Arap Milliyetçiliği: Ortaya Çıkışından 1918'e Kadar
Osmanlı Devleti'nde Tanzimatla birlikte modern okulların açılmasıyla ve Suriye, Cebel-i Lübnan ve Filistin'deki misyoner okullarının etkisiyle, özellikle Hristiyan Araplar arasında Batılı anlamda milliyetçilik fikirleri yaygınlaşmaya başlamıştır. Müslüman Araplar ise, İslâm dünyasının Batı karşısında önlenemez gerileyişine bir tepki olarak Arap kimlik ve kültür mirasına vurgu yapmak suretiyle, İslâm ve Batı medeniyetlerine Arapların yaptıkları katkılardan bahisle, Arapçılık şuurunu canlandırarak sözkonusu gerilemeye çözüm bulmaya çalışmışlardır. Hristiyan Araplar, Arap kültür ve dilini canlandıracak faaliyetler yapmanın yanında, Osmanlı Devleti'nden ayrılma fikrini de gündeme getirerek bağımsızlığı savunmuşlardır. Müslüman Araplar ise ayrılıkçı fikirlerden ziyade, imparatorluğun bütünlüğünün muhafaza edilmesine taraftar olmakla birlikte, yaşadıkları bölgelerde Arap dil ve kültürüne daha fazla önem verilmesini talep etmişlerdir. Ancak Suriye'ye kıyasla, İngiliz idaresinin de etkisiyle, daha farklı bir milliyetçilik anlayışı geliştiren Mısırlı Araplar, "vatan" kavramına vurgu yaparak Araplık'tan ziyade "Mısırlı" kimliklerini ön plana çıkarmaya çalışmışlardır. Müslüman ve Hristiyan Araplar arasındaki milliyetçi akımlara rağmen, Birinci Dünya Savaşı sırasında Hicaz'da Şerif Hüseyin'in başlattığı bağımsızlığı hedefleyen ayaklanma Araplar arasında ancak sınırlı destek bulabilmiştir. Gizli Sykes-Picot Anlaşması ve Balfour Deklarasyonu nedeniyle Birinci Dünya savaşından sonra bağımsızlıklarını elde edemeyerek Birleşmiş Milletler denetiminde İngiliz ve Fransız mandasında yaşamak durumunda kalan Araplar, ancak sömürgelerin tasfiye sürecine gidildiği 1940'ların sonlarından itibaren bağımsızlıklarını elde edebilmişlerdir.
Arab Nationalism from Its Emergence Until 1918
In the Ottoman Empire, by the introduction of modern schools with Tanzimat and by the influence of the missionary schools opened in Syria, Lebanon and Palestine, Western nationalist ideas became prevalent, especially among the Christian Arabs. As for the Muslim Arabs, as a reaction to the irresistible regression against the West, they tried to find a solution to this regression by reviving Arabism through emphasizing on the Arab identity and culture, and its contributions to the Islamic and Western civilizations. The Christian Arabs, besides working on the revival of the Arab language and culture, they also discussed the idea of separation and defended the idea of independence from the Ottoman Empire. But the Muslim Arabs, instead of separation, defended the unity of the Empire, but demanded their language widely used and culture to be more considered especially in their local areas. However, •compared to Syrians, the Egyptian Arabs, under the influence of the British rule, developed a different understanding of nationalism by emphasizing on the idea of "motherland" and gave importance for being an "Egyptian" more than being an Arab. In spite of the nationalist movements among Muslim and Christian Arabs, the revolt started by Sheriff Hussein in Hedjaz during the First World War gained a restricted support among the Arabs. Because of the secret Sykes-Picot Agreement and Balfour Declaration, the Arabs were not able to get their independence after the First World War. Moreover, they were obliged to live under the English and French mandates by the supervision of the United Nations. So, for their independence, they had to wait until 1940's, when the colonialist powers began to emancipate their colonies.
___
- AHMAD, Feroz (1986), İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, İstanbul.
- ANDERSON, Benedict (1995), Hayali Cemaatler. Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, çev. İskender Savaşır, Metis Yayınları, İstanbul.
- ANTONIUS, George (tarihsiz), The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Khayats, Beirut.
