Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle Fi’l-Gasb Adlı Eserinin Tahlili ve Neşri

Kınalızâde Ali Çelebi (ö. 979/1572), birçok medresede müderrislik yapmış ve merkezî beldelerde kadılık görevlerini ic etmiş Osmanlı döneminin önde gelen âlimlerindendir. İslâmî ilimlerin farklı alanlarında telif etmiş olduğu eserlerinin neredeyse tamamı günümüze ulaşmış ve önemli kısmı neşredilmiştir. Ayrıca hayatı, eserleri ve ilmi görüşleri hakkında birçok ilmi çalışmalar yapılmıştır. Bir fıkıh âlimi olarak Kınalızâde’nin eser verdiği alanlardan birisi de fıkhî çalışmalarıdır. Fıkhın tabakât ve fürû konularının ele alındığı eserlerinden bir kısmı incelenerek yayımlanmış iken, bir kısmı da günümüze ulaşmış olup yazma nüshaları kütüphanelerde kayıtlı bulunmaktadır. Kınalızâde’nin fıkhın önemli bahislerinden olan gasp konusunun bazı meselelerini gündeme getirdiği eserlerinden birisi ise Risâle fi’l-gasb adlı risâlesidir. Yaklaşık bir buçuk varaklık Arapça olarak yazılmış küçük hacimli bu risâlenin şimdiye kadar tespit edilebilen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Koleksiyonu 708 numarada kayıtlıdır. Risâlede esasen Bürhâneddîn el-Mergînânî’nin (ö. 593/1197) Hidâye adlı eserinde belirttiği gasp konusunun tarifi değerlendirmeye tabi tutulurken, gasp konusunun fürû fıkhın diğer konuları arasındaki sıralaması da gündeme getirilmektedir. Buna göre Kınalızâde’nin yazma halindeki risâlesinin neşredilerek ilim camiasına kazandırılmasının katkı sağlayacağı düşünülürken, risâlede dile getirilen konuların incelenerek tahlil edilmesi, Risâle fi’l-gasb çerçevesinde de olsa Kınalızâde’nin fıkhi müktesebatı ve konumunun anlaşılması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

: Kınalızâde, Kitâbü’l-gasb, Kitâbü’l-me’zûn, Hidâye

Classical Period Ibadi Fiqh Literature

The Ibadiyya sect, which is one of the first sects to emerge in the history of Islam, separated from other Kharijite sects in a short time due to its moderate views and continued to live until today. The sect, which has a fiqh dimension as well as a creed, has a large fiqh literature that has started to form since the time of Jabir b. Zayd, who is considered the intellectual founder of the movement. This literature continues even today. In this article, Ibadi scholars who lived in the periods that can be described as the foundation and formation period of Ibadi fiqh and their fiqh works will be discussed. What makes the study unique is that it examines the Ibadi fiqh literature, which is a point that even the studies on Ibadi fiqh, which have been done in a very limited amount in our country, have never touched. As a matter of fact, the studies on Ibadi fiqh in our country have examined this sect through either fiqh method or furu fiqh, but have not mentioned its literature. It is one of the aims of this study to show that the Ibadiyya sect, which constantly stands out with its creed, also has a fiqh aspect and that there is a substantial amount of fiqh literature. For this purpose, in the article, the Ibadi fiqh literature in the process covering the establishment period of the sect and the formation period that ended in the half of the sixth century A.H. will be touched upon and evaluations of these periods will be given. As there is no study in this field in our country, some of the Ibadi fiqh works mentioned in the study are not accessible in our country. This increases the importance of the study.

Keywords:

