Fahreddin er-Râzî’ye Göre, Tanrı’da Vücud ve Mahiyetin Aynılığı ve Ayrılığı Meselesi

Varlık-mahiyet ayrımının ilk versiyonları, her ne kadar Eflatun’a ve Aristoteles’e dayandırılsa da söz konusu ayrımın, Fârâbî ve İbn Sînâ’da felsefî bir “mesele” haline geldiği söylenebilir. Zira bu iki filozofun düşüncesinde, vücud-mahiyet ayrımı meselesi, varlığa ilişkin metafizik çalışmalarda çok önemli bir yeri haizdir ve temel iki soruya dayanmaktadır: Bir şey var mıdır ve var olan bu şey, nedir? İlk soru, daha çok dış dünyadaki şeylerin gerçekliği ile ilgili olup, o şeylerin somut bir şekilde ortaya konmasını amaç edinirken; “var olan şey nedir?” şeklinde ifade edilen ikinci soru ise sorgulanan şeyin ne olduğuyla ilgilenmektedir. Dolayısıyla ikinci soru, mahiyete ilişkin bir sorudur. Varlık- mahiyet meselesini, Mutezile kelamında da farklı ıstılahlar üzerinden görmek mümkündür. İbn Sînâ ise bu problemi sistemleştirerek daha belirgin hale getirmiştir. Vücud-mahiyet meselesi, hususiyetle İbn Sîna sonrası yaşayan kelamcıların bîgane kalamayıp, etraflıca tartıştıkları konuların başında gelmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Fahreddîn er-Râzî, Varlık, Mahiyet

According to Faḫr Al-Dīn al-Rāzī, the Issue of God's Existence and Essence

Although the first versions of the existence-essence distinction are based on Plato and Aristotle, it can be said that the said distinction has become a philosophical "issue" in Fârâbî and Avicenna. Because in the thoughts of these two philosophers, the issue of existence-essence distinction has a very important place in metaphysical studies of existence and is based on two basic questions: Is there something and what is this thing that exists? The first question is more about the reality of things in the outside world and aims to present those things in a concrete way; “What exists?” The second question, expressed as the following, deals with what the questioned thing is. Therefore, the second question is a question of essence. It is possible to see the existence-essence issue in Mutezile theology through different terms. Avicenna, on the other hand, systematized this problem and made it more evident. The issue of the existence-essence is one of the issues that the theologians who lived after Ibn Sîna could not remain indifferent and discussed in detail. The issue of distinction of existence-essence has been accepted by almost all philosophers. However, according to Aristotle and Ibn Rushd, this distinction is only logical. According to Fârâbî and Avicenna, this distinction is both logical and ontological. According to Avicenna, the absolute simplicity of God abolishes the existence- essence distinction in God. According to him, it is not in accordance with the principle of simplicity to attribute to God a essence that is separate from his existence. Because God is a simple. If it were unified, it would also have a quiddity, and this quiddity would be a necessary being. If it had a essence/nature, it would be the cause of necessary existence. In this case, God could not be a necessary being in terms of being a necessary being. Therefore, the necessary being has no other nature other than being a necessary being. When Ibn Sînâ says “God has no essence apart from his existence”, he wants to emphasize that His essence and existence cannot be separate things, in other words, that there cannot be a essence that precedes the existence of God. Some theologians, especially Ghazali, criticized Avicenna on this issue. For, the following questions can be asked about the conception of God put forward by Ibn Sînâ: “Can a being without an essence be thought of? Can a word be said about the existence and reality of a being that has no essence, or of something that we cannot say anything about?" In this regard, al-Ghazali claims that neither the reality nor the existence of something that has no essence can be considered. In the same way, we cannot think of a being that has no essence, and if a being does not have a certain nature, we cannot distinguish it from another being. So, it seems that if we are able to know what kind of qualifications a being must have in order to be God, what kind of being can or cannot be God, we must accept that God has a nature and what this nature does or does not contain. It is necessary to distinguish between two approaches to the existence-essence issue. According to the first approach, God has a nature; but this essence cannot exist apart from His existence. According to the second approach, it is not possible to attribute a essence to God. Existence and essence are one and the same thing. At the forefront of Râzî's criticisms of Ibn Sînâ is the issue of the distinction between existence and essence. Due to the central position of this problem in metaphysics with Avicenna, Râzî and later theologians also made various explanations about the existence-essence distinction and developed counter-objections. Râzî deals with this issue in detail in many of his books. According to Râzî, the fact that God has a different essence from his existence does not make Him causal. Indeed, God is sufficient reason for his existence. However, when it comes to possible beings, there is a need for a cause/being that brings together the essence and existence. According to Râzî, it is quite difficult to establish the relationship between God and the universe, based on Ibn Sînâ's conception of God. With this view, Râzî is not only against Avicenna, but also differs from Imam Ash'ari, the founder of his own sect. According to Râzî, the difference between necessary existence and possible existence is that in the former, its essence requires existence, and in the latter, there is no such necessity. God has a unique essence. However, this essence requires existence different from that of possible beings.

