Erken dönem Anadolu Sufiliği ve Halk İslamı, İslam dünyasındaki pek çok ilim ve düşünce birikimine varis olduğu gibi, aşırı Şia geleneğinde ve bazı felsefe ve tasavvuf ekollerinde etkili olan hulûl anlayışlarından da etkilenmiştir. Alevi-Bektaşi kesimde Hz. Ali üzerinden etkili olan hulûl anlayışı hem Hz. Aliye hem de onunla bir görülen bazı Alevî-Bektaşi büyüklerine ulûhiyet atfetme şeklinde yansımıştır. Ayrıca Anadoluda etkili bazı sufi çevrelerde aşırı tevhitçi yaklaşımlar çerçevesinde de hululcü anlayışları yansımaları görülür. Hem Alevi-Bektaşi gelenekteki insana ulûhiyet atfetme eğilimi hem de bahsi geçen aşırı vahdetçi tasavvufî yaklaşımlar nasıl bir hulul anlamı taşıyor? Doğrudan Tanrının insan bedeninde tecessüd/tecessüm etmesi mi kastediliyor, yoksa tanrı ile insan arasındaki münasebeti açıklayan ve vahdet-i vücûd anlayışında da karşılığı olan tecelli ve tezahürlerin suretin yerini alması mı? Eşyada batın ve eşyanın özü/hakikati olarak nitelenen Tanrısal yönün eşyadaki suret yönüyle bütünleşmesiyle eşyanın ulûhiyet kazanması şeklinde mi düşünülmeli? Burada Hz. Aliyle ilişkili ulûhiyet anlayışı onun Nûr-ı Muhammedî ile irtibatı ve bu yolla yaratılıp bütün mahlûkata kaynaklık teşkil eden ilk nur/ilk varlık kabul edilmesi üzerinden okunmaya çalışılır. Bazı Alevî-Bektaşi büyüklerinin Aliyle özdeşleştirilmesi ve onlara ulûhiyet atfedilmesiyse tenasüh yansıması olmakla birlikte genellikle bu kozmik ve ezel Alinin tecellisi, tezahürü ya da doğrudan bedenleşmesiyle alakalı inançlar olarak görülür. Diğer tasavvufi kesime yönelik hulul nitelemesi de yine onların Tanrı-âlem/insan ilişkisine yükledikleri anlam üzerinden görülmeye çalışılır.
___
Afifi, Ebul-Ala (1999). Muhyiddin İbnul-Arabîde Tasavvuf Felsefesi. Çev. Meh- met Dağ. İstanbul: Kırkambar Yay.
Afifi, Ebul-Ala, (2000). Fusûsul-Hikem Okumaları İçin Anahtar. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yay.
Algar, Hamid (1994). Ehl-i Hak. DİA, c. 10: 513-515.
Algar, Hamid, (2012). Horufism. Encyclopedia Iranıca. Vol. XII: 483-490. Www.İranicaonline.Org/articles/horufism Ay, Resul (2008). Anadoluda Derviş ve Toplum (13-15. Yüzyıllar). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Algar, Hamid, (2012). Bizanstan Osmanlıya Anadoluda Heterodoks İnanışar: Öteki Dindarlığın Ortak Doğası Üzerine (650-1600). Otam 31/Bahar: 1-40.
Bağlıoğlu, Ahmet (2003). Dürzîliğin Felsefî ve Dinî Arkaplanı. F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 8: 215-228.
Bozkurt, Fuat (Haz.) (2013). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yay.
Brown, Hunter (2013). Incarnation and the Divine Hiddenness Debate The Heythrop Journal LIV.
Cebecioğlu, Ethem (2006). Şatahat İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 17: 7-27.
Conybeare, Fred C. M. A. (1898). The Key of Truth: A Manual of the Paulician Church Of Armenia. Oxford: At the Clarendon Pres.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa (2005). Hallacın Enel Hakk Sözü Bağlamında Mevlânânın Şatahât Yorumu Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Der- gisi 15: 191-223.
Çift, Salih (2009). Bektaşî Geleneğinde Vahdet-i Vücûd ve İbnül- Arabî. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 23. İbnül-Arabî Özel Sayısı-2: 257-279.
Daftary, Ferhad (1999). Muhalif İslamın 1400 Yılı İsmaililer Tarih ve Kuram. Ankara: Raslantı Yay.
Demirci, Mehmet (1983). Nûr-ı Muhammedî Dokuz Eylül Ünv. İlahiyat Fakül- tesi Dergisi I: 239-258.
Demirci, Kürşat (1998). Hulûl. DİA c.18: 340341.
Demirci, Mehmet (1997). Hakîkat-i Muhammediyye. DİA, c.15: 179-180.
Ekinci, Mustafa (2010). Şah İsmail ve İnanç Dünyası. İstanbul: Beyan Yay.
Erdem, Hüsameddin (1990). Bir Tanrı-Alem Münasebeti Olarak Panteizm ve Vahdet-i Vücûd, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Garvıe, A. E. (1917).Pantheism. Encyclopedia of Religion and Ethics. Vol. IX. Ed. James Hastings. 612-613.
Gölpınarlı, Abdülbâki (1989). Hurûfîlik Metinleri Kataloğu. Ankara: TTK. Yay.
Gölpınarlı, Abdülbâki, (1992). Alevî Bektaşî Nefesleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Kam, Ferit (1994). Vahdet-i Vücûd. Sad.. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
Kartal, Abdullah (2003). Abdülkerim Cîlî, Hayatı, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi. İstanbul: İnsan Yay.
Kaya, Mahmut (2009). Sudûr. DİA, c. 37: 467-468.
Kaygusuz Abdal (1987). Dilgüşâ. Haz. Abdurrahman Güzel. Ankara: Kültür Ba- kanlığı Yay.
Kaygusuz Abdal, (1989). Saraynâme. Haz. Abdurrahman Güzel. Ankara: KB Yay.
Kemikli, Bilal (2001). Tasavvuf Edebiyatında Hulûl ve İttihada Dair Bir Risale: Risale-İ Redd-İ Hulûl ve İttihâd. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5: 111-116.
Kıkuchı, Tatsuya (2009). The Philosophical Prophetology of Ismailism in the Eleventh Century, Orient XLIV. Reports of The Societyfor Near Eastern Studies in Japan: 3-17.
Kurt, Hasan (2011). Şiada Hulûl Anlayışının Etkileri Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20: 5-28.
Küçük Abdal (1976). Otman Baba Vilâyetnamesi. Milli Kütüphane, Mikrofilm Arş. No: A-4985. [Yeni harflerle basımı: Vilayetnâme-i Şahi: Göçek Abdal. Yay. Şevki Koca. Bektaşi Kültür Derneği, 2002]
Melıkoff, Irene (1998). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
Melıkoff, Irene , (2005). Bektaşî-Alevîlerde Alinin Tanrılaştırılması. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Haz.. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: TTK. Yay.
Mınorsky, V. (1961) Ahl-ı Hakk. EI: 260263.
Moosa, Matti (1988). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. New York: Syracuse Univ. Pres.
Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motif- leri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Ocak, Ahmet Yaşar, (1998). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Ocak, Ahmet Yaşar, (1999). Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderîler (XIV- XVII. yüzyıllar). Ankara: TTK Yay.
Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi II. Ankara: Kültür Bak. Yay.
Öztelli, Cahit (1985). Bektaşi Gülleri Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. İstanbul: Özgür Yay.
Runcıman, Steven (1960). The Medieval Manichee, A Study of the Christian Dua- list Heresy. Cambridge: At The University Pres.
Sarıkaya, M. Saffet (2007). Bektaşi ve Alevilerde Hz. Alinin Tanrılaştırılması İddialarına Dair Bir Değerlendirme. www. msaffets.com [Erişim: 15.12.2014].
Sarıkaya, M. Saffet, (2013). Şah Hatayînin Şiirlerinde Bazı Dinî-Tasavvufî İnanç Motifleri Ve Anadolu Alevi Kültüründe Şah Hatayînin İzleri. www. msaffets.com [Erişim: 15.12.2014].
Şebusteri (1993). Gülşen-i Râz. İstanbul: MEB Yay.
Tan, Muzaffer (2012). Tarihsel Süreçte İsmaîlilik ve Yaşadığı Farklılaşmalar. F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 17: 111-145.
Uludağ, Süleyman (2010). Şathiye DİA, c. 38: 370-371.
Usluer, Fatih (2009). Hurufilik, İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İs- tanbul: Kabalcı Yay.
Üzüm, İlyas, (2007) Nusayrîlik. DİA, c. 33: 270-274.
(Vâridât) (1966). Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin. Abdülbaki Gölpınarlı. İs- tanbul: Eti Yay.
Yavuz, Yusuf Şevki (1998). İslam Düşüncesinde Hulûl DİA, c. 18: 341-344.
Yeminî (2002). Fazilet-Nâme I (Giriş-İnceleme- Metin). (Haz. Yusuf Tepeli). Ankara: TDK. Yay.