Islamic Law Ibadism, Ibadi Fiqh, Fiqh Literature, Oman,

PDF

___

Ak, Ayhan. İslam Borçlar Hukuku, Samsun: Üniversite Yayınları. 3. Baskı, 2020.
Atâyî, Nev’îzâde. Hadâ’iku’l-hadâik fî tekmileti’ş-Şakâ’ik/Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli, haz. Suat Donuk. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2017.
Aydın, Mehmet Akif. “Gasp”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/387-392. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Azak, Necmeddin. “Kavâʿid-i Fıkhıyyede Bir Literatür İncelemesi: İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir’i ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 3/2 (Aralık/December 2020), 547-596.
Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’l-İnâye Şerhu’l-Hidâye, Dâru’l-fikr, t.s., 10 cilt. (Erişim: 7.2.2022) https://al-maktaba.org/book/9403/4320#p1
Bayramzâde, Zekeriyya Efendi. Risâle fi’l-gasb, Milli Kütüphane – Ankara. Adnan Ötüken İl Halk Kütüphaneleri, nr. 06 Hk 1783/11.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur/GAL. 2 cilt. Leiden, 1943-1949.
Çeker, Orhan. İslam Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitabevî. 2. Baskı, 2019.
Çelebi Kâtip, Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. thk. Muhammet Şerefeddîn Yaltkaya. 2 cilt, İstanbul: Dâru İhyâi’t-Türâi’l-Arabî, t.s.
Çetintürk, Fatih. “Ispartalı Bir Eğitimci: Kınalızâde Ali Efendi ve Hayatı”. Sosyal Bilgiler Eğitimi Açısından Kınalizâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Âlâ-i Üzerine Okumalar. Ankara: Pegem Akademi (2015), 2-5.
Dâmâd, Abdurrahman b. Muhammed. Mecmau’l-enhür (Dâmâd) fî Şerhi Mülteka’l-ebhür, thk. Muhammed Hasan Tâlû vdğ. 4 cilt. İstanbul: Tereke Yayınevi, 2015.
Ençakar, Orhan. “Kınalızâde Ali Efendî’nin (ö. 979/1572) Tabakâtü’l-mesâil Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslam Araştırmaları Dergisi, 47 (2022), 94-143.
Erden, Yasin. İstibdâl Risâleleri Bağlamında Vakıfta İstibdâl Meselesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid. Fethu’l-kadîr. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ilmiyye, 2003.
İpşirli, Mehmet, “Zekeriyya Efendi, Bayramzâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44/211-212. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Kemalpaşazâde, Şemseddîn Ahmed, el-Islâh ve’l-Îzâh, (Erişim: 31.01.2022). https://ia801308.us.archive.org/9/items/m015108/m015108.pdf
Kesik, Beyhan. “Feyzî, Üsküdarî Sadreddin-zâde/Kassam-zâde Feyzullah Feyzî Efendi”. (Erişim: 22.03.2022). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/feyzi-uskudari-sadreddinzade-kassamzade
Kınalızâde, Ali Çelebi b. Emrullah. Tabakâtü’l-Hanefiyye, thk. Muhy Hilâl es-Serhân. 3 cilt. Bağdat: Dîvânü’l-vakfi’s-sünnî, 2005.
Kınalızâde. et-Taʿlîkât ale’l-İnâye fî şerhi’l-Hidâye, Süleymaniye, Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, nr 556, vr. 1b-64b.
Kınalızâde. Hâşiye ale’d-Dürer ve’l-Gürer. İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 34 Fe 705, vr. 1b-156a.
Kınalızâde. Risâle fî beyâni’l-ıstılâhâti’l-mütedâvilât fî kütübi’l-fıkh. (Erişim: 11.07.2018). http://pudl.princeton.edu/objects/0v8380633 vr. 64b-65a.
Kınalızâde. Risâle fi’l-gasb. Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Koleksiyonu, nr. 708, vr. 86a-87a.
Mergînânî, Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekir. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1990.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. Kitabü’l-ihtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 5 cilt, 2007.
Molla Hüsrev. Düreru’l-hükkâm Şerh Güreru’l-ahkâm. 2 cilt. Kahire: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, t.s.
Müellifi Meçhul. Mesâil fi’l-gasb. Milli Kütüphane-Ankara, Tokat İl Halk Kütüphanesi, nr: 60 Hk 42/2.
Müellifi meçhul. Mesâilü’l-gasb. Milli Kütüphane-Ankara, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, nr: 06 Hk 1783/11.
Oktay, Ayşe Sıdıka. “Kınalızâde Ali Efendî’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”. Divan. İlmi Araştırmalar 7/12 ( 2001/1), 185-233.
Orazov, Orazsahet. “Hanefi Fıkıh Edebiyatının Tasnifi: Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle fî beyâni’l-ıstılâhâti’l-mütedâvilât fî kütübi’l-fıkh Adlı Risâlesinin Tahlili, Tahkiki ve Çevirisi”, Konya: İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi sy. 37. 2021, 365-396.
Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mesud. Şerhu’l-Vikâye ve meahu Müntehe’n-nükâye alâ Şerhi’l-Vikâye. thk. ve Müntehe’n-nükâye müellifi Salah Muhammed Ebu’l-Hâc. 5 cilt. Ürdün: el-Verâk Yayınları, 2006.
Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
Ürkmez, Emine Çelik. Ali Haydar Efendî’nin Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm Adlı Eserinin Kitâbu’l-Gasp ve’l-İtlâf’ın İncelenmesi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Velioğlu, Menderes. “Süleymaniye Kütüphanesi’nde ‘Kınalızade’ Yazmaları; Bir Kaynak Tarama Denemesi”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Isparta 2012, 103-133.
Yıldırım, Mustafa, “Vedîa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42/596-598. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Zeylaî, Ebû Muhammed Osmân b. Alî. Tebyînü’l-hakâik Şerh Kenzi’d-dekâik. 6 cilt, Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1314.