fustat’ta (Eski Kahire) üretilmiş ve bugün dünyanın birbirinden farklı birçok müzesinde sergilenen süzgeçli testiler veya bu testilere ait süzgeç parçaları, İslam seramik sanatı içindeki sırsız seramiklerin en gösterişli ürünleri arasında yer almaktadır. Ülkemizde birkaç yayın dışında bu konu ile alakalı çok fazla araştırma olmamakla birlikte, Mısır ve Fustat kazıları buluntularının yayınlandığı Avrupalı araştırmacıların çalışmaları ile bazı müzelerdeki eserlerin tanıtıldığı yayınlar bulunmaktadır. Metropolitan Müzesi, bünyesinde barındırdığı çok sayıda İslam sanatına ait eser ile oldukça zengin bir koleksiyona sahiptir. Müzenin bünyesinde bulunan testi süzgeçleri de bugün teşhirde olmayıp, müzenin açık erişim ve kamuya açıklık politikası kapsamında online olarak açılmıştır. Konuyu çalışma isteğimiz müze yetkililerine bildirilmiş, müze yetkilileri belirli şartlar altında konuyu çalışabileceğimizi belirtmişlerdir. Amerika ve Avrupa başta olmak üzere, İstanbul, Mısır, Kuveyt, İsrail, Suriye ve Anadolu’da yer alan müzelerde bulunmaları ve bu bölgelerin bazılarında gerçekleştirilen kazılarda ele geçirilmeleri, süzgeçli testilerin yayılım alanlarının genişliğini göstermektedir. Bu bağlamda Avrupa’daki bazı müzelerde yer alan örnekler ile Metropolitan Müzesi örneklerini karşılaştırdığımızda belirli bir üslup birliğinin varlığından söz etmek mümkündür. Süzgeçlerde uygulanan geometrik, bitkisel, figürlü ve yazı bezemenin farklı bölgelerde bulunan örneklerde birbirleri ile çok küçük farklılıklar haricinde yakından benzerlikleri dikkati çekmektedir. Özellikle yazı bezemeli örneklerde bu yakınlık daha da belirgindir. Aynı cümlelerin tekrar edildiği bu örneklerde bazı harf eksiklikleri dışında aynı cümleyi birbirinden çok farklı bölge kazıları ve müzelerde bulunan süzgeçlerde görmenin mümkün olduğu saptanmıştır. Bu da belirli bir atölye veya usta grubu tarafından üretildiklerini akla getirmektedir. Testilerin dış yüzündeki sadeliğine tezat olarak muhteşem ince işçilikleri ile göz kamaştıran ajur teknikli süzgeçler, İslam seramik ustalarının küçük alanlarda bile ileri düzeyde süsleme yapabilme kabiliyetlerini gösteren en önemli örneklerdendir.

Anahtar Kelimeler:

sırsız seramik, Fatımi, süzgeç, filtre, ajur

Fatımid Period Jug Strainers/Filters of Fustat

Filtered jugs or strainer pieces belonging to these jugs, produced in Fustat (Egypt), one of the most important centers of the Fatimid period, and exhibited in many different museums around the world today, are among the most spectacular products of unglazed ceramics in Islamic ceramic art. Although there is not much research on this subject in our country apart from a few publications, there are publications in which the findings of the Egyptian and Fustat excavations are published by European researchers and the works in some museums are promoted. The Metropolitan Museum has a very rich collection with many works of Islamic art. The jug filters in the museum are not on display today, but are opened online within the scope of the museum's open access and publicity policy. Our desire to study the this subject was notified to the museum authorities, and the museum officials stated that we could study the subject under certain conditions. The fact that they are found in museums in Istanbul, Egypt, Kuwait, Israel, Syria and Anatolia, especially in America and Europe, and that they were captured in the excavations carried out in some of these regions, shows the wide spread of the filtered jugs. In this context, when we compare the examples in some museums in Europe with the examples of the Metropolitan Museum, it is possible to talk about the existence of a certain stylistic unity. It is noteworthy that the geometric, floral, figurative and inscription decorations applied on the filters are closely similar to each other, except for minor differences, in the samples found in different regions. This closeness is even more evident especially in the examples with inscription decoration. In these examples which the same sentences are repeated, it has been determined that it is possible to see the same sentence in the filters in very different regions and museums, except for some letter deficiencies. This suggests that they were produced by a particular workshop or group of masters. In contrast to the simplicity of the outer surface of the jugs, dazzling openwork technique strainers with their magnificent fine workmanship, It is one of the most important examples showing how advanced the ability of Islamic ceramic masters to decorate even in small spaces.

Keywords:

unglazed ceramic, Fatımid, strainer, filter, openwork,

PDF

___

Ayhan, Gökben (2010), “Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Denizli, s. 49-57.
Ayhan, Gökben (2015), “Ayasuluk İç Kalesi Süzgeç Çanaklı ve Kaideli Süzgeç Çanaklı Lüle Buluntuları”, Mustafa Büyükkolancı’ya Armağan, (ed. C. Şimşek, B. Duman, E. Konakçı), Ege Yayınları, İstanbul, s.41-54.
Aykaç, Rezan (2017), Konya-Karatay Müzesi’ndeki Anadolu Selçuklu Dönemi Seramik Kandiller, Palet Yayınları, Konya.
Batariuc, P. V. ve Dinu, N. (2009), Islamic Water Filter Jug Found in the Romstorfer Collection in Suceava. PEUCE, VII, s. 421-424.
Demirsar Arlı, V. Belgin vd, (2019), “2015-2017 Kazı Döneminde İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Ele Geçen Baskı ve Kalıp Baskı Tekniğinde Dekorlu Seramikler”, Akdeniz Sanat Dergisi, C.13, (21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Özel Sayısı, Antalya, s. 183-198.
Gök, Sevinç (2021), “Manisa Ulu Cami’nin Örtü ve Duvar Sisteminde Ortaya Çıkarılan Testiler”, Sanat Tarihi Dergisi, S.30, C.1, İzmir, s. 567-589.
Gök Gürhan, Sevinç (2011), Bir Seramik Definesinin Öyküsü Saruhanoğlu Beyliği’nin Mirası Manisa Gülgün Hatun Hamamı Seramikleri, Manisa Belediyesi Kültür Yayınları.
Gökçe, Ezgi (2011), Londra Victorıa and Albert Müzesi’nde bulunan farklı formlarda görülen bazı ajurlu (delikli) seramikler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi.
Gökçe, Ezgi (2013), “Mısır’da Üretilmiş Ajurlu (Delikli) Seramik Süzgeçler”, Akdeniz Sanat, C. 6, S. 12, s. 210-218.
Gruber, Christiane ve Dimmig, Ashley (2014), Pearls of Wisdom The Arts of Islam at the University of Michigan, Kelsey Museum of Archeology, Bristol, USA.
Grube, J. Ernst (1976), Islamic Pottery of the Eight to the Fifteenth Century in the Keir Collection, Faber and Faber Limited, London.
Haddon, Rosalinde Anne Wade (2011), Fourteenth Century Fine Glazed Wares Produced in the Iranian World and Comparison with Contemporary Ones from the Golden Horde and Mamluk Syria/Egypt, Thesis Degree of PHD, Department of Art and Archeology, School of Oriental and African Studies, London.
Hayes, J. W. (1992), Excavations at Saraçhane in Istanbul, 2, Washington: Princeton University Press.
Karamağaralı, Nakış (2007), “Ahlat Sırlı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ed. G.Öney-Z.Çobanlı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 135-156.
Karagöz, İsmail (2002), “Kuran ve Hadislerin Işığında Sabır ve İnsan”, Diyanet İlmi Dergisi, C.38, S.1, s. 5-22.
Kayın, Ayben ve Behzad İsmaeel, Alzahraa (2017), “Fatımi Dönemi Figürlü Seramik Süzgeçlerinden Örnekler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.10, S.52, s. 535-549.
Kehrberg, Ina (2009), “Byzantine Ceramic Production and Organisational Aspect of Sixth Century AD Pottery Workshop at the Hippodrome of Jarash”, Studies in the History and Archaeology of Jordan 10, s. 493-512.
Knauer, R. Elfriede (1979), "Marble Jar-Stands from Egypt": Metropolitan Museum Journal, V. 14, s. 67-101.
Lane, Arthur (1965), Early Islamic Pottery, Faber and Faber, London.
Mackay, Theodora Stillwell (1967), “More Byzantine and Frankish Pottery From Corinth”, Hesperia: The Journal of the American School of the Classical Studies at Athens, C.36, No: 3, s. 249-320.
McPhillips, Stephan (2012), “Continuity and innovation in Syrian artisanal traditions of the 9th to 13th centuries Ceramic Evidence from the Syrian-French Citadel of Damascus Excavations”, Bulletin d’études Orientales, S. LXI, s. 447-473.
Önal, Nizam Orçun ve Önal Baklan, Pınar (2015) “Avanos Çömlekçiliğinde Ajur Tekniği”, Erciyes Sanat, S. 4, Kayseri, s.23-36.