- BARBIR, Karl K. (2000), "Bellek, Miras ve Tarih: Arap Dünyasında Osmanlı Mirası", İmparatorluk Mirası. Balkanlar'da ve Ortadoğu'da Osmanlı Damgası, (Ed.) L. Carl Brown, İletişim Yayınlan, İstanbul, s. 144-163.
- Cemal (Paşa) (1959), Hatıralar. İttihat-Terakki ve Birinci Dünya Harbi, haz. Behçet Cemal, Selek Yayınları.
- DAWN, C. Ernest (1973), From Ottomanism to Arabism, Essays on the Origins of Arab Nationalism, University of Illinois Press, Urbana.
- GELLNER, Ernest (1992), Uluslar ve Ulusçuluk, çev. Büşra Ersanlı Behar -Günay Göksu Özdoğan, İnsan Yayınları, İstanbul.
- GOGOI, Aparajita - Gazi Ibdewi Abdulghafour (1994), Arab Nationalism, Birth, Evolution and the Present Dilemma, Lancers Books, New Delhi.
- HARARI, Maurice (1962), Government and the Politics of the Middle East, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs.
- HOURANI, Albert (1984), Arabic Thought in the Liberal Age, 1798-1939, Cambridge University Press, Cambridge.
- KARMIŞ, Orhan (1991), "A'râb", Diyanet İslâm Ansiklopedisi (DİA), c. III, İstanbul, s. 242.
- KAYALI, Hasan (1998), Jön Türkler ve Araplar. Osmanlı İmparatorluğu'nda Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918), çev. Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, İstanbul.
- KOHN, Hans (1928), Geschichte der Nationale Bewegung im Orient, Kurt Vowinckel Verlag, Berlin.
- KÜRKÇÜOĞLU, Ömer (1982), Osmanlı Devleti'ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi, 1908-1918, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
- LAPIDUS, Ira M. (1989), A History of Islamic Societies, [İslâm Toplumları Tarihi, çev. Yasin Aktay, İstanbul: İletişim, 2002], Cambridge University Press, Cambridge.
- LEWIS, Bernard (1968), The Arabs in History,[Tarihte Araplar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979], Hutchinson and Co. Ltd., London.
- MANSFIELD, Peter (1975), Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası, çev. Nuran Ülken, Sander Yayınları, İstanbul.
- MEJCHER, Helmut (1991), "Der arabische Osten im zwanzigsten Jahrhundert, 1914-1985", Ulrich Haarman (Ed.), Geschichte der arabischen Welt, Verlag C. H. Beck, München, s. 432-501.
- OCHSENWALD, William (2000), "Modern Ortadoğu'da İslâm ve Osmanlı Mirası", İmparatorluk Mirası. Balkanlar'da ve Ortadoğu'da Osmanlı Damgası, (Ed.) L. Carl Brown, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 384-411.
- ÖZYÜKSEL, Murat (1988), Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Arba Yayınlan, İstanbul.
- SCHÖLCH, Alexander (1991), "Der arabische Osten im neunzehnten Jahrhundert, 1800-1914", Ulrich Haarman (Ed.), Geschichte der arabischen Welt, Verlag C. H. Beck, München, s. 364-431.
- STORRS, Ronald (1939), Orientations, Readers Union Ltd., London.
- TIBI, Bassam (1997), Arab Nationalism. Between Islam and the Nation-State [Arap Milliyetçiliği, çev. Taşkın Temiz, İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998], St. Martin's Press, Inc., New York.
- TUĞ, Salih (1969), islam Ülkelerinde Anayasa Hareketleri, XIX. ve XX. Asırlar, İrfan Yayınlan, İstanbul.
- YERASIMOS, Stefanos (1994), Milliyetler ve Sınırlar, Balkanlar, Kafkasya ve Ortadoğu, İletişim Yayınları, İstanbul.
- ZEINE, Zeine N. (1981), Arab Turkish Relations and The Emergence of Arab Nationalism, Greenwood Press, Westport.
- ZEINE, Zeine N. (1989), "Arap Milliyetçiliği", çev. Kemal Kahraman, Cambridge İslam Tarihi, Hikmet Yayınları, İstanbul.
- ISSN: 1301-0549
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1996
- Yayıncı: Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı