20953

Türk Dünyasında Birlik Fikrinin Kökenleri

1885 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türklerin bağımsızlıklarını kaybetmeleri ve Osmanlıcılık, Ümmetçilik gibi fikirlerin zamanın ruhuna yenik düşmesiyle birlikte, medeniyet anlayışını çok katmanlı bir yeniden inşa sürecine tabii tutan Türk Dünyasında birlik fikri, bir dünya görüşü ve yeni bir medeniyet tasavvuru olarak ortaya çıkmıştır. Bu çalışma; Türk Dünyasının asırlara dayanan tarihi ve kültürel mirasının, dilde birlik fikrinin diğer bir ifadeyle dilin birleştirici bir unsur olarak ele alınması yaklaşımının temsilcileri tarafından, nasıl yeniden inşa edildiğini ele almaktadır. Bu kapsamda beş farklı dilde neşredilmiş araştırmalardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Dünyası, Türk Dili, Türk Medeniyeti, Türkler, Birlik Fikri

The Origins of the Unity Idea in the Turkic World

As the Turks outside the Ottoman Empire lost their independence from 1885 and the ideas such as Ottomanism and Pan-Islamism were overwhelmed with the zeitgeist, the idea of unity emerged as a worldview and a new image of civilization in the Turkic World, which reinterpreted its civilizational identity within the framework of a multilevel reconstruction period. This study addresses the reconstruction of the centuries-long historical and cultural heritage of the Turkic world by the representatives of this idea based on the unity of language, i.e. having language as a unifying element, from a historical perspective. In this framework, studies published in five different languages were analyzed.

Keywords:

Unity Idea, Turks, Turkic Civilization, Turkish Language, Turkic World,

PDF

___

Abdirashidov, Zaynabidin. Ismail Gasprinskiy i Turkestan v nachale XX veka: svyazi– otnosheniya – vliyaniye. Akademnashr, 2011.
Abdürreşidov, Zeynelabidin. İsmail Gaspirinski ve Türkistan’da Cedidçilik. Taşkent, 2018.
Akçura, Yusuf. Türkçülüğün Tarihi. Ötüken Neşriyat, 2016.
Akçura, Yusuf. “Türklük”, Salname-i Servet-i Fünûn, 1912, pp.189-192’den aktaran; François Georgeon, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Akçura, Yusuf. Yeni Türk Devleti’nin Öncüleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987.
Akçura, Yusuf. Târih-i Siyâsî, 1926-1927-1928 Ders Notları, Ötüken Neşriyat, 2004.
Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset, ed. Mehmet Ali Erdem. Lotus Yayıncılık, 2005.
Altımışova, Zuhra. “Kırgızistan’da Basmacı Hareketiyle İlgili Yeni Bilgiler (1925-1934).” bilig, no. 82, 2017, pp. 91-116.
Altın, Hamza. “Ziya Gökalp’in Eğitim Tarihimiz Açısından Önemi.” History Studies, vol. 2, no. 2, 2010, pp. 493-509.
Aslan, Betül. “Sovyet Rusya Hakimiyetinde Yaşayan Türklerin Ortak Birleştirilmiş Türk Alfabesinden Rus Kiril Alfabesine Geçirilmesi.” TAED, vol. 40, 2009, pp. 357-374.
Aydemir, Fatma Betül. “Türkiyeli araştırmaçılar Güney Türkistan’daki Basın Hakkında.” Türk Dünyası Gənc Tədqiqatçılar dərnəyinin Araşdırmaları, vol. 2, no. 2, 2018, pp. 76-85.
Badan, Phool. “Socio-Cultural Reform Movement in Central Asia.” The Journal of Central Asian Studies, vol. 23, no. 1, 2016, pp. 1-16.
Bars, Mehmet Emin. “Ziya Gökalp ve Türkçülük Üzerine Bazı Değerlendirmeler.” Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Vol. 4, No. 2, 2017, pp. 38-51.
Bayraktar, Rasim. “Türkistanlı Aydınlarımızın Siyasi ve Yayın Mücadelesi: Mustafa Çokayoğlu ve Etrafındakiler.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol. 39, 2013, pp. 307-336.
Bayramol, Eray. “Atatürk’ün Sovyet Coğrafyasındaki Türkler ile İlgili Politikaları.” Türk Dünyası Araştırmaları, no. 197, 2012, pp. 39-52.
Becker, Seymour. Russia’s Protectorates in Central Asia: Bukhara and Khiva: 1865-1924. Harvard University Press, 1968.
Bennigsen, Aleksandr. “Ismail bey Gasprinskiy (Gasprali) i vozniknoveniye dzhadidizma v Rossii”, Etnograficheskoye Obozreniye, vol. 6, 1992, pp. 116-124.
Beysenoğlu, Şevket. “Ziya Gökalp’te Diyarbakır, Diyarbakır’da Ziya Gökalp.” Istanbul Journal of Sociological Studies, vol. 14, 1976, pp. 17-24.
Bozkurt, Giray Saynur. 1905-1907 Yılları Rusya Müslümanlarının Siyasi Kimlik. Doğu Kütüphanesi, 2008.
Çay, Mustafa Murat. “Türkiye’de Sultan Galiyev Algısı Üzerine Bir Değerlendirme.” Türk Dünyası Araştırmaları, vol. 124, no. 244, 2020, pp. 103-146.
Çelik, Dursun. “XIX ve XX. Yüzyıllarda Azerbaycan.” bilig, no. 3, 1996, pp. 60-79.
Devlet, Nadir. İsmail Bey Gaspıralı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
Devlet, Nadir. Millet ile Sovyet Arasında: 1917 Ekim Devriminde Rusya Türklerinin Varoluş Mücadelesi. Ötüken Neşriyat, 2011.
Dumont, Paul. “La revue Türk Yurdu et les musulmans de l’Empire russe, 1911-1914.” Cahiers du monde russe et soviétique, vol. 15, no. 3-4, 1974, pp. 315-331.
Duran, Murat. Türk Milliyetçiliğinin Üç İdeoloğu: Gaspıralı İsmail, Yusuf Akçura ve Ziya Gökalp. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011.
Gaspıralı, İsmail. Seçilmiş Eserleri-II: Fikri Eserleri, ed. Yavuz Akpınar. Ötüken Neşriyat, 2004.
Georgeon, François. “La montée du nationalisme turc dans l’État ottoman (1908-1914). Bilan et perspectives.” Revue de l’Occident musulman et de la Méditerranée, no. 50, 1988, pp. 30-44.
Gökalp, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Ötüken Neşriyat, 2016.
Gökalp, Ziya. Kızıl Elma. Ötüken Neşriyat, 2016.
Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları, Ötüken Neşriyat, 2017.
Gökalp, Ziya. Küçük Mecmua Yazıları, ed. Ali Durmaz, Ötüken Neşriyat, 2020.