Keywords:

Theology, Faḫr al-Dīn al-Rāzī, Existence, Essence,

PDF

___

Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (Mu’tezile’nin Beş İlkesi). Trc. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.

Afnan, Soheil. Avicenna- His Life and Works. London, 1958.

Altaş, Eşref. “Fahreddin Er-Râzî’nin 13. Yüzyıldaki Mirası”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. 2014. 319-331.

Altaş, Eşref. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.

Altaş, Eşref. “İbn Sînâ Felsefesi Eş’ariyye Kelâmı Arasında Fahreddin er-Râzî’nin Yöntemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 36/1 (2009): 135-150.

Amidî, Ebu’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. el-Mübîn fî Şerhi Meânî Elfazi’l-Hukema ve’l-Mütekellimîn. Thk. Hasan Mahmûd Abdüllatif Şafii. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1993.

Arslan, Hulusi. “İspat ve Tenzih Açısından İmam Mâtürîdî’nin Tevhid Anlayışı ve Delilleri”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdiyye Geleneği: Tarih, Yöntem, Doktrin. Ed. Hülya Alper. 46-82. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.

Atay, Hüseyin. Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.

Atay, Hüseyin. İbn Sînâ’da Varlık Nazariyesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.

Az, Mehmet Ata. “İbn Sina’nın Varlık-Mahiyet Ayniliği/ Ayırımının Aquirias’ın Eleştirileri Bağlamında Değerlendirilmesi”. Eskiyeni Dergisi. 29 (2014): 75-102.

Belhi, Ebü’l-Kasım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Kitâbu’l-Makâlât Ve Maahu Uyûnu’l-Mesâil Ve’l-Cevâbât. Thk. Hüseyin Hansu - Racih Kürdi - ve Abdulhamid Kürdi. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.

Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta’rifât. Beyrut: Darü’n-Nefais, 2007.

Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. Trc. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.

Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b Abdullâh b Yûsuf. Kitâbu’l-İrşad. Trc. Adnan Bülent Baloğlu - Sabri Yılmaz - Mehmet İlhan - Faruk Sancar. Ankara: TDV Yayınları, 2010.

Erdem, Erdem. Varlıktan Tanrı’ya -İbn Sînâ’nın Metafizik Delili-. İstanbul: Endülüs Yayınları, t.y.

Eş’ârî, Ebû’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafü’l-Musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1950.

Fazlurrahman. “İbn Sina’da Mahiyet ve Varlık”. Çukurova Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Hasan Akkanat 10/2 (2010): 193-208.

Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. Miʿyârü’l-İlmi fi’l-Mantık. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.

Gazzâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. Tehâfütü’l-Felâsife. Ed. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.

Hayyât, Ebü’l-Hüseyn Abdürrahim b Muhammed b Osman. el-İntisar (Mu’tezile Müdafaası). Trc. Yüksel Macit. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.

İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-Mileli ve’n-Nihal. 5 Cilt. Mektebetü Selami’l-Alemiyye, t.y.

İbn Sînâ. er-Risâletü’l-Arşiyye fî Hakaiki’t-Tevhid ve İsbatü’n-Nübüvve. Thk. İbrahim Hilal. Kahire: Câmiatü’l-Ezher, 1980.

İbn Sînâ. İhlâs Sûresi Tefsiri. Trc. Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB Yayınları, 2014.

İbn Sînâ. Metafizik. Trc. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.

İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûu Fetava. 37 Cilt. Medine: Matbaatü Melik Fahd, 2004.

İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Tevhid Risalesi. Trc. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.

Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak. Trc. Nurullah Koltaş. II. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.

Kaya, Mahmut. “İbn Rüşd’ün İbn Sînâ’yı Eleştirmesi”. İbn Sînâ-Doğumunun Bininci Yılı Armağanı. 453-459. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.

Kayserî, Dâvûd. Mukaddemât. Trc. Turan Koç - Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.