Özdemir, Ş. Bilsen (2009), Patara Roma Dönemi Günlük Kullanım Seramikleri, Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Özkul Fındık, Nurşen (2013), “Sırsız Seramiklerden Bir Grup: Süzgeçli Testiler/Süzgeçler”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Erzurum, s. 209-223.
Özsan, Meltem ve Harmankaya, Hatice (2020), “Ajur Tekniğinin Kullanım Alanları ve Süsleme Olarak Ajur Kullanılarak Yapılan Giysi Tasarımları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 13, S. 70, s. 1250-1262.
Polat, Turgay (2020), “Üsküdar’da Osmanlı Dönemi Seramik Üretimi ve Ticareti Hakkında Bir Deneme”, Yekta Demiralp Anısına Sanat Tarihi Yazıları, Ege Yayınları, s. 367-381.
Polat, Turgay (2018), Marmaray Projesi Kazılarında Ortaya Çıkarılan Osmanlı Seramikleri (Üsküdar, Sirkeci, Yenikapı Marmaray İstasyonları ve Haliç Metro Köprüsü Ayakları), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Rotroff, S., I., (1997), Hellenistic Pottery: Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, Princeton.
Sevim, S. Sibel (2007), Seramik Dekorlar ve Uygulama Teknikleri, İstanbul: Yorum Sanat Yayınevi.
Scanlon, T. George (1970), "Fatimid Filters; Archaeology and Olmer’s Typology". Annales Islamologiques, S. 9, s. 37-64.
Scanlon, T. George (1974), “The Pits Of Fustat: Problems of Chronology”, The Journal of Egyptian Archeology, Vol. 60, s. 60-78.
Toueg, Ron (2016), “Ramla, Shunit Street Final Report”, Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Survey in Israel, s.1-26.
Tunçel, Gül (1992), Anadolu’da Türk Devri Prese Süslemeli Sırsız Seramikler (XIII. yy. Sonuna Kadar), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Tunçel, Gül (2006), “Sırsız Seramik Sanatı”, Anadolu Selçuklular ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 525-531.
Uçar Hasan ve Uçar Aygül (2018), “Tire Kutu Han Kazısı Beylikler ve Osmanlı Dönemi Seramikleri”, Sanat Tarihi Dergisi, S.27, C. 1, İzmir, s. 1-33.
Yılmaz, Gülgün (2018), “Ayasuluk Tepesi Kazılarında Bulunan Kazıma ve Baskı Dekorlu Sırsız Seramikler”, XI. AIECM3 Uluslararası Ortaçağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi Bildirileri 19-24 Ekim 2015, Vehbi Koç Ankara Araştırmaları ve Uygulama Merkezi, Ankara, s.211-217.
Yılmaz, Gülgün (2012), Edirne Müzesi Osmanlı Seramikleri Zindanaltı Buluntuları, Edirne Taşınır Kültür Envanteri I, Edirne.
Watson, Oliver (2004), Ceramics from Islamic Lands, London: Thames&Hudson.
Watson, Oliver (2015), “Pottery and Lights” in God is the Light of the Heavens and the earth”, Light in Islamic Art and Culture (The Biennial Hamad Bin Khalifa Symposium on Islamic Art), Yale University Press, s.156-175.
Çevrimçi Görsel Kaynakları - URL 1: http://jameelcentre.ashmolean.org/collection/8/object/12980 (e.t. 08.08.2021)
URL 2: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1921-0301-1-f (e.t. 06.09.2021)
URL 3: https://www.christies.com/en/lot/lot-3052320#accordion_special-notice (e.t. 15.08.2021)
URL 4: http://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;se;Mus01;49;e n&pageT=N (e.t. 23.08.2021)
URL: 5 https://www.imageselect.eu/fr/stock-photo/insects_16.html (e.t. 08.09.2021)
URL 5a: https://www.imageselect.eu/fr/stock-photo/insects_16.html (e.t. 23.09.2021)
URL 6: http://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;uk;Mus04;20;en&pageT=N (e.t. 23.08.2021)
URL 7:http://jameelcentre.ashmolean.org/collection/8/object/11009 (e.t. 23.08.2021)
URL 8: https://www.une.edu.au/__data/assets/pdf_file/0007/76336/AntiquitiesMuseum- Brochure.pdf. (e.t. 01.07.2021)
URL 9: Katalog Görselleri https://www.metmuseum.org/search-results#!/search?q=water%20filter (e.t. 10.07.2021)