Guadagnolo, Gary. Revolutionary Narrative, Revolutionary Defense: Reading Stalin’s First Victim, Master’s Thesis, University of North Carolina, 2011.
Gubaĭdullin, Gaziz. “Gasprinskiy i yazyk.” Krymskoye İstoricheskoye Obozreniye, no. 2, 2017, pp. 147-155.
Grigoriadis, Ioannis, and Arzu Opçin-Kıdal. “Imagining Turan: homeland and its political implications in the literary work of Hüseyinzade Ali [Turan] and Mehmet Ziya [Gökalp]”, Middle Eastern Studies, vol. 56, no. 3, 2020, pp. 482-495.
Hablemitoğlu, Necip. Gaspıralı İsmail. Bir Harf Yayınları, 2004.
Hatunoğlu, Nurettin. “Buhara’daki Ceditçilik Hareketi ve Yaş Buharalılar.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol. 4, 2015, pp. 1-33.
Heyd, Uriel. Türk Milliyetçiliğinin Kökleri. Çev. Adem Yalçın. Pınar Yayınları, 2001.
Hıdıraliyev, Darhan. Mustafa Çokay: Hayatı, Faaliyetleri ve Fikirleri. Yeni Avrasya Yayınları, 2001.
Hüseynli, Nazım. “Türkler için ortak iletişim dili ve problemleri.” Eurasia Journal of Social Sciences and Humanities, vol. 8, no. 1, 2021, pp. 79-90.
Irnazarov, Rashit. “Sotsiologicheskoye naslediye Akhmet-Zaki Validi Togana.” Problemy Vostokovedeniya, vol. 4, no. 58, 2012, pp. 19-24.
Jeong, Eun Kyung. “A Study on The Formation of Early Turkish Nationalism.” Acta Via Serica, vol. 3, no. 1, 2018, pp. 57-83.
Jongerden, Joost, and Jelle Verheij. Social Relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915, Brill, 2012.
Kanlıdere, Ahmet. “Yusuf Akçura ve Kuzey Türkleri.” Sosyoloji Dergisi, vol. 3, no. 18, 2009, pp. 235-258.
Kanlıdere, Ahmet. “Rusya Türklerinde Fikir Hareketleri.” Orta Asya Türk Tarih, ed. Ahmet Kanlıdere, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2011, pp. 168-190.
Kanlıdere, Ahmet. “Sovyet Döneminde ve Sonrasında Orta Asya.” Orta Asya Türk Tarih, ed. Ahmet Kanlıdere, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2011, pp. 192-213.
Kanlıdere, Ahmet. “Türkistan’da Ceditçilik.” XIX. Yüzyıl Türk Tarihi. ed. Ahmet Kanlıdere. Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2013, pp. 194-219.
Kanlıdere, Ahmet. “Kuzey Türkistan’da Uyanış ve Modernleşme.” XIX. Yüzyıl Türk Tarihi. ed. Ahmet Kanlıdere. Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2013, pp. 2-26.
Kapağan, Enver. “Alaş Orda Partisinin Kazak Aydınlanmasına Etkisi.” Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, vol. 7, no. 1, 2015, pp. 253-265.
Karakoç, Ercan. Atatürk’ün Dış Türkler Politikası. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2004.
Khalid, Adeeb. “Printing, Publishing, and Reform in Tsarist Central Asia.”International Journal of Middle East Studies, vol. 26, no. 2, 1994, 187-200.
Khalid, Adeeb. The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia. University of California Press, 1999.
Kırımer, Cafer Seydahmet. Gaspıralı İsmail Bey: Dilde, Fikirde, İşte Birlik. Avrasya Bir Vakfı Yayınları, 1997.
Kırımlı, Hakan. İsmail Bey Gaspıralı. Kırım Türkleri Yardımlaşma Derneği Yayınları, 2001.
Kocaoğlu, Timur. “Türkistan’da Türk Subayları.” Türk Dünyası Tarih Dergisi, vol. 1, 1987, pp. 20-23.
Köstem, Seçkin. “When Can Idea Entrepreneurs Influence Foreign Policy? Explaining the Rise of the “Turkic World” in Turkish Foreign Policy.” Foreign Policy Analysis, vol. 13, no. 3, 2017, pp. 722-740.
Kösoğlu, Nevzat. Türk Milliyetçiliği ve Osmanlı. Ötüken Neşriyat, 2000.
Kösoğlu, Nevzat. Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Ziya Gökalp. Ötüken Neşriyat, 2005.
Kösoğlu, Nevzat. Türk Dünyasında Yeni Bir Medeniyet Tasarımı. Ötüken Neşriyat, 2013.
Kurat, Akdes Nimet. “Tsarist Russia and the Muslims of Central Asia.” The Cambridge History of Islam, ed. Peter Malcolm Holt et. al. Cambridge University Press, 1970, pp. 503-523.
Landau, Jacob M. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. Indiana University Press, 1995.
Mixon, Candace. The Jadids in Bukhara: The juxtaposition of the reforms of Aini and Fitrat. Master’s Thesis, McGill University, 2011.