Konevî, Sadreddin. Sadredin Konevî ile Nasireddin Tûsî arasında Yazışmalar- el-Mürâselât. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.

Kutluer, İlhan. İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilatu’l-Kur’an. Thk. Murat Sülün - ve Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Daru’l-Mîzan-Mizan Yayınevi, 2007.

Nablusî, Abdulganî. Âriflerin Tevhidi. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.

Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tebsıratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay - ve Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.

Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tevhidin Esasları- Kitabü’t-Temhîd li Kavâidi’t-Tevhîd. Trc. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. el-Erbaîn fî Usûlî’d-Dîn. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, t.y.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. el-İşâre fî Usûli’l-Kelâm. Trc. Ulvi Murat Kılavuz - Serkan Çetin. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. El-Mebahisü’l-Meşrikiyye fî Ilmi’l-Ilahiyyat ve’t-Tabiiyyat. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1990.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. el-Mesâilü’l-Hamsûn fî Usûli’d-Dîn. Kahire: el-Mektebü’s-Sekafî li’n-Neşr, 1989.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. El-Metâlibu’l-Âliye mine’l-İlmi’l-İlâhî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1987.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. el-Muhassal Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe. Trc. Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Et-Tefsirü’l-Kebîr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. İslam İnancının Ana Konuları-Meâlimu Usûli’d-Din. Trc. Nadim Macit. Erzurum: İhtar Yayıncılık, 1996.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Meâlimu Usûli’d-Din. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Lübnani, 1992.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Muhassalu Efkari’l-Mütekaddimin ve’l-Müteehhırin mine’l-Hukema ve’l-Mütekellimîn. Kahire, 1991.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Nihâyetü’l-Ukûl fî Dirayeti’l-Usûl. 4 Cilt. Beyrut: Darü’z-Zehair, 2015.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Şerhu Uyuni’l-Hikme. 3 Cilt. Tahran: Müessesetü’s-Sadık, 1373hş.

Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. Şerhü’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. 2 Cilt. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 2005.

Reçber, Mehmet Sait. “Tanrı’nın Sıfatları”. Din Felsefesi El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.

Reçber, Mehmet Sait. Tanrı’yı Bilmenin İmkânı ve Mahiyeti. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.

Reçber, Mehmet Sait. “‘Vâcibü’l-Vücûd’un Mâhiyeti Meselesi”. program adı: Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu, İstanbul, 2009.

Shihadeh, Ayman. “Gazzâlî’den Râzî’ye: 6/12. yy.’da Felsefî Kelâmda Yeni Gelişmeler”. Kelâm Araştırmaları Dergisi. Trc. Bilal Taşkın XIV/1 (2016): 240-278.

Sinanoğlu, Abdulhamit. “İslâm Düşüncesinde Benzetmeci Grupların Allah Tasavvurları”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005): 67-89.

Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b Abdilkerîm b Ahmed. Kitâbu’l-Musâraa -Filozoflarla Mücadele-. Trc. Aygün Akyol - Aytekin Özel. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.

Şirinov, Agil. “Fahreddin Râzî ve Nasreddin Tûsî’nin İbn Sînâcılığı”. Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler II (2009): 275-284.

Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farukî el-Hanefî. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn. Thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.

Toktaş, Fatih. İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.

Tuğral, Süleyman. “Fahreddin Razi’de Varlık-Mahiyet İlişkisi”. Marife Dergisi 1/1 (2001): 195-206.

Tûsî, Nasîruddîn. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbihât. 2 Cilt. t.y.

Türker, Ömer. Varlık Nedir? İslam Filozoflarının Varlık Tasavvuru. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.

Türker, Ömer. “Varlık ve Anlam: Bilgi ve Bilinenin Özdeşliği Üzerine -Fahreddin er-Râzî ve Takipçilerinden Hareketle Bir Değerlendirme-”. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/1 (2014): 35-50.

Wisnovsky, Robert. “Onbirinci ve Onikinci Asır Müslüman Doğuda Varlık ve Mâhiyet: Bir Taslak”. Kader Dergisi. Trc. Bilal Taşkın 16/2 (2018): 504-524.

Yıldırım, Ömer Ali. Şehristânî’nin İbn Sînâ Eleştirisi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.

Yiğit, Feyzi. “İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da Varlık Kavramının Teşkîk Niteliği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXII/41 (2020): 57-80.

Zerkân, Muhammed Salih. Fahreddin er-Râzî ve Ârâuhü’l-Kelamiyye ve’l-Felsefiyye. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1963.