Ortaylı, İlber. Çarlık Rusyasında Türkçülük Hareketleri ve Gaspıralı İsmail Bey. Anadolu Matbaası, 1968.
Öksüz, Hikmet. Batı Trakya Türkleri. Karam Yayınları, 2006.
Prezident Kitabxanası. “Ümumi məlumat: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti -Şərqdə ilk parlamentli respublika.” 2018, https://axc.preslib.az/az/page/qHQJ2aWo4P.
Radikovna, Islamgulova Ilmira. “Mirsaid Sultan-Galiev o tjurkskom edinstve.” Vestnik Baškirskogo Universiteta, vol. 10, no. 4, 2005, pp. 82-84.
Saifnazarov, Ismoil, and Dilmurod Ernazarov. “rol’ dzhadidov v formirovanii sovremennoy obrazovatel’noy sistemy v Sredney Azii.” Arkhiv Nauchnykh İssledovaniy, vol. 1, no. 29, 2020, pp. 56-58.
Saray, Mehmet. Atatürk’ün Sovyet Politikası. Acar Yayınları, 1987.
Saray, Mehmet. Gaspıralı İsmail Bey’den Atatürk’e Türk Dünyasında Dil ve Kültür Birliği. Nesil Matbaacılık Yayıncılık,1993.
Schinasi, May. “Sirâdj al-akhbâr: L’opinion afghane et la Russie.” Cahiers du monde russe et soviétique, vol. 12, no. 4, 1971, pp. 467-479.
Shaymukhanova, Saule Dyusetayevna et. al. “Vklad Alikhana Bukeykhanova v politicheskuyu i nauchno issledovatel’skuyu deyatel’nost’ Kazakhstana.” Mezhdunarodnyy Zhurnal Prikladnykh i Fundamental’nykh İssledovaniy, vol. 5, no. 2, 2016, pp. 330-333.
Şafakçı, İnci Yelda. “XIX. Yüzyılda Buhara Medreseleri.” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 9, No. 4, 2014, 1049-1059.
Şahin, Liaisan. “Sovyet Yönetiminde İdil-Ural Bölgesi.” Çağdaş Türk Dünyası, ed. Ahmet Kanlıdere and İlyas Kemaloğlu, Anadolu Üniversitesi, 2014.
Şahin, Murat. Sırat-ı Müstakim Dergisine Göre Rusya Müslümanları. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2019.
Şahingöz, Mehmet. “İsmail Bey Gaspıralı ve Salname-i Türki.” ed. Hakan Kırımlı et. al. İsmail Bey Gaspıralı İçin. Kırım Türkleri Yardımlaşma Derneği Yayınları, 2004.
Şahingöz, Mehmet. “I. Dünya Savaşında Kazakların Askere Alınması Meselesi ve Kazak Aydınlarının Faaliyetleri”. 20. Yüzyıl Başlarından Günümüze Türk Dünyası’ndaki Siyasi, İktisadi ve Kültürel Gelişimler. Atatürk Araştırma Merkezi, 2018.
Şahingöz, Mehmet, and Yunus Emre Tekinsoy. “Yirminci Yüzyılın İlk Çeyreğinde Türk Dünyası’nda Milli Hâkimiyeti Gerçekleştirmeye Yönelik Girişimler.” TBMM’nin Açılışının 101. Yıl Dönümünde Türk Demokrasi Tarihi Yazıları. ed. İsmet Türkmen et. al. Berikan Yayınevi, 2021.
Şehsuvaroğlu, Lütfü. Türk Düşünce Tarihinde Ziya Gökalp ve Türkçülüğün Boyutları. Bilgeoğuz Yayınları, 2008.
Tekcan, Münevver. “Türkistan-Özbek Ceditçiliği.” Düşünce Dünyasında Türkiz, vol. 3, no. 17, 2012, 167-184.
Timurtaş, Faruk. “Dil Davası ve Ziya Gökalp.” Istanbul Journal of Sociological Studies, vol. 5, 1964, pp. 71-105.
Togan, Zeki Velidi. Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. Enderun Kitabevi, 1981.
Turdiyev, Şerali. “Orta Asya Tatarları.” Çev. Gün Soysal. Tarih ve Toplum, vol. 194, 2000, pp. 4-16.
Wilson, Andrew. “The Crimean Tatar Question: A Prism for Changing Nationalisms and Rival Versions of Eurasianism.” Journal of Soviet and Post-Soviet Politics and Society, vol. 3, no. 2, 2017, pp. 1-45.
Vurucu, İkbal. Osmanlıdan Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsızlığına Kadar Türk Milliyetçilerinde Turancılık Algısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2009.
Yevgeniyevich, Razmakhov Konstantin. “Sozdaniye Sovetskoy avtonomii v Turkestane v 1917-1918 gg.” Vestnik Moskovskogo Universiteta MVD Rossii, vol. 9, 2013, pp. 42-46.
Yıldız, Saadettin. “Sürgün Mektuplarındaki Ziya Gökalp.” Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, vol. 1, no. 2, 2013, pp. 265-288.
Yüksel, Zuhal. “Gaspıralı ve Dil Birliği.” İsmail Bey Gaspıralı ve Ziya Gökalp Sempozyumları-Bildiriler, ed. Dündar Karaca. TÜRKSOY Yayınları, 2003, pp. 31-32.
Zürcher, Erik Jan. Turkey: A Modern History. I.B Tauris, 2004.